مصحفی به ژرفای 15 قرن

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، قرن‌هاست که کتابت‌های مختلفی از قرآن کریم به دست‌خط کاتبان کشورمان تولید شده است که نه‌تنها در جای جای میهن اسلامی ما، بلکه در اقصی نقاط جهان نگهداری می‌شوند. طی سال‌های اخیر سازمان‌های مختلفی که در امر نسخ خطی فعالیت می‌کنند، اقدام به تهیه فهرست،‌ کتاب، تاریخچه و ... از این مصاحف کرده‌اند. یکی از این مصاحف که در گنجینه قرآن حرم حضرت فاطمه معصومه(س) نگهداری می‌شود، مصحف ایران است. در همین رابطه گزارشی تهیه شده که متن آن از نظرتان می‌گذرد؛

علی آسترکی، مسئول گنجینه قرآن حرم حضرت فاطمه معصومه(س) با بیان اینکه مصحف ایران یک قرآن چاپی بر اساس نسخه‌های خطی هزار ساله است بیان کرد: این قرآن توسط سیدمحمدباقر نجفی شوشتری گردآوری شده است که یک سال پس از لیتوگرافی آن، وی در 26 تیرماه سال 1381 خورشیدی مصادف با 17 جولای 2002 میلادی در شهر بن آلمان دار فانی را وداع گفت و در صحن حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در ری به خاک سپرده شد.

وی با اشاره به اینکه نجفی اهل خرمشهر بود و آتش جنگ هشت ساله سبب شد تا وی به همراه خانواده از زادگاهش دور شود، افزود: وی بعد از سکونت در شهرهای شیراز، اهواز و تهران در سال 1368 به آلمان مهاجرت کرد و در آنجا به تحقیق روی نسخ خطی پرداخت. پرهیز از کاسبان فرهنگ و فرهنگیان سیاست‌زده را می‌توان از ویژگی‌های این محقق نسخ خطی برشمرد.

مسئول گنجینه قرآن حرم حضرت فاطمه معصومه(س) اظهار کرد: مهم‌ترین دغدغه نجفی طی آخرین روزهای عمرش در بیمارستان بنا به سخنان فرزندان آن مرحوم چاپ مصحف ایران بوده است؛ وی سال‌ها برای تهیه تصاویر و چاپ مصحف ایران زحمت کشید و خواهان آن بود که این قرآن منتشر شود تا بتواند دست‌مایه تحقیقات محققان بعد از وی قرار گیرد.

وی در ادامه توضیحاتش درباره این مصحف گفت: کاخ موزه گلستان،‌ موزه ملی ایران،‌ کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ‌کتابخانه و موزه ملی ملک،‌ موزه رضا عباسی و مجموعه شخصی صادق خرازی از جمله مراکزی بود که نجفی برای تهیه این مصحف به آنان مراجعه کرد.

به گفته آسترکی،‌ مخاطبان این اثر شامل فرهنگ‌شناسان و هنرمندان از هر ملت و مذهبی هستند. بر همین اساس نجفی تلاش کرد تا برای ارائه ارزش تاریخی و ظرایف هنری و اهمیت فرهنگی این اثر، عالی‌ترین امکانات جهانی را برای لیتوگرافی و چاپ این مصحف، در راستای خدمت به قرآن‌های خطی به کار بگیرد.

نجفی طی مدت 25 سال، نسخه‌های خطی قرآن را در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران مورد بررسی قرار داد و تصمیم گرفت که از مهم‌ترین نسخه‌ها،‌ یک مصحف کامل را تنظیم کند. برای تنظیم این مجموعه، نجفی به انتخاب نسخی دست زد که در طول هزار سال توسط کاتبان، نقاشان و مذهبان صفحه‌آرایی شده بود؛ به این معنی که در فاصله زمانی میان قرن 4 تا 14 هجری کتابت شده بودند.

