ضرورت تفکیک میان اهل بیت(ع) و روایات
گروه اندیشه: احمدنژاد معتقد است باید میان اهل بیت(ع) و روایات تفکیک ایجاد کرد، زیرا روایات راه رسیدن به معصومین هستند. وی همچنین معتقد است که جایگاه مفسر در تفاسیر روایی و اجتهادی یکسان است.
امیر احمدنژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که نسبت میان تفسیر قرآن و روایات چیست؟ گفت: دو طیف مقابل در خصوص قرآن و نیاز به روایات در خصوص فهم کتاب الله وجود دارد. منتهی یک طیف معتقد است که «حسبنا کتاب الله» و ما به منبع دیگری در خصوص فهم قرآن نیاز نداریم و تنها و تنها یک محور در شناخت دین وجود دارد و آن قرآن است.
احمدنژاد افزود: در طرف دیگر گفته می‌شود اصولا قرآن برای افرادی عادی قابل فهم نیست و تنها و تنها راه فهم دین و مطلوب خداوند، روایات است. به نظر می‌رسد در این میانه دیدگاه‌های متعدد و متفاوتی ارائه شده است و به نظر می‌آید باید یک راه میانه‌ای را انتخاب کرد.
وی ادامه داد: قرآن بیانی واضح است و اگر به صورت روشمند و با اصول درستی که هر متنی را می‌توان تحلیل کرد با قرآن روبرو شویم، همانطور که اقتضای کلام الهی و هدف خداوند از فرستادن قرآن است و خود آیات تصریح دارند که این کتاب مایه هدایت است، با مراجعه روشمند به قرآن، قابل فهم و درک خواهد بود و چیز علی حده‌ای به عنوان امر ضروری و لازمی برای فهم قرآن به جز روش‌های فهم متن وجود ندارد.
احمدنژاد افزود: این مسئله نباید ما را از این مسئله بازدارد که ما در در این راه از ابزارهایی که وجود دارند استفاده نکنیم. یکی از اساسی‌ترین ابزارها مراجعه به کسانی است که خودشان قرآن را خوب فهمیدند که از این منابع به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) تعبیر می‌شود که با رموز قرآن آشنا هستند. این بزرگان می‌توانند به ما کمک بکنند، روش و تحلیل بدهند و خطاهایی که ما داشتیم در فهم کتاب را تصحیح کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه ما نباید خود را از روایات محروم کنیم، گفت: نکته دیگری که اینجا باید در نظر گرفته شود این است که وقتی ما صحبت از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) می‌کنیم، آن را با روایات خلط نکنیم. این منابع عدل قرآن است و به اندازه قرآن اهمیت دارد، فهمی از قرآن است که در نگاه ما خطاپذیر نیست و مطابق چیزی است که خداوند اراده کرده است.
احمدنژاد افزود: روایات فهم مخاطبان از کلام پیامبر(ص) و اهل بیت(ص) هستند. این فهم دیگران از کلام اهل بیت(ع) اتفاقا خطاپذیرند و امکان سهو، جعل و تحریف در آن‌ها وجود دارد و ما نباید روایات را معادل قرآن در نظر بگیریم و بگوییم روایات به همان اندازه‌ای ارزش دارند که فهم قرآن ارزش دارند.
وی تصریح کرد: روایات باید پالایش شده و با دقت در نظر گرفته شود که آن هم روش‌های خاص خود را دارد. همین طور که گفته می‌شود باید به صورت روشمند با قرآن مواجه شد و برای مثال سراغ اهل بیت(ع) رفت و ... در خصوص روایات هم این بحث صادق است و باید با روش‌های درست خود مورد بررسی قرار بگیرد و نباید ساده و سهل‌انگارانه کاری که برخی اخباریون و اهل حدیث اهل سنت انجام داده‌اند انجام دهیم و با معیارهایی ساده و آسان‌گیر کل موجودی برخی کتاب حدیثی را صحیح اعلام کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ادامه داد: این‌ها باعث می‌شود که ما در فهم کتاب دچار مشکل شویم، یعنی این روایات که در اصل برداشت‌ها و فهم‌های مختلف از متن معصوم است، بیایند و جای خود معصوم بنشینند، بعد خود قرآن و ظاهر قرآن را هم که می‌توانیم بفهمیم را نیز با ایجاد پیش‌فرض‌هایی غیر قابل فهم کنند.
وی با بیان اینکه قرآن به ذات خود روشن است، گفت: ما برای فهم کتاب الله، اگر روشمند و متودیک وارد شویم، نیاز به چیز دیگری نداریم، اما اهل بیت(ع) و پیامبر(ص) به عنوان کسانی که دقیق‌ترین فهم را دارند، می‌توانند به ما در تصحیح روش و فهم کمک کنند اما باید توجه داشت که روایات راهی هستند به سوی اهل بیت(ع) و باید روایات و اهل بیت(ع) را از هم تفکیک کرد.
