علی‌اکبر حنیفی مطرح کرد:
توجه به اجرای اقسام سه‌گانه ترتیل در مسابقات/ ترتیل‌های خلیجی صرفاً زیبا و خلاقانه
گروه فعالیت‌های قرآنی: علی‌اکبر حنیفی، مدرس و داور مسابقات قرآن ضمن دسته‌بندی ترتیل در اقسام سه‌گانه و توجه به اجرای آن توسط متسابقان بیان کرد: اکثر ترتیل‌های خلیجی را تأیید نمی‌کنم و الگوی خوبی برای تقلید محسوب نمی‌شوند؛ چرا که برخی از آنها لهجه و ملودی خوبی ندارند.
علی‌اکبر حنیفی، پیشکسوت قرآنی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به بیان نکاتی در مورد نحوه تجلی قرآن بر بشر پرداخت و تصریح کرد: قرآن به سه صورت خطی(کتابت)، صوتی و سمعی و بصری برای ما متجلی شده که قسم سوم مربوط به پیامبر(ص) و ائمه(ع) است که قرآن ناطق هستند.
وی در ادامه افزود: در قسمت خطی(کتابت) برخی از کشورهای جهان بسیار پیشرفت داشته‌اند که می‌توان به سوریه و ترکیه اشاره کرد و نمونه بارز آن نیز عثمان طه است، اما در بخش دوم یعنی نغمه‌پردازی باید اذعان کنیم که مصری‌ها گوی سبقت را از بقیه ربوده‌اند اما همان‌قدر که در این زمینه موفق بوده‌اند در بخش کتابت توفیقی نداشته‌اند.
این مدرس قرآن بیان کرد: قاریان مصری در نغمه‌پردازی و سبک، کیلومترها جلوتر از بقیه هستند، البته قرائت نیز در شکل‌های مختلفی انجام می‌شود که می‌توان از اذان، تواشیح، ابتهال و قرائت قرآن نام برد، قرائت قرآن نیز دارای بخش‌های تحقیق، ترتیل و تحدیر دسته‌بندی می‌شود. همچنین دو سبک ترتیل و تحقیق در جهان کاربردی‌تر هستند، اما شیوه تحدیر کاربرد چندانی ندارد و بیشتر در دارالتحفیظ‌ها از آن استفاده می‌شود.
حنیفی با اشاره به این که قاریان مصری در ترتیل توفیقی نداشته‌اند گفت: مصری‌ها در قرائت تحقیق بسیار جلو افتاده‌اند، اما این پیشرفت آنها در ترتیل ظهور و بروزی نداشته است و با این مقدمات قصد داشتم به این نتیجه برسم که اساتید مبرز مصری در ترتیل چندان قوی نیستند.
وی بیان کرد: گاهی اوقات یک تصوری مبانی قضاوت است و آن هم شهیر بودن و نابغه بودن آن قاری است، بله درست است قاریانی مانند مصطفی اسماعیل نابغه بوده‌اند، اما در ترتیل حرف چندانی برای گفتن نداشته‌اند و سطحشان نیز پایین است. ضمن این که باید توجه داشت که ترتیل و تحقیق دو رشته و تخصص کاملا جدای از هم هستند.
این قاری قرآن در ادامه به تقسیم‌بندی انواع ترتیل‌ها پرداخت و گفت: ترتیل‌ها در سه کلاس ارائه می‌شوند، ترتیل الصلاة، ترتیل عام و ترتیل تخصصی که هر یک برای خود استانداردها و ویژگی‌های خاصی دارند که البته در کشورمان این موارد به مردم شناسانده نشده و برخی از اساتید در زمینه ترتیل نظراتی دارند که افراد عام ندارند و علت آن هم عدم آشنایی آنها با ترتیل است.
وی با اشاره به مؤلفه‌های ترتیل‌الصلاة گفت: ترتیل الصلاة را باید همه مردم یاد بگیرند و یکی از ویژگی‌های آن این است که فقط در دانگ تکلم اجرا می‌شود، منظور از دانگ تکلم نیز گام صحبت کردن است که تا سه یا چهار درجه صوتی جا‌به‌جا می‌شود، اما از ابتدا تا انتها باید در همین محدوده باشد.
