تحلیل سبک زندگی قرآنی بر اساس آموزه‌های رضوی
گروه اندیشه: پژوهشگر علوم اسلامی با اشاره به اینکه تغییر در سبک زندگی نیازمند تحول در بینش، گرایش و کنش‌های فرد است به بررسی هرکدام از منظر قرآن و سیره رضوی پرداخت.
سبک زندگی مجموعه‌ای از الگوهای نظام‌مند در حوزه رفتار است که خاستگاه آن باورها و ارزش‌های شکل‌گرفته در یک فرهنگ یا خرده‌فرهنگ است. از آنجا که فرهنگ نیز متأثر از دین بوده، می‌توان ادعا کرد که آموزه‌های دینی مخصوصا سبک و سیره زندگی اولیای الهی در شکل‌گیری یک سبک زندگی اثرگذار باشند.
نسیبه سادات علمایی، پژوهشگر علوم اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به مناسبت روز زیارت مخصوص امام رضا(ع) به بررسی موضوع سبک زندگی قرآنی با نگرش به سیره عملی امام رضا(ع)پرداخت و گفت: برای داشتن یک سبک زندگی دینی، ابتدا باید به ترسیم هویت خویش براساس مجموعه‌ای نظام‌مند از باورهای دینی پرداخت و پس از اصلاح نگرش، رفتارهای فردی و اجتماعی را به سمتی سوق داد که موجبات نزدیکی آدمی را به خداوند فراهم کند و در نتیجه سعادت اخروی او را تضمین کند. تنها در این صورت است که حیات طیبه دنیوی و اخروی برای آدمی رقم می‌خورد.
وی ادامه داد: ترویج سبک زندگی الگوهای اسلامی و دینی از راه مراجعه به سیره معصومین(ع) که در حقیقت، مصادیق عینی و ملموس سبک زندگی دینی به شمار می‌روند، علاوه بر تصحیح و پالایش نگرش و باورهای آدمی، می‌تواند افکار، رفتارها و کردارهای او را به سوی گزینش سبک زندگی اسلامی کشانده و تا بدانجا سوق دهد که حتی استراحت و تفریح را نیز به زمینه‌ای مناسب برای تلاش و تقرب به سوی خداوند تبدیل کند. همچنین از این طریق می‌توان نتیجه گرفت که شاخصه‌های سبک زندگی اسلامی با سبک زندگی غربی بسیار متفاوت است.
وی افزود: سبک زندگی در مکتب رضوی همان سبک زندگی معرفی شده در قرآن است که با توجه به آن می‌توان به سعادت دنیوی و اخروی، کمال و قرب به خداوند رسید. تغییر در سبک زندگی، اگر تغيير در ظاهر حيات مردم است، قطعا تغيير در ظواهر حيات بدون تغيير بواطن آن، راه به مقصود نخواهد برد. بنابراين در کنار پرداختن به ظاهر سبک زندگي بايد به سراغ روح و نفس یعنی اخلاق و افکار انسان رفت و آنجا را آباد کرد. اگر چنين شد، سبک زندگي نيز آباد خواهد شد.
علمایی در ادامه به معرفی سه محور اساسی در شکل‌گیری سبک زندگی پرداخت و عنوان کرد: تغییر در سبک زندگی در گرو ایجاد تحول در نگرش، گرایش و کنش‌های فرد است. نگرش انسان نسبت به خداوند متعال و نقش آن در زندگی آدمی، یکی از مهم‌ترین عوامل جهت بهبود سبک زندگی آدمی و اصلاح کیفیت آن است. انسانِ بی‌اعتقاد و بی‌ایمان، در نخستین صحنه نبرد با مصائب و دشواری‌ها عقب‌نشینی می‌کند. در حالی که انسان با ایمان، رنج‌های خارج از اختیار انسان را از جانب پروردگار مهربان می‌داند و آن را برای تطهیر قلب و تهذیب روحش مقدّر و لازم می‌داند. اگر انسان چنین دیدی به مشکلات داشته باشد، هرگز مشکلات، قدرت روحی او را فلج نمی‌کند. در این راستا در روایات اهل بیت(ع) به موضوع توکل بر خدا تاکید فراوانی شده است. براین اساس، باور و اعتقاد به خداوند، ضمن ایجاد تقرب انسان به بارگاه الهی، سعادت دنیوی و اخروی فرد را تضمین می‌کند.