تلاش این محقق آن بود که برای ارائه نسخ خطی مربوط به سور ابتدای قرآن را از نسخه‌های قرن چهارم هجری انتخاب و سپس تنظیم و تدوین کند. به همین ترتیب سوره‌ها و آیات بعد نیز از نسخه‌های قرن 5 تا 13 هجری و تا آخرین سوره‌های قرآن که به نسخه‌های قرآن 14 هجری منتهی می‌شود، انتخاب و تدوین شد.

انتخاب به نحوی صورت گرفته است که هر شخصی که این مصحف را تورق می‌کند، خود را با یک قرآنی روبرو می‌بیند که از نظر متن مانند همه قرآن‌های خطی و چاپی جهان است، ولی صفحات آن در طول هزار سال توسط کاتبان، نقاشان و مذهبان، خطاطی و نگارین شده است. در همین راستا نجفی، 100 فهرست و حدود 4 هزار عکس و اسلاید از نسخه‌های خطی قرآن در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران را تهیه و سال‌ها زمان صرف کرد تا آنها را مورد بررسی قرار دهد تا بتواند از میان آنها، همه آیات قرآن را کنار هم بگذارد. در واقع نجفی با این تنظیم و تدوین موفق شد تا بیش از 180 نسخه خطی قرآن را که هر یک با سبکی خاص و متعلق به کتابخانه‌ای و در قرنی کتابت شده، در یک مصحف قرآنی منظم، کامل و مرتب جای دهد.

نسخه‌هایی که در مصحف ایران آمده است، متعلق به افراد فرهیخته فرهنگی ایران بود که از نظر وقف و تملک به متولیان، متمولان،‌ حکمرانان ایالات و پادشاهان ایران تعلق داشت که در طول سال‌های 321 هجری قمری/ 933 میلادی تا 1322 هجری قمری/ 1904 میلادی زندگی کرده‌اند که این نسخه‌ها بعدها به مناسبت‌های مختلف وقف مسجد یا مقبره شد یا در کتابخانه خصوصی کاخ‌های سلطنتی باقی ماند.

مسئول گنجینه قرآن حرم حضرت فاطمه معصومه(س) همچنین در بخش دیگری از سخنانش درباره نحوه تدوین این اثر توسط نجفی عنوان کرد: گاه لازم بود که این محقق،‌ برخی از آیات را در جزئی از صفحه قطع کند. در این باره زمینه خالی،‌ یا به رنگ طلایی یا به رنگ کاغذ از همان نسخه و یا با نقشی مذهب پُر شد. در برخی موارد نیز ضرورت داشت که در بزرگ کردن طول تصویر، دو جانب چپ و راست آن سفید بماند. از این رو تلاش شد تا از همان رنگ‌های حاشیه کاغذ نسخه خطی تکه‌ای جدا و با تکرار آن،‌ تمامی حاشیه سفید پوشانده شود. همچنین نجفی تلاش کرده بود که در صورت وجود برآمدگی یا چروک خوردگی در صفحاتی که از آنها عکسبرداری صورت می‌گرفت، به تصحیح آنها بپردازد.

آسترکی ادامه داد: نجفی در گزارش تحقیقاتی خود از این موضوع یاد کرده است که در غالب نسخه‌ها بر اثر مرور زمان، رنگ‌های یک صفحه بر صفحه مقابل آن اثر گذاشته بود که سعی شد تا پاک و تصحیح شود. زاویه‌های چهار سوی صفحه در عموم تصاویر،‌ نود درجه نبود،‌ در نتیجه طول اضلاع با هم تفاوت داشت و سعی شد تا همه آنها حدوداً راست نمایانده شوند. رنگ طلایی به کار گرفته شده در نسخه‌های خطی عموماً خردلی، زرد و متمایل به سیاه شده بود و تشخیص طلایی بودن و تفکیک آن از دیگر رنگ‌های اصلی، ‌سخت‌ترین کاری بود که در لیتوگرافی با آن روبرو بودیم. انتخاب نوعی از ده‌ها رنگ طلایی موجود در صنعت چاپ، مدت‌ها به طول انجامید و در پایان هم به این علت که نجفی نتوانست رنگ استانداردی را در اروپا و آمریکا پیدا کند که با هنر ایرانی تذهیب مطابق باشد، آن را ساختیم و به کارخانه‌ای برای تولید سفارش دادیم. انجام این کار با صرف هزینه گزاف و ده‌ها بار تکرار چاپ‌های نمونه‌ای و تغییر دادن رنگ زمینه‌ای که باید طلایی روی آن چاپ شود، انجام شد.