حنیفی گفت: خداوند هم در قرآن و در این زمینه می‌فرماید: «وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا ...»(اسراء/110)، دومین ویژگی این قسم از ترتیل این است که تحریر در آن استفاده نمی‌شود و ویژگی دیگر آن که از ابتدا تا انتهای قرآن باید تنها در یک مقام تلاوت شود، علاوه بر این جملات و آیات باید کوتاه خوانده شوند نه بلند و برای نمونه قاریانی مانند حذیفی و حصری ترتیلشان به این شیوه بوده است.
پیشکسوت کشورمان به نوع دوم ترتیل اشاره و بیان کرد: دومین نوع از ترتیل با عنوان «عام» شناخته می‌شود، از جمله ویژگی‌ها و استاندارهای آن نیز این است که درجه صوتی تا مرحله جواب پیش می‌رود، تحریر در آن وجود دارد و به جهت درجات صوتی نیز یک تا دو نغمه بالاتر از ترتیل الصلاه است، برای نمونه می‌توان به ترتیل‌های محمد ایوب، منشاوی و عبدالباسط اشاره کرد در این ترتیل‌ها تعویض درجات 5 تا 6 درجه صوتی است، تنوع ملدیک دارند و زیباتر اجرا شده‌اند.
حنیفی در ادامه به قسم سوم از ترتیل‌ها اشاره و تصریح کرد: نوع سوم، «ترتیل تخصصی» نام دارد که پرتحریر است و از درجات پایین صوتی در قالب یک مقام کامل تا انتهای دانگ چهارم حرکت می‌کند، البته چون دانگ پنجم برای اذان و تلاوت تحقیق است، لذا نمی‌توان در ترتیل وارد آن شد.
وی در ادامه افزود: این روش ترتیل را باید کسانی که متخصص هستند بخوانند؛ چرا که باید وقف و ابتدا و تجوید به صورت کامل در آن رعایت شود ولو این‌که دو خط یا بیشتر با یک نفس خوانده شود و از دیگر ویژگی‌های ترتیل تخصصی نیز این است که در آن باید حداقل 10 مقام موسیقایی اجرا شود و جواب جواب نیز در آن وجود دارد، علاوه بر این که انواع تکنیک‌های صوت و لحنی در این ترتیل به وفور مشاهده می‌شود. در نتیجه برای تعیین یک ترتیل استاندارد و مؤلفه‌های آن باید دید که در کدام یک از این سه کلاس قرار دارد تا بتوان با ویژگی خاص خود آن را سنجید.
حنیفی بیان کرد: در حال حاضر اگر کسانی هستند که ترتیل تخصصی کار می‌کنند باید بتوانند 10 مقام را در ترتیل الصلاه به تفکیک بخوانند، همچنین باید به جواب و جواب الجواب‌ها نیز مسلط باشند و علاوه بر این که پر تحریر اجرا می‌کنند با مقام‌ها نیز آشنایی کاملی داشته باشند.
بخش دیگر گفت‌وگوی این مدرس پیشکسوت قرآن با ایکنا به ترتیل‌های خلیجی و بیان نکاتی در این زمینه اختصاص داشت، حنیفی تصریح کرد: برخی از این خلیجی‌ها ترتیل‌های تخصصی ارائه کرده‌اند و نمونه‌هایی در آنها وجود دارد، ممکن است با نام بردن آنها افرادی ناراحت شوند، اما در این زمینه باید به مشاری العفاسی اشاره کرد که ترتیلش فنی است و همه معیارهای ترتیل تخصصی را دارا است، ضمن این که این سبک برای او نیست و او هم از استادش آموخته است.
وی در ادامه افزود: فرد دیگری که در این زمینه موفق بوده زکی داغستانی است که احتمالا او نیز سعودی الاصل نبوده است، ایشان هم ترتیل تخصصی و بسیار صعب‌القرائه‌ای را ارائه کرده‌اند البته در ایران نیز افرادی را داریم که تخصصی می‌خوانند.
