هوشنگ جاوید مطرح کرد:
لزوم آکادمیک شدن موسیقی مذهبی
گروه فرهنگی: پژوهشگر پیشکسوت حوزه موسیقی آیینی گفت: هنرمندی که در زمینه مذهبی فعالیت دارد، پرورش‌یافته مکتب مذهبی و دینی است و اصولاً وقتی از هنر موسیقی استفاده می‌کند و از آن بهره می‌برد یعنی موسیقی را به‌عنوان یک زمینه برای تبلیغ درون‌مایه‌های ذهنی و باور اجتماعی‌اش انتخاب کرده و تلاش می‌کند کارش را به بهترین شکل ارائه کند؛ بنابراین نباید در این عرصه از آموزش دقیق آکادمیک غافل شد.
هوشنگ جاوید، پژوهشگر پیشکسوت حوزه موسیقی آیینی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، در رابطه با کارکرد موسیقی در دین، اظهار کرد: هنرمندی که در زمینه مذهبی فعالیت دارد، پرورش‌یافته مکتب مذهبی و دینی است و اصولاً وقتی از هنر موسیقی استفاده می‌کند و از آن بهره می‌برد یعنی موسیقی را به‌عنوان یک بستر برای تبلیغ درون‌مایه‌های ذهنی و باور اجتماعی‌اش انتخاب کرده و تلاش می‌کند کارش را به بهترین شکل ارائه کند؛ اینکه امروزی‌ها چقدر موفق هستند مورد سؤال است اما در حقیقت، نغمه‌های موسیقی همواره بستری برای تبلیغ مسائل مذهبی بوده، هست و خواهد بود؛ بنابراین نباید در این عرصه از آموزش دقیق و درست غافل شد.
شاخه‌های موسیقی مذهبی
جاوید با ابراز این مطلب که چهره موسیقی مذهبی ایران هنوز برای جامعه ما ناشناخته است، بیان کرد: بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده، موسیقی مذهبی ما در اصل بر اساس محتوا و متنی که در کنار آن قرار می‌گیرد، شاخه‌بندی می‌شود.
وی در توضیح این مطلب، با اشاره به نعت‌خوانی، منقبت‌خوانی و ستایش‌خوانی در موسیقی مذهبی ایران، افزود: برخی انواع شعر با نام نعت، ویژه ستایش پیامبر(ص) است و چون با آواز خوانده می‌شده است، موسیقی مترتب بر آن «نعت‌خوانی» نام دارد؛ سازهایی که در این آواز به کار برده می‌شود نیز دوتار، تنبور و نی است؛ یک دسته دیگر از اشعار، مناقب یعنی ستایش امامان، نیکان و پاکان روزگار است که هرچه به‌صورت آواز مترتب بر این اشعار باشد نیز «منقبت‌خوانی» نام دارد؛ سازهای مختلف نیز در این نوع کاربرد دارند.
جاوید درباره حمدیه، (ستایش خداوند) نیز اضافه کرد: حمدیه‌خوانی نیز با ساز و آواز همراه می‌شود که به‌عنوان نمونه می‌توان به کارهای عاشق‌های آذربایجان، بخشی‌های ترکمن و کرد و بیت‌خوانان کرد اشاره کرد، مناجات‌خوانی و مولودی‌خوانی نیز یکی دیگر از شاخه‌های موسیقی مذهبی هستند که با دوتار، تنبور، دف و نی همراه می‌شوند.
این پژوهشگر موسیقی آیینی با بیان اینکه توسل، مددخواهی و اشعار نیایشی نیز برخی دیگر از انواع موسیقی مذهبی را تشکیل می‌دهند، ادامه داد: بخشی از موسیقی مذهبی ما مانند شبیه‌خوانی سیار، شبیه‌خوانی مجلس و شبیه‌خوانی دستگاهی نیز به‌صورت حرکات نمایشی است که با آواز و ساز همراه می‌شود.
استفاده از طبل و شیپور برای تصویرسازی ذهنی
جاوید در ادامه به برخی دیگر از انواع موسیقی مذهبی که صرفاً آوازی هستند اشاره کرد و توضیح داد: روضه‌خوانی، مرثیه‌خوانی، نوحه‌گری یا نوحه‌خوانی، اذان و ... صرفاً آوازی هستند؛ در نوحه‌گری، سازهایی ازجمله طبل و در برخی موارد شیپور نیز به کار گرفته شده تا بتواند ریتم را نگه دارد و هیجان لازم را برای ایجاد تصور ذهنی ایجاد کند.
وی در همین راستا با اشاره به چاووش‌خوانی، یکی دیگر از آیین‌های مناطق ایران اضافه کرد: این هنر فقط با آواز همراه است و گونه‌های مختلفی از جمله عزا، عروسی، سحر و دعوت کاربرد دارد که در همه شهرهای کشورمان وجود داشته و در زندگی مردم کاربرد فراوانی دارد.