وی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه نجفی امکانات شخصی محدودی برای تهیه اسلاید از نسخه‌های خطی داشت، گفت: به دلیل محدودیت‌های اداری و شرایط سخت حفاظتی، عدم امکانات نورپردازی آن هم با اسلاید 6 در 6 سانتی‌متری،‌ نداشتن دوربین مجهز و نبودن اتاق مناسب با عجله و محدودیت‌های شدید و نارسایی‌های دارویی لابراتوار ظهور فیلم‌ها در ایران، همه اسلاید‌ها از کیفیت نامناسبی برخوردار بودند. کج و کوچک بودن اصل تصویر نسخه و انعکاس‌ها و نورهای نامناسب و زاید به قسمت‌های طلایی لطمه زیادی وارد کرده بود که تلاش شد در لیتوگرافی حذف، ترمیم و وصله‌کاری شود تا تصویر واقعی‌تری از صفحات ارائه کند و خطوط طلایی و نقوش روی آن نمایان شود.

به گفته این مقام مسئول، به دلیل حجیم بودن نسخه‌های خطی قرآن، این امکان برای نجفی وجود نداشت که از دو صفحه روبرو یک تصویر بردارد؛ زیرا از هر صفحه، جداگانه عکسبرداری شد و هماهنگی صفحات مقابل کاملاً از میان رفت. بر این اساس تلاش شد تا صفحات طراز شوند. با افزودن حاشیه از نقش کاغذ همان صفحات، انتهای آنها به هم متصل شد تا جدول‌ها و خط‌ها در امتداد یکدیگر قرار گیرند.

وی اظهار کرد: نجفی در هر صفحه از این کلام‌الله مجید با دید تاریخی برخورد کرده است تا سیر تاریخی هزار ساله را در صفحات رعایت کند و از این منظر،‌ اینکه صفحه زرین در کجای مصحف و نقش جلد در چه صفحه‌ای آورده شود، مورد توجه نجفی نبوده است. در بسیاری از صفحه‌ها، کلمات یا سطرهایی از آیات وجود داشت که لازم بود به متن قبل یا بعد متصل شود؛‌ از این رو تلاش شد این کار به نحوی تدوین شود که رنگ‌ها و سطرها با هم هماهنگ باشند.

آسترکی گفت: در بسیاری از نسخه‌ها، کهنگی ناشی از مرور روزگار، رطوبت و گرما، رنگ نوشته‌ها و تذهیب‌ها را تغییر داده و یا در هم ریخته بود که با ساعت‌ها بحث و گفت‌وگوی گروهی بر هر صفحه تلاش شد تا آنجا که حفظ امانت و اصالت امکان می‌داد، بازنگاری و رنگ‌ها تصحیح شود.

مسئول گنجینه قرآن حرم حضرت فاطمه معصومه(س) درباره معیار انتخاب نسخه و تصاویر موجود در مصحف ایران اظهار کرد: انتخاب نجفی صرفاً بر اساس ممتاز بودن نوع خط، تذهیب و ترصیع بنیاد نهاده نشده است. نجفی به دنبال مجموعه‌ای از مصاحف بود که مردم ایران در طول قرن‌ها با آن زندگی می‌کنند؛ گاه با قطعی کوچک یا بزرگ،‌ با خطی زیبا یا معمولی، با نقش و نگاری زرین و ظریف و یا ساده و بی‌تزیین. در عین حال باید از میان چند هزار قرآن خطی با صدها هزار صفحه، هزار و پانصد صفحه را به نشانه تاریخ 15 قرن اسلام برمی‌گزید تا صحافی حجیم و سنگین آن در دو جلد امکان‌پذیر شود.