وی تصریح کرد: بی‌شک نوع نگرش انسان نسبت به خداوند، اعتقاد توحیدی و نقش آن در زندگی آدمی یکی از مهم‌ترین عوامل جهت بهبود سبک زندگی آدمی و اصلاح کیفیت آن است. در قرآن مجید آیات فراوانی درباره توکل وجود دارد، از جمله: «وَتَوَكَّلْ عَلَى الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ؛ و بر [خداى] عزيز مهربان توكل كن»(شعراء/ 217). همچنین «وَ مَا لَنَا أَلَّا نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا وَلَنَصْبِرَنَّ عَلَى مَا آذَيْتُمُونَا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ؛ و چرا بر خدا توكل نكنيم و حال آنكه ما را به راه هايمان رهبرى كرده است و البته ما بر آزارى كه به ما رسانديد شكيبايى خواهيم كرد و توكلكنندگان بايد تنها بر خدا توكل كنند»(ابراهیم/12).
وی اضافه کرد: به منظور توضیح توکل بر خدا از منظر امام رضا(ع) به ذکر روایتی از آن حضرت بسنده می‌کنم؛ روزی فردی نزد امام رضا(ع) رفت و در مورد تفسیر آیه ۳ سوره طلاق از ایشان سوال کرد. خداوند متعال در آن آیه می‌فرماید: «وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا: و از جايى كه حسابش را نمى كند به او روزى مىرساند و هر كس بر خدا اعتماد كند او براى وى بس است خدا فرمانش را به انجام رساننده است به‌راستى خدا براى هر چيزى اندازهاى مقرر كرده است».
وی افزود: امام در جواب فرمودند که توکل دو مرتبه دارد: نخست اینکه در همه کارها به او اعتماد کنی و هر چه با تو کند به آن راضی باشی و بدانی او از خیرخواهی و رعایت حال تو کوتاهی نمی‌کند؛ مصلحت کار در آن بوده و با واگذاری همه اینها به او توکل کنی. مرتبه دوم این است که عقیده به علم خدا داشته باشی که علم و دانش تو در آن نمی‌گنجد و دانستن آن را نیز به او بسپاری و در همه آنها و غیره آنها به او اعتماد کنی.
وی در ادامه گفت: تقوي که اولين و آخرين توصيه تمام انبيا، ائمه(ع) و اوليای الهي بوده است، در مراتب عاليه که سرشار از وجوه معنوي و باطني است، باز هم با عمل و زندگي تنيده است و پرواضح است که حتي همان وجوه باطني نيز، پايي در فکر ما و پايي در ذکر ما دارند. اين جاست که يکي از کليدي‌ترين درس‌های سبک زندگی از مکتب رضوی استنباط مي‌شود.
پژوهشگر علوم اسلامی درباره نقش گرایش‌ها در تعریف سبک زندگی عنوان کرد: گرایش‌ها همان رفتارها و اعمال انسان در جهت خودسازی و رسیدن او به کمال و قرب پروردگار است. رعایت اصل دینداری که شامل مسائلی چون عبادت، دعا کردن، تفکر، تلاوت قرآن و تدبر در آیات و به‌کارگیری کتاب هدایت در زندگی، مدیریت صحیح زمان، و کنترل بدی‌هایی مانند خشم و شهوت، صبر و نظافت و امثال اینها می‌شود؛ هر کدام در سبک زندگی دینی و رسیدن افراد به حیات طیبه تاثیرگذار است.