احمدنژاد در پاسخ به این پرسش که معصومان در زمان حیات پاسخ قطعی به مراجعان می‌دادند، آیا می‌توان به پرسش‌هایی که در دوران غیبت می‌شود پاسخ قطعی داد؟ گفت: این به حوزه روش باز می‌گردد، اگر ما با روش درست به قرآن رجوع کنیم و از روی جملاتی که امام(ع) گفته‌اند روش را دریابیم، می‌توانیم به جواب قطعی برسیم و این به اتقان روش ما بستگی دارد. اگر روش درست باشد می‌تواند ما را به حقیقت هدایت کند. البته در مباحث علمی معمولا از قطع کامل صحبت نمی‌کنیم و همیشه احتمال خطا را در نظر می‌گیریم، اما اگر روش‌مان درست باشد، راه رسیدن به حقیقت برای‌مان هموار خواهد بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در پاسخ به این پرسش که جایگاه مفسر در تفسیر روایی چیست؟ گفت: مفسر تفسیر روایی تفاوتی با مفسر در تفسیر اجتهادی ندارد و حضورش کمتر از او نیست. مفسر در انتخاب، تقطیع و قراردادن روایات ذیل آیات خاص، نقش دارد. گاهی روایات نسبت ظاهری مشخصی با یک آیه ندارد، اما انتخاب این روایت نشان می‌دهد که مفسر مقصد و منظوری را ولو به کنایه می‌خواهد برساند. حتما مفسر نقش کلیدی دارد و این خود نوعی مغالطه است که ما بگوییم مفسران روایی تنها انعکاس دهنده روایات و نظر معصوم است.
وی در خصوص روش گفت: قرآن به عنوان یک متن مقدس است و اقتضائات خاصی دارد که متناسب با خودش باید فرمول‌هایی را با استمداد از کتاب و معصوم برای تفسیر آن استفاده کنیم. محدودیتی برای استفاده از روش وجود ندارد، انواع روش‌هایی که در تفسیر متن وجود داشته و شایستگی استفاده از آن در قرآن هست، می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. این‌ها به مثابه ابزار هستند و هر ابزاری اگر بتواند به فهم کتاب خدا کمک کند، باید مورد استفاده قرار بگیرد.
احمدنژاد در پایان گفت: همان طور که ما امروز از ابزارهای دیجیتال در جستجوی واژه‌ها استفاده می‌کنیم، می‌توانیم از دانش‌های نوین برای فهم مراد الهی از قرآن کریم استفاده کنیم و تعابیر مختلفی که شده مانند تفسیر برجسته معاصر علامه طباطبائی و عبده در روش قرآن به قرآن از این دست است. همچنین می‌توان از معناشناسی، نشانه‌شناسی و... در این راستا استفاده کرد.
احمدنژاد افزود: در طرف دیگر گفته می‌شود اصولا قرآن برای افرادی عادی قابل فهم نیست و تنها و تنها راه فهم دین و مطلوب خداوند، روایات است. به نظر می‌رسد در این میانه دیدگاه‌های متعدد و متفاوتی ارائه شده است و به نظر می‌آید باید یک راه میانه‌ای را انتخاب کرد.
وی ادامه داد: قرآن بیانی واضح است و اگر به صورت روشمند و با اصول درستی که هر متنی را می‌توان تحلیل کرد با قرآن روبرو شویم، همانطور که اقتضای کلام الهی و هدف خداوند از فرستادن قرآن است و خود آیات تصریح دارند که این کتاب مایه هدایت است، با مراجعه روشمند به قرآن، قابل فهم و درک خواهد بود و چیز علی حده‌ای به عنوان امر ضروری و لازمی برای فهم قرآن به جز روش‌های فهم متن وجود ندارد.
احمدنژاد افزود: این مسئله نباید ما را از این مسئله بازدارد که ما در در این راه از ابزارهایی که وجود دارند استفاده نکنیم. یکی از اساسی‌ترین ابزارها مراجعه به کسانی است که خودشان قرآن را خوب فهمیدند که از این منابع به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) تعبیر می‌شود که با رموز قرآن آشنا هستند. این بزرگان می‌توانند به ما کمک بکنند، روش و تحلیل بدهند و خطاهایی که ما داشتیم در فهم کتاب را تصحیح کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه ما نباید خود را از روایات محروم کنیم، گفت: نکته دیگری که اینجا باید در نظر گرفته شود این است که وقتی ما صحبت از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) می‌کنیم، آن را با روایات خلط نکنیم. این منابع عدل قرآن است و به اندازه قرآن اهمیت دارد، فهمی از قرآن است که در نگاه ما خطاپذیر نیست و مطابق چیزی است که خداوند اراده کرده است.
