پرهیز از مستقیم‌گویی در شعر قرآنی حرکتی بدیع است

ناصر فیض، مدیر دفتر طنز حوزه هنری در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، درباره تاکید مقام معظم رهبری درباره سرایش شعر مناجاتی به ویژه درباره دعای ابوحمزه ثمالی و مناجات شعبانیه و اینکه شعرا چگونه باید به این حیطه ورود پیدا کنند، گفت: یکی از جنبه‌های اعتقادی ما در ادعیه بروز و ظهور پیدا می‌کند و ممکن است یک جمله که از سوی ائمه معصوم(ع) بیان شده است و تجربیات فراوانی درباره مسائل اجتماعی، سیاسی و دینی دارد،‌ تاثیرگذاری بیشتری نسبت به دیگر جملات داشته باشد.

وی در ادامه توضیحاتش افزود: نمودی که در این ابعاد از احادیث وجود دارد می‌تواند در شعر نیز به نمایش گذاشته شود. اگر احادیث به شعر تبدیل شوند،‌ ظرفیتی به این حوزه افزوده می‌شود؛ البته این سخن به آن معنی نیست که احادیث و آیات ظرفیت ندارند، بلکه آنها نیز به گونه خاص خود بر این حوزه اثر می‌گذارند و شاید این مطالب به زبان امروزی‌تر و مناسب‌تر برای عامه مردم مورد نیاز باشد که به زبان روزگار ما شعری گفته شود که به گسترش مفاهیم یاد شده کمک کند.

فیض اظهار کرد: بر این اساس شعرا می‌توانند از منابع،‌ اندوخته‌ها و مفاهیم آیات و احادیثی که در ذهن دارند، مطالب بسیاری را به مخاطب انتقال داد. البته من با اصل این موضوع که قرآن را به صورت منظوم و موزون درآوریم کاملاً مخالفم. می‌توان با استفاده از مفاهیم قرآنی شعر گفت و برای مثال آیه‌ای که درباره شهید بیان می‌شود با این مضمون که «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا» را در قالب شعری متفاوت بیان کرد تا اثرگذار باشد.

وی درباره دلیل مخالفتش عنوان کرد: دلیل این موضوع آن است که سالیان سال است که برخی معاندان قرآن را به شعر بودن متهم می‌کردند و دین اسلام و پیامبر اکرم(ص) سال‌ها تلاش کرد تا مردم را متوجه این نکته کند که قرآن شعر نیست و کلام خداوند و وحی الهی است. حال به نظر من، اینکه بیاییم و آن را در قالب شعر مستقیم ارائه کنیم اشتباه است، ولی می‌توان مضامین موجود در آیات قرآن را به صورت شعر ارائه کرد.

فیض با اشاره به اینکه قطعاً نظر مقام معظم رهبری نیز همین موضوع بوده است، ادامه داد: بر این اساس باید حدیثی را که شنیده‌ایم در قالب دو یا چند بیت به زبان شعر بیان کنیم. در این رویکرد، هنر شاعر دخالت دارد و ترجمه حدیث نخواهد بود. نظر معظم‌له نیز همین بوده است که شعرا از احادیث تاثیر بپذیرند و مفاهیم را در قالب شعر منتقل کنند.

این شاعر پیشکسوت در پاسخ به این که اغلب شعرا،‌ آیت قرآن را در قالب تلمیح و تلمیع به کار می‌برند و چنانچه بخواهند در حوزه مفاهیم آیات تلاش کنند این امکان برای افراد نوقلم وجود دارد که برداشت نادرستی را منتقل کنند، تاکید کرد: در حوزه شعرسرایی مناجاتی مضامین شعری باید برگرفته از مفاهیم آیات و احادیث باشند؛ به این معنی که این مضامین را گسترش دهیم. قطعاً برداشتی که مغایر با مفاهیم محتوایی و ذات قرآن باشد مجاز نیست.

وی توضیح داد: گاهی شاعران از موضوع آیات به گونه‌ای برداشت می‌کنند که اصل مفهوم را تغییر نمی‌دهد و این رویکرد شایسته است و مشکلی ندارد مانند اینکه شهدا در نزد خدا روزی می‌خورند و نپندارید که آنها مرده‌اند. شاعر می‌تواند به هر شکلی در این مفهوم دخل و تصرف به خرج دهد، ولی به نحوی که مفهوم و منظور اصلی آیه تغییر نکند و این موضوع به هنر شاعر مربوط می‌شود.

فیض با اشاره به این بیت که «یک قصه بیش نیست غم عشق وین عجب، کز هر زبان که می‌شنوم نامکرر است»، گفت: این موضوع با برداشت نادرست شاعر از مفاهیم آیات به گونه‌ای که تصور نادرستی را اشاعه دهد فرق دارد. شاعری که هوشمند باشد و بداند که از چه شیوه‌ای می‌تواند در این راه استفاده کند، خواهد توانست به شکلی هنرمندانه و متفاوت به بیان منظور اصلی آیات بپردازد و در این مسیر در صورت داشتن شبهه، از تفاسیر بهره بگیرد.

وی متفاوت بیان کردن با مغیر صحبت کردن را دو موضوع مجزا از هم عنوان و اظهار کرد: مغایر گفتن، صحبت از موضوعی غیر از آنچه مورد نظر بوده است، ولی متفاوت صحبت کردن، ظرافتی است که نوعی بدیع‌تر و تازه‌تر از مفهوم را بیان می‌کند و شعرا باید به این نکته توجه داشته باشند.

این شاعر تصریح کرد: شاعر می‌تواند با هوشمندی،‌ ضمن استفاده از زبان هنرمندانه، مفاهیم قرآن را با شگردها و تعابیر مختلف بیان کند، ولی در قالب شکل و شمایلی جدیدتر که همان حرف را بگوید. شعرا باید توجه داشته باشند که نباید اصل موضوع و مفاهیم را منکر شوند و استنباط خود را در این حوزه دخالت دهند،‌ به طوری که این طور به نظر آید که احادیث و آیات فهمیده نشده است و این دو کاملاً از هم متفاوت است.