حنیفی گفت: البته عده‌ای هستند که با عفاسی موافق نیستند و شاید چون او از جواب جواب استفاده کرده از این جهت می‌گویند تلاوتش اصیل نیست و از چارچوب تلاوت اصیل خلیجی خارج شده اما کسی نگفته که اگر جواب جواب را در ترتیل خواندیم از اصالت خارج می‌شود و در این زمینه اختلاف مبانی وجود دارد.
این پیشکسوت قرآن بیان کرد: البته اکثر ترتیل‌های خلیجی را تأیید نمی‌کنم و الگوی خوبی هم برای تقلید کردن محسوب نمی‌شوند؛ چرا که برخی از آنها لهجه و ملودی خوبی ندارند، اما برخی از ترتیل‌های آنها دارای زیبایی و خلاقیت است.
حنفی در ادامه به وضعیت مرتلان ایرانی نیز اشاره‌ای داشت و در این زمینه خاطرنشان کرد: در تلاوت ترتیل قاریان ایرانی حالت‌های تحقیقی وجود دارد که باید این موارد حذف شود و باید به سمت ترتیل‌خوانی با حالت‌های ترتیل حرکت کنیم، در حال حاضر صدا و سیما نیز ترتیل‌هایی را پخش می‌کند که با حالت‌های تحقیق اجرا شده است و متأسفانه در این زمینه در حال حرکت به سمت بیراهه هستیم.
وی در ادامه افزود: قاریان مصری نیز ترتیل‌هایی که ارائه داده‌اند معمولا ار ترتیل عام فراتر نرفته برخلاف خلیجی‌ها که تعدادی از آنها ترتیل‌های تخصصی ارائه داده‌اند، در بین مصری‌ها اگر بخواهیم نمونه‌ای را ذکر کنیم می‌توان به شحات انور اشاره کرد که ایشان شهرتش فقط به خاطر تحقیق بوده و این شهرت باعث شده تا ترتیلش نیز معتبر شود در حالی که ارزش چندانی ندارد و یک ترتیل معمولی است. ترتیل علی البنا نیز جزء ترتیل الصلاة است که حتی سطح آن به ترتیل عام هم نرسیده است اما ترتیل منشاوی یا عبدالباسط را می‌توان جزء ترتیل‌های عام محسوب کرد اما با توجه به این نکته که هیچ کدام تخصصی نیستند.
حنیفی تصریح کرد: البته نظرات برخی از اساتید در این زمینه نیز موجب عدم پیشرفت شده است، البته همین اساتید در مسابقات به ترتیل‌های خوب نمره می‌دهند، اما وقتی می‌خواهند به یک نفر در این زمینه توصیه‌ای داشته باشند می‌گویند باید به صورت ساده بخوانید، این تفکر یعنی این که ما باید در همان ترتیل الصلاة درجا بزنیم و به سمت ترتیل تخصصی حرکت نکنیم، این نظرات نیز به تبعیت از قاریان مصری است که چون آنها به این شیوه ترتیل خوانده‌اند، پس ما هم باید همان کار را انجام دهیم که تفکر صحیحی هم نیست.
مدرس پیشکسوت قرآن در ادامه بیان کرد: در مسابقات نیز باید به همه اقسام سه‌گانه ترتیل توجه شود و در یک از این اقسام به صورت جداگانه به عنوان رشته‌ای از زیر شاخه‌های ترتیل در مسابقات گنجانده شود به این معنا که تعدادی از قاریان در رشته ترتیل الصلاه شرکت کنند، تعدادی در ترتیل عام و تعداد دیگری هم در ترتیل تخصصی، متاسفانه این وضعیت در مسابقات اسفناک است؛ چراکه هیچ یک از این اقسام تفکیک نشده است.
حنیفی در انتها با اشاره به ترتیل‌هایی که از صدا و سیما به ویژه در ایام ماه مبارک رمضان پخش می‌شود تصریح کرد: بهتر است که این ترتیل‌ها نیز از نوع ترتیل‌الصلاة باشد؛ چراکه اکثر مخاطبان نمی‌توانند خودشان را با ترتیل عام و تخصصی همراه کنند؛ البته قاریانی باید ترتیل الصلاة بخوانند که واقعا به آن مسلط باشند.
مطالب مرتبط