وی درباره دلایل اینکه چرا این شرح‌ها و دیگر صفحات مذهب در میان اوراقی گذاشته شده که آیات روی آن کتابت شده است، چنین گفت: می‌توان به این نکات اشاره کرد که اساس موضوع پژوهش،‌ بررسی نسخه‌های خطی قرآن در طول هزار سال است که محقق هم آنها را به ترتیب زمانی تدوین کرده و هم در ارائه و نمایش هنر خطاطی و صفحه‌پردازی در هر نسخه،‌ ترتیب سوره‌ها و آیات را رعایت کرده است. از سوی دیگر چون در تمامی نسخه‌های خطی قدیم، آیه‌ها را شماره‌گذاری نکرده‌اند و شماره‌گذاری در قرآن‌های چاپی مرسوم شد و از سوی دیگر چون رسم نبود که روی اوراق خطی شماره صفحه را مشخص کنند و لازم بود که برای حفظ اصالت تاریخی،‌ عددی روی اوراق قدیم نوشته نشود، بر همین اساس اگر در فواصل هر نسخه خطی نام سوره و شمارش آیات مشخص نمی‌شد،‌ خوانندگان هم در تلاوت و هم در مراجعه با مشکل روبرو می‌شدند.

در ادامه این توضیح، آسترکی افزود: نکته دوم در این باره آن که، چون از هر نسخه خطی اوراقی همراه با سرلوح‌ها،‌ صفحات مذهب یا نقش جلدی ارائه شده، اگر آغاز و انجام هر مجموعه خطی، مشخص نمی‌شد،‌ خواننده در برخورد نخست با قرآنی روبرو بود که دارای سوره‌های مکرر فاتحه و بقره، فهرست‌های مکرر سوره،‌ دعاهای متعدد تلاوت و نوشته‌های کاتبان و نقش‌های مکرر جلد است؛ از این رو برای آن که حریم ترتیب سوره‌ها و آیات الهی از اوراق خطی هزار ساله مشخص شود و بتوان همزمان محدوده زمانی هر یک را در نظر آورد، آغاز و انجام هر قسمت از سور با شماره آیات و تاریخ نسخه معین شده است.

و اما درباره رسم‌الخط، اعراب و علایم ضبط

با توجه به اینکه برای جلوگیری از لغزش و اشتباه در قرائت قرآن، همه نشانه‌های مشخص کننده کلمه‌ها مانند نقطه‌گذاری، اعراب و علائم ضبط پس از قرن اول و در طول قرون دوم تا پنجم هجری ابداع و رواج عمومی یافت، از این رو نجفی درصدد این موضوع نبود که در تاریخ تحولات خط، دست به یکسان کردن رسم‌المصحف بزند. همچنین روند کار نشان می‌دهد که وی خواهان آن نبود که در این مجموعه اهمیت سیر تاریخی تحول ضبط کلمات را پنهان کند؛ بر این اساس، وی هم ضبط بر اختصاص و هم ضبط بر اعتدال و یا افراط را حفظ کرد؛ زیرا آنها را توقیفی نمی‌دانست.

در نهایت نیز همه نشانه‌های آیات کتابت شده در این مجموعه هزار ساله را حفظ کرد و در مواردی که تنها به اعتبار نحوی با قرائت صحیح (یعنی بر اساس روایت معتبر و اگر چه ناموافق با روایت حفص از عاصم) ارتباط مستقیم داشته، آن را مورد اصلاح قرار داد.

درباره نگارش عناوین هر سوره،‌ علامت فاصله و جدایی آیه‌ها و تقسیم قرآن به جزءها، حزب‌ها و ربع‌ها با آن که توسط مسلمانانی ابداع و مستند به اسناد سنت و قرآن نبوده، ‌ولی تا زمان ما در مصاحف چاپی مرسوم است و یا از همین سیاق سنت‌های متروکی مانند مشخص کردن عشر(ع) در پایان 10 آیه یا خمس(خ) در پایان هر 5 آیه و نوشتن روایتی درباره خواص سور در آغاز هر سوره، در مصحف ایران حفظ شد تا محققان قرآن و تاریخ هنر نگارش‌های ایرانی، شواهد مورد نیاز خود را در این مجموعه بیابند.

