نبض کند جنگل‌های هیرکانی در مازندران
گروه اجتماعی: جنگل‌های هیرکانی امروزه دچار تغییر کاربری شده و جاده سازی و انتقال آب نیز از بین رفتن جنگل را رقم زده است که باید برای بهره برداری اقتصادی از آن از روش‌های نوین همچون طبیعت‌گردی بهره برد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از مازندران به نقل از ایسنا مازندران، هر فردی هنگام مسافرت به شمال می‌تواند خود تغییر و تحول در جنگل را لمس کند اما این روزها مسافران از جنگل چندان لذت نمی‌برد چراکه به شکل گذشته دیگر درختی باقی نماند.
روح‌الله اسماعیلی کارشناس مسئول زیستگاه‌ها و امور مناطق ادره کل محیط زیست استان مازندران و دکتری اقتصاد جنگل در گفت‌و‌گو با ایسنا، با اشاره به مساحت جنگل‌های هیرکانی در ایران و در مازندران می گوید: از نظر جغرافیایی در دنیا، شمال ایران، به طور کلی جزء جنگل‌های سبز تابستانی یا پهن برگ خزان کننده به شمار می‌آیند.
وی با بیان اینکه این موارد به جنگل‌های هیرکانی مشهور و به دلیل داشتن آب و هوای مرطوب، معتدل و خاک‌های مناسب از استعداد بالایی برخوردار هستند، می افزاید: جنگل‌های خزری به صورت نوار باریک و بلندی روی دامنه شمالی البرز ظاهر شده و طول این نوار حدود 800 کیلومتر و عرض آن بین 20 تا 70 کیلومتر در نوسان است.
کارشناس مسئول زیستگاه‌ها و امور مناطق اداره کل محیط زیست استان مازندران با اشاره به اینکه جنگل‌های شمال ایران از آستارا آغاز و تا دره گلیداغی بجنورد ادامه می‌یابد، تصریح می کند: گسترش عمودی آن از سطح دریا آغاز و تا ارتفاع حداکثر 2800 متر ادامه دارد و مساحت این جنگل‌ها در اوایل قرن جاری، دهه 20 بیش از 3.6 میلیون هکتار برآورد شده است.
اسماعیلی می گوید: با آغاز بهره برداری تجاری از جنگل‌ها و همچنین چرای مفرط و قطع بی‌رویه، این سطح دائما رو به کاهش است به طوری که امروزه حدود 1.9 میلیون هکتار جنگل در این منطقه باقی مانده که از این میزان استان مازندران با سطحی معادل 1.2 میلیون هکتار بیش از نیمی از سطح جنگل‌های شمال ایران را به خود اختصاص داده است.
وی تصریح می کند: جنگل‌های شمال از نظر تعداد گونه درختی و درختچه‌ای جزء جنگل‌های غنی از گونه محسوب می‌شوند و به طور تقریبی 80 گونه درختی و 50 گونه درختچه ای به صورت طبیعی مانند انجیلی، بلند مازو، لرگ، لیلکی، سفیدپلت، راش، ممرز، توسکای ییلاقی،توسکای قشلاقی، نمدار، شمشاد، آزاد، خردمندی، لور در جنگل‌های شمال به فراوانی یافت می‌شود.
کارشناس مسئول زیستگاه‌ها و امور مناطق اداره کل محیط زیست استان مازندران، یادآورمی شود: جنگل‌های هیرکانی علاوه بر داشتن تنوع زیستی با اهمیت و چشم اندازهای ارزشمند، خدمات چند منظوره محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی همچون حفظ ذخائر آبی و تنظیم آن، تعدیل اقلیم، ترسیب کربن، امکان گردشگری و تفرج و نیز محصولات صنعتی و غیرصنعتی را نیز فراهم می‌آورد.
اسماعیلی در زمینه اقدامات لازم برای احیا و حفاظت از جنگل، می گوید: به منظور حفاظت بهینه و پایدار از جنگل‌های شمال باید عوامل مهم تخریب به شیوه‌های مختلف متوقف شود. از جمله مهم‌ترین روش‌های توقف عوامل تخریب، خروج دام و جنگل نشینان از جنگل‌های شمال بوده که قانون اجرای این طرح از سال 1382 در قالب طرح صیانت از جنگل‌های شمال مصوب و ابلاغ شد و از وظایف سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بوده تا نسبت به خارج سازی دام‌های باقیمانده در سطح جنگل‌های شمال و خانوار جنگل نشین طی یک‌برنامه زمان‌بندی حداکثر 6 ساله از عرصه‌های جنگلی شمال کشور اقدام کنند اما متاسفانه بنا به دلایل مختلف این طرح به طور 100 درصدی اجرا نشده و موفق نبوده است.
اسماعیلی از دیگر موارد توقف عوامل تخریب را تشدید مبارزه با قاچاق چوب و کنترل مبادی ورود به جنگل با نظارت و پایش دائمی عنوان می کند و می گوید: به دلیل وجود جنگل نشینان و روستاهای متعدد در داخل و حاشیه جنگل‌های شمال فشار ناشی از قاچاق چوب و برداشت بی‌رویه بر منابع جنگلی نیز قابل ملاحظه بوده و به نظر می‌رسد تنها راه جلوگیری از این مشکل نیز تأمین سوخت مورد نیاز روستائیان از طریق سوخت فسیلی و تشویق آنها به معیشت‌های جایگزین و پایدار است.