همراه‌کردن نغمه‌های خارجی با متن مذهبی یک آسیب است
جاوید با ابراز اینکه موسیقی مذهبی فعلی نقاط ضعف فراوانی دارد، بیان کرد: علت این نقاط ضعف هم آن است که در نوحه‌گری، عده‌ای ناآگاهانه آب به آسیاب دشمن می‌ریزند و بسیاری از متن‌های مذهبی را با انواع نغمه‌های خارجی همراه می‌کنند؛ شکل‌های نوحه‌گری فعلی به لحاظ نغمه واقعاً ناراحت‌کننده هستند چراکه این شکل‌ها همه، پدیدآمده از ذهن‌هایی است که به لحاظ علمی چیزی از تاریخ نغمه و نغمه‌گری نمی‌دانند و بی‌هیچ مبنایی از هر چیزی استفاده می‌کنند تا کار و صدای خودشان را نشان دهند که متأسفانه راه را به غلط می‌روند و ذهن‌ها را به اشتباه انداخته‌اند.
وی با گلایه از استفاده از موسیقی فرنگی در کنار متن‌های مذهبی، افزود: اینکه از ضرب‌آهنگ موسیقی فرنگی استفاده کنیم، اشتباه‌ترین روشی بوده که تابه‌حال صورت گرفته و متأسفانه اگر روند به همین شکل پیش برود، همه‌چیز را نابود می‌کند و صدمات بدی هم به اصالت متن وارد می‌کند.
پژوهشگر موسیقی آیینی عدم تعریف ساختار مناسب برای شکل‌های جدید موسیقی مذهبی در مناقب و نعت‌خوانی را از دیگر کمبودهای این عرصه برشمرد و ادامه داد: علت این موضوع فعالیت نامناسب دستگاه‌های متولی و تصمیم‌گیرنده است که به جزو نظردادن و ارزیابی هیچ استراتژی‌ای در این زمینه نداشته‌اند، مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که فقط نقش نظارتی دارد و کیفیت کار را از جمله کوک‌بودن سازها، صدای خواننده و ... ارزیابی می‌کنند.
وی در همین راستا با اشاره به نقش موسیقی‌دانان در تقویت موسیقی مذهبی، تأکید کرد: اگر بخواهیم در اشکال جدید، چه به‌صورت ارکسترال و چه به‌صورت ترانه، اثری تولید کنیم، تعریفش، ترکیب ارکسترش و شکل‌های آوازی آن باید از سوی موسیقی‌دانان صورت گیرد و سپس این ترکیب به‌تدریج در جامعه تزریق شود تا آنچه می‌خواهیم تحقق یابد.
وی همچنین اضافه کرد: با این شکل که الان پیش می‌رویم، به جای خوبی نخواهیم رسید و امروزه متأسفانه بدترین شکل موسیقی‌های مذهبی را در جامعه داریم؛ غیر از آنچه در مناطق و نواحی باقی مانده و عده‌ای پیرمرد انجام می‌دهند، سایر آثار ارزش شنیدن ندارند چون تحت تأثیر فرهنگ‌سازی‌های غلط سهوی و رسانه‌ای شکل گرفته‌اند.
جاوید با تأکید بر لزوم آکادمیک شدن موسیقی مذهبی برای حفظ آن، بیان کرد: یک نوحه‌گر مؤلفی است که با صدایش ذهن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باید از تاریخ صحیح، از بیان درست، از گوشه‌های موسیقی و هم از فنون تولید شناخت داشته باشد که متأسفانه تعداد این افراد بسیار اندک است.
پژوهشگر پیشکسوت حوزه موسیقی آیینی در بخش دیگری از این گفت‌وگو در رابطه با جذابیت‌ها و شاخصه‌های متمایزکننده موسیقی مذهبی از موسیقی فرنگی اظهار کرد: اذان در رأس قرار می‌گیرد و پس از آن، شکل‌های مختلف چاووش‌خوانی، نعت‌خوانی و مناقب‌خوانی هستند؛ ما در مناجات‌خوانی و ستایش خداوند نیز با جهان مشترکیم چراکه همه دین‌ها ستایش خداوند را انجام می‌دهند؛ نغمه‌هایی که در مورد ستایش خداوند در کشورمان وجود دارد بسیار زیاد است و آن‌طور که باید درباره‌شان کار نشده است؛ امیدواریم مسئولان به این هنرها توجه کنند که البته بعید می‌دانم.
پیشرفت موسیقی ایام مذهبی در رسانه
جاوید با اظهار اینکه در بستر تولید موسیقی رسانه‌ای برای ایام مذهبی در دهه اخیر پیشرفت‌هایی صورت گرفته اما کامل نیست، افزود: اما آنچه در جامعه رایج است، با هر عنوانی که باشد، متأسفانه افول بدی داشته است و برخلاف مواردی که از رهبر معظم انقلاب تا افراد متخصص جامعه در این زمینه گوشزد می‌کنند که نوحه‌گری درست انجام شود و فضای موسیقی مذهبی را خراب نکنید، بازهم عده‌ای لجبازانه برای اینکه طرفدار پیدا کنند و با طرفدارانشان فکر کنند کار درستی انجام می‌دهند، همچنان مسیر اشتباه خود را طی می‌کنند و لجبازانه راهشان را ادامه می‌دهند.
