مقوله علوم دینی با علوم ارزشی و غیرارزشی خلط نشود

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین اشرفی، عضو گروه تفسیر ترتیبی پژوهشکده قرآن و عترت بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) گفت: حوزه علمیه قم از دیر زمان کم و بیش در رابطه علوم انسانی و مباحث انسان‌شناسی نظراتی داشته است.

وی افزود: این مبحث چه از منظر علوم نقلی و چه از منظر علوم  عقلی مورد بحث و مناظره و مباجثه قرار داشته است و امروز نیز کمابیش این جریان به نحو دیگری در حال انجام است اگرچه در تمام دوران‌ها با فراز و نشیب‌هایی روبرو بوده است.

این محقق و پژوهشگر بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء تصریح کرد: فقها از یک منظر و فلاسفه و حکما از مناظر دیگری به این مباحث پرداخته و آن را بحث کرده‌اند از جمله اینکه ابن‌سینا مباحث را به حکمت عملی و حکمت نظری تقسیم بندی کرده است و در این تقسیم‌بندی، ریاضیات، طبیعیات، الهیات و ... در زمره حکمت نظری بوده است.

اشرفی با بیان اینکه در این نگاه، حکمت نظری، مقدمه حکمت علمی بود ادامه داد: مقوله شناخت خداوند و تهذیب نفس و خویشتنداری و تدبیر منزل و خانواده و سیاست و مدن و حکومت‌داری نیز همگی در زمره حکمت عملی تقسیم بندی می‌شدند.

این محقق و عضو گروه تفسیر ترتیبی پژوهشکده قرآن و عترت بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء اظهار کرد: بنابراین مقوله علوم انسانی چیزی نیست که بگوییم با امروز حوزه گره خورده است؛ زیرا از قدیم نیز با چنین دسته‌بندی‌هایی کمابیش این مقوله مورد توجه بود؛ زیرا مادامی که انسان وجود دارد علوم مرتبط با او نیز مورد مداقه و بحث اندیشمندان است، بنابرین علوم انسانی از انسان جدا نمی‌شود.

اشرفی با بیان اینکه این رویکرد این نوع علوم است که تفاوت در تمدن‌ها و جوامع را ایجاد می‌کند تصریح کرد: از همان ابتدا، علمای اسلامی در این مقولات حرف و بحث داشته‌اند و طوری نبوده است که بگوییم دین از تهذیب نفس و اخلاق دور بوده است.

اشرفی تصریح کرد: امروزه ثمره فعالیت‌های علمی حکما و علمای گذشته به منصه ظهور و بروز رسیده و پایه‌های نظام و اخلاق اسلامی و سبک زندگی عقلانی در حوزه‌های علمیه پایه‌ریزی شده است؛ اگرچه در دوره کنونی بروز تمدن دیگری در غرب، که نوع نگرش آن به انسان متفاوت از نوع نگرش عالمان دینی و افراد مومن است سبب شده تا تفکر مادی‌گرایی در دنیا غالب شود و علوم انسانی نیز ابزاری برای توجیه این کار شده است.

این محقق و پژوهشگر حوزه علمیه با اشاره به اینکه فقه در حوزه ریشه‌دار است بیان کرد: در موارد زیادی دیده‌ایم که موضوعات فقهی در قالب حقوق شهروندی که برگرفته از قانون اساسی است و این قانون نیز بر مبنای منابع دینی یعنی کتاب و سنت و عقل تدوین شده است بروز و ظهور می‌یابد.

اشرفی با اشاره به عنوان جمهوری اسلامی عنوان کرد: این دو عنوان مبین مقبولیت و مشروعیت است و همین مسئله هم می‌تواند مبنای علوم انسانی در کشور باشد.

وی با اشاره به نوع نگاه آیت‌الله العظمی جوادی آملی به مقوله علوم انسانی با بیان اینکه نگاه ایشان فراتر از نگاه برخی از فضلاست افزود: ایشان معتقد است که اگر جهان‌بینی توحیدی شود هر چه در زیر مجموعه آن قرار می‌گیرد، دینی می‌شود که امروز در قالب اسلامی ارائه می‌شود و اگر جهان‌بینی الحادی و کافرانه بود زیرمجموعه آن نیز کفر است.

عضو گروه تفسیر ترتیبی پژوهشکده قرآن و عترت بنیاد علوم وحیانی اسراء بیان کرد: بر اساس این نگاه، پرداختن به فیزیک و شیمی نیز چون بررسی فعل الهی است، اسلامی است و از این منظر، علم غیر دینی نداریم همان طور که اگر جهان بینی الحادی باشد مطالعه روی قرآن کریم نیز از این زاویه، ملحدانه و شیطانی خواهد بود.

وی اظهار کرد: بر اساس این نگاه، ما نباید طبیعت را جدا از مبدا و معاد ببینیم زیرا  اگر طبیعت را ار نگاه «هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ» جدا کنیم و قیچی شود خشک و بی‌روح و الحادی خواهد شد بنابراین مطالعه طبیعت با نگاه الهی، خود علم دینی تلقی می‌شود.

عضو گروه تفسیر ترتیبی پژوهشکده قرآن و عترت بنیاد علوم وحیانی اسراء تاکید کرد: اگر در تمامی مباحث و امور، مبدا و معاد مد نظر باشد و مسایل بر مبنای «هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ» و اینکه چه کسی آفرید و برای چه آفرید؛ یعنی مبدا فاعلی و غایی مد نظر قرار گیرد در این صورت تاریخ و زیست‌شناسی و فیزیک و ... همه دینی خواهند شد.

اشرفی تاکید کرد: یکی از اشکالاتی که گاهی در مباحث علوم انسانی در حوزه علمیه دیده می‌شود این است که برخی علم دینی و غیر دینی را به علم ارزشی و غیرارزشی تقسیم می‌کنند؛ در صورتی که اگر مبنای ما نگاه توحیدی باشد در این صورت علوم طبیعت به فعل خدا می‌پردازند و از این منظر دینی است. علوم نقلی نیز چون بررسی قول خداوند است باز هم دینی خواهند بود.