وی درباره گرایش به عبادت اظهار کرد: یکی از گرایشان فطری در نهاد انسان، گرایش به عبادت است. دعا ارتباطی میان بنده و پروردگار است و باعث بالا رفتن انسان به سوی او می‌شود. در کلام امام رضا(ع) پیرامون تشویق بر دعا کردن، تاکیدات فراوانی شده. امام رضا فرمودند: باید به گفتار خداوند بیشتر اعتماد داشته باشید چرا که خداوند به وعده خود وفا می‌کند. چنانکه خدا در قرآن فرموده است: «قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ بگو اى بندگان من كه بر خويشتن زياده روى روا داشتهايد از رحمت خدا نوميد مشويد در حقيقت خدا همه گناهان را می‌آمرزد كه او خود آمرزنده مهربان است»(زمر/53). در حقیقت یکی از فرمول‌های دعا و به استجابت رسیدن آن اعتماد به خداست.
وی ادامه داد: امام رضا(ع) در روایتی مصادیق بهترین عبادت را چنین فرموده‌اند که یاد مرگ، زیاد صلوات فرستادن و زیاد دعا کردن از بهترین اعمال خوب است و همچنین بعد از واجبات هیچ عملی بهتر از شاد کردن دل مومن و رفع نیازمندی مؤمن نیست. از این روایت مشخص می‌شود که امام رضا(ع) در عبادت علاوه بر ارتباط انسان با خدا، ارتباط انسان با انسان دیگر را مد نظر دارند و خدمت کردن به خلق خدا نیز نوعی عبادت محسوب می‌شود که موجبات قرب الهی را برای شخص فراهم می‌کند. از منظر امام رضا(ع) عبادت تنها به یک رابطه فردی با خداوند متعال محدود نمی‌شود و در بعد اجتماعی نیز می‌تواند تحقق پیدا کند.
علمایی در ادامه به معرفی رکن دیگری از سبک زندگی اشاره کرد و گفت: تا اینجا در خصوص بینش و گرایش صحبت کردیم. اما در مورد کنش‌ها باید توجه داشت که کنش‌ها همان رفتارهای اجتماعی انسان در نوع ارتباط انسان با انسان‌های دیگر است و از امور بسیار مهم در جهت بهبود سبک زندگی آدمی و افزایش کیفیت زندگی اجتماعی او است. از جمله سفارش‌های امام رضا(ع) در جهت ارتقای زندگی بشری رسیدگی به امور مردم و خدمت به مردم، انفاق و صدقه دادن، حسن معاشرت در برخورد با سایرین، تواضع، عفو و گذشت، وفای به عهد و دوستی با دیگران و از این قبیل است. بنابراین برای داشتن یک سبک زندگی دینی، باید با توجه به الگوهای معرفی شده در دین، به اصلاح بینش، نگرش و کنش‌های خویش پرداخت و براین اساس، کیفیت زندگی خویش را بازسازی کرد. تنها در این‌صورت است که سعادت دنیوی و اخروی تضمین و حیات طیبه رقم می‌خورد.
وی از فرهنگ انفاق به عنوان یکی از مصادیق این امر یاد کرد و خاطر نشان کرد: انفاق و صدقه یکی از مهم‌ترین مصادیق اهتمام به امور مسلمین است که در قرآن به عنوان تجارت پایدار معرفی شده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ وَالْكَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد از آنچه به شما روزى دادهايم انفاق كنيد پيش از آنكه روزى فرا رسد كه در آن نه داد و ستدى است و نه دوستى و نه شفاعتى و كافران خود ستمكارانند»(سوره بقره، آیه ۲۵۴).
وی افزود: انفاق مایه فزونی اموال است و تاثیر بسیار زیادی در بهبود سبک زندگی اقتصادی جامعه و ارتقای کیفیت آن دارد. امام رضا(ع) نیز در حد امکان بدین سیره عمل می‌فرمود. امام رضا در خراسان در روز عرفه مجموع اموال خود را در راه خدا انفاق کرد. فضل ابن سهل عرض کرد: « این بخشش شما به صلاح نبود و زیان دارد.» امام فرمود: «زیان نیست بلکه عین منفعت است چیزی را که در راه خدا و به منظور پاداش اخروی داده شود زیان به شمار نیاور.»