توضیح درباره روش نگارش شرح مصاحف خطی؛

دلایل چاپی و پژوهشی برای آوردن تاریخ کتابت مصاحف خطی و نام سوره و تعداد آیات در فواصل هر نسخه،‌ بیش از دلایل ارائه مستقل آن، قانع کننده و برای مراجعه کنندگان راحت‌تر بوده است، ولی با توجه به اینکه کنجکاوی محققان را برطرف نمی‌کرد،‌ نجفی بر اساس ترتیب سوره‌ها و آیه‌ها که با سیر تاریخی هزار ساله هماهنگ شده،‌ شرح ها را تنظیم و ویژگی‌های هر یک را به ایجاز تحریر و در مجلدی جداگانه ضمیمه مصحف ایران کرد.

از جمله خوشنویسانی که آثارشان در این مصحف گردآوری شده است می‌توان به آقامحمد صادق، ابوالقاسم پسر وصال، ‌ابن محمد قاسم شیرازی،‌ احمد پسر سهروردی، احمد شاه نقاش مشهور به زرین قلم،‌ احمد نورالدین حسینی تبریزی،‌ احمد نیریزی،‌ ام سلمه، بصیر شیرازی، عبدالله طباخ، عبدالله کاتب،‌ علی رضا(آقاجان پرتو)،‌ علاءالدین تبریزی، محمدعلی خوانساری، محمدعلی اصفهانی، میرزا شفیع ارسنجانی، نورالدین محمد رازی، یاقوت مستعصمی و ... اشاره کرد.

نجفی در آغاز هر نسخه خطی انتخابی،‌ شرح کوتاهی به زبان مشترک فارسی و عربی درباره ویژگی‌های تاریخ، ‌سوره و آیات مکتوب آورده است و پس از آن چند نمونه از سرلوح‌ها،‌ صفحات تذهیب شده یا جلد را معرفی کرده تا محققان ضمن آن که بتوانند به ترتیب سوره‌ها و آیات قرآن را بخوانند،‌ همزمان از نظر تاریخی و هنری با هر یک از نسخه‌های خطی آشنا شوند.

در زیر شرح مختصری درباره برخی از نمونه مصاحفی که بخش‌هایی از آنها در مصحف ایران گردآوری شده، آمده است. بخش‌هایی از اطلاعات مربوط به راهنمای ضمیمه این مصحف است؛

سوره 15، حجر،‌ آیه‌های 97 تا 99 که به قرن نهم هجری شمسی مربوط می‌شود.

سوره 16، نحل، آیه‌های 1 ـ 49، به خط نسخ و به دست یک هنرمند گمنام در یکی از سال‌های قرن نهم هجری روی کاغذ نرمه در اندازه 30 در 18 سانتی‌متر کتابت شده است. این مصحف در مجموعه صادق شخصی خرازی نگهداری می‌شود. تصویرهای این اثر شامل جلد نسخه خطی، ساغری ضربی،‌ سوره فاتحه بر دو صفحه مذهب، 9 صفحه از نسخه خطی که بر آن آیه‌های مذکور با حواشی نگاشته شده، است.

سوره 16، نحل، آیه‌های 50 ـ 73، به خط نسخ و توسط یک هنرمند گمنام کتابت شده است. این مصحف در یکی از سال‌های قرن دهم هجری روی کاغذ خان بالغ و در اندازه 21.4 در 40 سانتی‌متر به ثبت رسیده است. این قرآن را شاه طهماسب صفوی برای آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی وقف کرده است و اکنون با شماره 22480 در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. تصویرهایی که از این مصحف در قرآن آورده شده، شامل قسمتی از آیه‌های سوره فاتحه در یک صفحه مذهب مرصع،‌ پنج صفحه از نسخه خطی که بر آن آیه‌های مذکور نگاشته شده و صفحه پنجم با تکرار نقشی از تذهیب سرلوح نسخه است.