احمدنژاد افزود: روایات فهم مخاطبان از کلام پیامبر(ص) و اهل بیت(ص) هستند. این فهم دیگران از کلام اهل بیت(ع) اتفاقا خطاپذیرند و امکان سهو، جعل و تحریف در آن‌ها وجود دارد و ما نباید روایات را معادل قرآن در نظر بگیریم و بگوییم روایات به همان اندازه‌ای ارزش دارند که فهم قرآن ارزش دارند.
وی تصریح کرد: روایات باید پالایش شده و با دقت در نظر گرفته شود که آن هم روش‌های خاص خود را دارد. همین طور که گفته می‌شود باید به صورت روشمند با قرآن مواجه شد و برای مثال سراغ اهل بیت(ع) رفت و ... در خصوص روایات هم این بحث صادق است و باید با روش‌های درست خود مورد بررسی قرار بگیرد و نباید ساده و سهل‌انگارانه کاری که برخی اخباریون و اهل حدیث اهل سنت انجام داده‌اند انجام دهیم و با معیارهایی ساده و آسان‌گیر کل موجودی برخی کتاب حدیثی را صحیح اعلام کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ادامه داد: این‌ها باعث می‌شود که ما در فهم کتاب دچار مشکل شویم، یعنی این روایات که در اصل برداشت‌ها و فهم‌های مختلف از متن معصوم است، بیایند و جای خود معصوم بنشینند، بعد خود قرآن و ظاهر قرآن را هم که می‌توانیم بفهمیم را نیز با ایجاد پیش‌فرض‌هایی غیر قابل فهم کنند.
وی با بیان اینکه قرآن به ذات خود روشن است، گفت: ما برای فهم کتاب الله، اگر روشمند و متودیک وارد شویم، نیاز به چیز دیگری نداریم، اما اهل بیت(ع) و پیامبر(ص) به عنوان کسانی که دقیق‌ترین فهم را دارند، می‌توانند به ما در تصحیح روش و فهم کمک کنند اما باید توجه داشت که روایات راهی هستند به سوی اهل بیت(ع) و باید روایات و اهل بیت(ع) را از هم تفکیک کرد.
احمدنژاد در پاسخ به این پرسش که معصومان در زمان حیات پاسخ قطعی به مراجعان می‌دادند، آیا می‌توان به پرسش‌هایی که در دوران غیبت می‌شود پاسخ قطعی داد؟ گفت: این به حوزه روش باز می‌گردد، اگر ما با روش درست به قرآن رجوع کنیم و از روی جملاتی که امام(ع) گفته‌اند روش را دریابیم، می‌توانیم به جواب قطعی برسیم و این به اتقان روش ما بستگی دارد. اگر روش درست باشد می‌تواند ما را به حقیقت هدایت کند. البته در مباحث علمی معمولا از قطع کامل صحبت نمی‌کنیم و همیشه احتمال خطا را در نظر می‌گیریم، اما اگر روش‌مان درست باشد، راه رسیدن به حقیقت برای‌مان هموار خواهد بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در پاسخ به این پرسش که جایگاه مفسر در تفسیر روایی چیست؟ گفت: مفسر تفسیر روایی تفاوتی با مفسر در تفسیر اجتهادی ندارد و حضورش کمتر از او نیست. مفسر در انتخاب، تقطیع و قراردادن روایات ذیل آیات خاص، نقش دارد. گاهی روایات نسبت ظاهری مشخصی با یک آیه ندارد، اما انتخاب این روایت نشان می‌دهد که مفسر مقصد و منظوری را ولو به کنایه می‌خواهد برساند. حتما مفسر نقش کلیدی دارد و این خود نوعی مغالطه است که ما بگوییم مفسران روایی تنها انعکاس دهنده روایات و نظر معصوم است.
وی در خصوص روش گفت: قرآن به عنوان یک متن مقدس است و اقتضائات خاصی دارد که متناسب با خودش باید فرمول‌هایی را با استمداد از کتاب و معصوم برای تفسیر آن استفاده کنیم. محدودیتی برای استفاده از روش وجود ندارد، انواع روش‌هایی که در تفسیر متن وجود داشته و شایستگی استفاده از آن در قرآن هست، می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. این‌ها به مثابه ابزار هستند و هر ابزاری اگر بتواند به فهم کتاب خدا کمک کند، باید مورد استفاده قرار بگیرد.
احمدنژاد در پایان گفت: همان طور که ما امروز از ابزارهای دیجیتال در جستجوی واژه‌ها استفاده می‌کنیم، می‌توانیم از دانش‌های نوین برای فهم مراد الهی از قرآن کریم استفاده کنیم و تعابیر مختلفی که شده مانند تفسیر برجسته معاصر علامه طباطبائی و عبده در روش قرآن به قرآن از این دست است. همچنین می‌توان از معناشناسی، نشانه‌شناسی و... در این راستا استفاده کرد.