وی حذف فعالیت‌های عمرانی ناسازگار و مخرب جنگل‌های کشور را از دیگر عوامل توقف تخریب جنگل می داند و می افزاید: فعالیت‌های متعدد معدنی و اجرای طرح‌های متعدد عمرانی مانند سدسازی و جاده‌سازی، گازرسانی بدون نگاه آمایش محور از تهدیدات اصلی جنگل‌های شمال محسوب شده که به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل در کاهش سطح جنگل‌های شمال نیز باشد.
این متخصص اقتصاد جنگل درباره راهکارهای اجرایی برای احیا جنگل‌های شمال، تأکید کرد: راهکارهای اجرایی برای احیا جنگل‌ها، بازسازی و احیای پوشش‌های جنگلی مناطقی که در اثر عوامل تخریب به جنگل‌های مخروبه تبدیل شدند وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه جنگل‌کاری در اراضی بالادست و مناطقی که در گذشته جنگل بوده اما به دلایل مختلف تخریب شدند نیز پیشنهاد می شود، اظهارمی کند: نتایج تحقیقات کاربردی برروی گونه‌های سریع‌الرشد سازگار با شرایط اکولوژیک شمال کشور به کارگیری شود و باید زمینه اجرای پروژه زراعت چوب در مناطق مستعد خارج از جنگل، از طریق جلب مشارکت بخش غیر دولتی را فراهم آورد.
اسماعیلی با بیان راهکارهای مناسب در زمینه بهره برداری اقتصادی از جنگل، می گوید: بهره برداری در جنگل‌های شمال به عنوان کهن‌ترین جنگل‌های مناطق معتدل جهان ظرفیت‌های زیادی در بخش مختلف دارد که متاسفانه تاکنون به جز برداشت سنتی و صنعتی، از دیگر ظرفیت‌های آن به ویژه در بخش اکوتوریسم یا طبیعت‌گردی استفاده کامل نشده است.
وی می افزاید: بر اساس آمار از 1.9 میلیون هکتار مساحت جنگل‌های شمال فقط کمتر از دو درصد تحت پوشش پارک‌های جنگلی است که پاسخگوی جمعیت سه استان شمالی و انبوه مسافران و گردشگران منطقه نیست، این آمار نشان می دهد که سهم طبیعت گردی در جنگل‌های شمال، بسیار ناچیز بوده و ضروری است مسئولان امر برای توسعه طبیعت گردی در کشور با اتخاذ مدیریت و برنامه ریزی اصولی گام مهم‌تری بردارند.
اسماعیلی همچنین یادآور می شود: بر اساس بررسی‌های انجام شده، 56 تیره گیاهی با 127 گونه درختی، درختچه‌ای، بوته‌ای و علفی در شمال کشور وجود دارد که از آنها محصولات فرعی به دست می‌آید و بیشتر این گونه‌ها دارای خواص دارویی هستند که با فعالیت علمی و تولید صنعتی می‌توان ضمن اشتغالزایی، بهره وافری از این بخش به دست آورد.
پرفسور نصرالله صفائیان اکولوژیست و عضو هیئت علمی دانشگده کشاورزی ساری نیز در گفت و گو با ایسنا، می گوید: جنگل‌ها امروزه دچار تغییر کاربری شده و جاده سازی و انتقال آب نیز موجب از بین رفتن جنگل می‌شود. جنگل‌های هیرکانی از جمله بخش‌هایی است که منبع عظیم اقتصادی و علمی و زیست محیطی دارد و در واقع می‌توان از این جنگل‌ها در بخش‌های مهم از نظر اقتصادی بدون قطع درختان بهره برد.
وی تصریح می کند: علاوه بر این طرح‌هایی همانند تنفس 10 ساله جنگل می‌توان نقش مؤثری در حفاظت از جنگل‌های هیرکانی اجرا کرد اما باید از برداشت غیرمجاز و تغییر کاربری نیز جلوگیری کرد و مهم‌ترین راهکار نیز اجرای طرح‌های طبیعت‌گردی و نیز بهره‌برداری از گیاهان دارویی موجود در جنگل است.
مریم شکری دکتری اکولوژی گیاهی در گفت‌و‌گو با ایسنا، تاکید می کند: برای حفاظت از جنگل‌های هیرکانی باید از تمامی اقداماتی که موجب اختلال در اکوسیستم جنگل می‌شود همانند انتقال آب از دریای خزر به سمنان جلوگیری شود و با توجه به بیان مشکلات زیست محیطی ناشی از انتقال آب اما همچنان این اقدامات در حال انجام است.
شکری می افزاید: از بین رفتن درختان جنگل موجب شده که با کمترین بارش باران سیلاب ایجاد شود. جنگل‌های هیرکانی از جنگل‌های گلی‌داغ گلستان آغاز شده و از مازندران و گیلان گذر کرده و تا ارسباران را دربرمی‌گیرد اما در گذشته پهنه این جنگل‌ها بسیار گسترده بود و در حال حاضر بسیار کاهش یافته است. در بخش جلگه درختان بلندمازو، راش، افرا رشد می‌کنند که بر اثر ساخت و ساز غیرمجاز در حال از بین رفتن است و در میانبند نیز روستائیان با از بین بردن درختان و فروش زمینه‌های جنگلی به غیرمازندرانی ها برای ساخت ویلا جنگل های هیرکانی را در معرض تهدید قرار داده است.
زهرا اشکیود