سوره 16، نحل،‌ آیه‌های 74 ـ 89، به خط نسخ و کتابت هنرمند گمنام در یکی از سال‌های قرن دهم هجری قمری روی کاغذ دولت‌آبادی در اندازه 26.2 در 16 سانتی‌متر کتابت شده است. این مصحف را شاه طهماسب صفوی برای آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی وقف کرده است و در حال حاضر با شماره 4286 در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. تصویرهای این مصحف شامل سه صفحه از نسخه خطی که بر آن آیه‌های مذکور نگاشته شده، است.

سوره 16، نحل، ‌آیه‌های 90 ـ 128 به خط نسخ و کتابت علاءالدین تبریزی در یکی از سال‌های قرن دهم هجری شمسی روی کاغذ ترمه در اندازه 12 در 18 سانتی‌متر صورت گرفته است. این مصحف در مجموعه شخصی صادق خرازی نگهداری می‌شود. تصویرهای این مصحف شامل سوره فاتحه بر دو صفحه مذهب،‌ روی جلد نسخه خطی و شش صفحه از نسخه خطی که بر آن آیه‌های مذکور نگاشته شده، است.

سوره 18، کهف، آیه‌های 35 تا جزئی از 62 که به خط نسخ و با ترجمه فارسی، به خط نستعلیق توسط یک هنرمند گمنام در یکی از سال‌های قرن دهم هجری قمری روی کاغذ بخارایی کتابت شده است. این مصحف در اندازه 46.3 در 28.7 سانتی‌متر بوده که میرزامحمد در تاریخ 20 محرم 995 هجری قمری آن را وقف کرده است. این مصحف هم اکنون با شماره 4260 در موزه ملی نگهداری می‌شود.

دو صفحه آغازین نسخه خطی با نقش دو ترنج زرین مرصع که بر هر یکی پاره‌ای از آیه «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ» به خط رقاع نگاشته شده است،‌ آیه‌های سوره فاتحه بر زمینه لاجوردی به خط ثلث در دو صفحه زرین مرصع،‌ روی جلد نسخه با نقش چهار درخت،‌ پنج صفحه از نسخه خطی که بر آن آیه‌های مذکور نگاشته شده است،‌ داخل جلد نسخه با نقوش اسلیمی در میان ترنج و لچکی به شیوه ضربی زراندود، تصاویر موجود از این قرآن در مصحف ایران است.

سوره 18، کهف،‌ آیه‌های باقی 62 ـ 110 به خط نسخ خفی و کتابت فردی گمنام، از دیگر قرآن‌های قابل مشاهده در این مصحف است. این مصحف در یکی از سال‌های قرن دهم هجری قمری روی کاغذ دولت‌آبادی در اندازه 18 در 29 سانتی‌متر کتابت شده است و با شماره 970 در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری می‌شود. تصاویر موجود از این مصحف شامل چهار صفحه جدول‌دار از نسخه خطی است که بر آن آیه‌های مذکور با حواشی نگاشته شده.

سوره 19، مریم، آیه‌های 1 ـ 98 به خط نسخ خوش و کتابت فردی گمنام، قرآن دیگر در این مجموعه است که متن آن در یکی از سال‌های قرن دهم هجری قمری، روی کاغذ بخارایی و حاشیه‌اش روی کاغذ دولت‌آبادی در اندازه 12.5 در 20 سانتی‌متر کتابت شده است. این مصحف با شماره 1974/ ع در کتابخانه ملی نگهداری می‌شود. پشت صفحه نخستین نسخه با نقش یک شمسه،‌ سوره فاتحه در دو صفحه زرین،‌ صفحه آغاز سوره بقره با سرلوح زرین مرصع،‌ داخل جلد نسخه،‌ هفت صفحه از نسخه خطی با جدول و حواشی طلااندازی شده که بر آن آیه‌های مذکور نگاشته شده است،‌ صفحه هشتم با ترکیبی از نقش حاشیه زرین نسخه،‌ روی جلد نسخه با نقوش گل و بوته کمنددار از جمله تصاویر موجود از این مصحف است.

سوره 20، طه، آیه‌های 1 تا جزئی از 53 که با خط نسخ در یکی از سال‌های قرن دهم هجری قمری روی کاغذ فرنگی و توسط هنرمندی گمنام در اندازه 13.5 در 20.5 سانتی‌متر کتابت شده است. این مصحف با شماره 1713/ ع در کتابخانه ملی ایران نگهداری می‌شود. تصاویر موجود از این نسخه شامل سوره فاتحه و آغاز سوره بقره در دو صفحه زرین مرصع،‌ شش صفحه جدول‌دار از نسخه خطی که آیه‌های مذکور بر روی آن نگاشته شده و صفحه اول و ششم با ترکیبی از نقش ترصیع سرلوح نسخه است.

سوره 40،‌ غافر،‌ آیه‌های 1 ـ 85 به خط ممتاز و توسط احمد نیریزی در تاریخ ربیع‌الاول سال 1111 هجری قمری روی کاغذ ترمه و حاشیه آن روی کاغذ خان بالغ در قطع 33 در 20 سانتی‌متر کتابت شده است. این مصحف با شماره 974 در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری می‌شود. تصاویر به ثبت رسیده از این قرآن در مصحف ایران شامل سوره فاتحه و آغاز سوره بقره در یک صفحه و دارای سرلوح مذهب مرصع،‌ هشت صفحه جدول‌دار از نسخه خطی که آیه‌های مذکور بر آن نگاشته شده است و صحفه اول و هشتم با ترکیبی از نقش سرلوح نسخه است.

سوره 41، فصلت، آیه‌های 1 ـ 54 به خط ممتاز و نگارش احمد نیریزی در سال 1117 هجری قمری روی کاغذ خان بالغ در قطع 29 در 40 سانتی‌متر اثر دیگر است. این مصحف با شماره 648 در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری می‌شود. روی جلد نسخه،‌ سوره فاتحه و بقره در دو صفحه دارای سرلوح مذهب مرصع،‌ داخل جلد نسخه،‌ هشت صفحه مذهب از نسخه خطی که آیه‌های مذکور بر آن نگاشته شده از جمله تصاویر این نسخه است.

سوره 42، شوری،‌ آیه‌های 1 ـ 53 به خط نسخ و ترجمه فارسی و شرح به خط نستعلیق با نگارش ابن محمد قاسم شیرازی و ترجمه و شرح محمد مهدی شیرازی در سال 1117 هجری قمری روی کاغذ ترمه و حاشیه کاغذ خان بالغ در اندازه 21.5 در 14 سانتی‌متر کتابت شده است. این مصحف با شماره 991 در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری می‌شود. از جمله تصاویر موجود از این نسخه در مصحف ایران می‌توان به سوره فاتحه و آغاز سوره بقره در دو صفحه دارای سرلوح مذهب مرصع، داخل جلد نسخه،‌ هفت صفحه از نسخه خطی که آیه‌های مذکور بر زمینه زرین نگاشته شده و روی جلد نسخه اشاره کرد.

سوره 43،‌ زخرف، آیه‌های 1 تا جزئی از 10،‌ به خط نسخ و کتابت احمد نیریزی در سال 1122 هجری قمری در اندازه 21.5 در 32 سانتی‌متر کتابت شده است. این مصحف با شماره 2(1970) در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود. دو صفحه مذهب که سوره فاتحه و آغاز سوره بقره بر آن نقش بسته است،‌ یک صفحه جدول‌دار با سرسوره که آیه‌ها بر آن نقش بسته و روی جلد نسخه ساغری مشکی از مشخصات این نسخه است.

گزارش از آزاده غلامی