وی همچنین اضافه کرد: این روند صدمه بزرگی به موسیقی ما و نوع نگرش مردم به موسیقی مذهبی وارد کرده که هنوز هم درست نشده و روزبه‌روز هم بدتر می‌شود.
شاخه‌های موسیقی مذهبی
جاوید با ابراز این مطلب که چهره موسیقی مذهبی ایران هنوز برای جامعه ما ناشناخته است، بیان کرد: بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده، موسیقی مذهبی ما در اصل بر اساس محتوا و متنی که در کنار آن قرار می‌گیرد، شاخه‌بندی می‌شود.
وی در توضیح این مطلب، با اشاره به نعت‌خوانی، منقبت‌خوانی و ستایش‌خوانی در موسیقی مذهبی ایران، افزود: برخی انواع شعر با نام نعت، ویژه ستایش پیامبر(ص) است و چون با آواز خوانده می‌شده است، موسیقی مترتب بر آن «نعت‌خوانی» نام دارد؛ سازهایی که در این آواز به کار برده می‌شود نیز دوتار، تنبور و نی است؛ یک دسته دیگر از اشعار، مناقب یعنی ستایش امامان، نیکان و پاکان روزگار است که هرچه به‌صورت آواز مترتب بر این اشعار باشد نیز «منقبت‌خوانی» نام دارد؛ سازهای مختلف نیز در این نوع کاربرد دارند.
جاوید درباره حمدیه، (ستایش خداوند) نیز اضافه کرد: حمدیه‌خوانی نیز با ساز و آواز همراه می‌شود که به‌عنوان نمونه می‌توان به کارهای عاشق‌های آذربایجان، بخشی‌های ترکمن و کرد و بیت‌خوانان کرد اشاره کرد، مناجات‌خوانی و مولودی‌خوانی نیز یکی دیگر از شاخه‌های موسیقی مذهبی هستند که با دوتار، تنبور، دف و نی همراه می‌شوند.
این پژوهشگر موسیقی آیینی با بیان اینکه توسل، مددخواهی و اشعار نیایشی نیز برخی دیگر از انواع موسیقی مذهبی را تشکیل می‌دهند، ادامه داد: بخشی از موسیقی مذهبی ما مانند شبیه‌خوانی سیار، شبیه‌خوانی مجلس و شبیه‌خوانی دستگاهی نیز به‌صورت حرکات نمایشی است که با آواز و ساز همراه می‌شود.
استفاده از طبل و شیپور برای تصویرسازی ذهنی
جاوید در ادامه به برخی دیگر از انواع موسیقی مذهبی که صرفاً آوازی هستند اشاره کرد و توضیح داد: روضه‌خوانی، مرثیه‌خوانی، نوحه‌گری یا نوحه‌خوانی، اذان و ... صرفاً آوازی هستند؛ در نوحه‌گری، سازهایی ازجمله طبل و در برخی موارد شیپور نیز به کار گرفته شده تا بتواند ریتم را نگه دارد و هیجان لازم را برای ایجاد تصور ذهنی ایجاد کند.
وی در همین راستا با اشاره به چاووش‌خوانی، یکی دیگر از آیین‌های مناطق ایران اضافه کرد: این هنر فقط با آواز همراه است و گونه‌های مختلفی از جمله عزا، عروسی، سحر و دعوت کاربرد دارد که در همه شهرهای کشورمان وجود داشته و در زندگی مردم کاربرد فراوانی دارد.
همراه‌کردن نغمه‌های خارجی با متن مذهبی یک آسیب است
جاوید با ابراز اینکه موسیقی مذهبی فعلی نقاط ضعف فراوانی دارد، بیان کرد: علت این نقاط ضعف هم آن است که در نوحه‌گری، عده‌ای ناآگاهانه آب به آسیاب دشمن می‌ریزند و بسیاری از متن‌های مذهبی را با انواع نغمه‌های خارجی همراه می‌کنند؛ شکل‌های نوحه‌گری فعلی به لحاظ نغمه واقعاً ناراحت‌کننده هستند چراکه این شکل‌ها همه، پدیدآمده از ذهن‌هایی است که به لحاظ علمی چیزی از تاریخ نغمه و نغمه‌گری نمی‌دانند و بی‌هیچ مبنایی از هر چیزی استفاده می‌کنند تا کار و صدای خودشان را نشان دهند که متأسفانه راه را به غلط می‌روند و ذهن‌ها را به اشتباه انداخته‌اند.
وی با گلایه از استفاده از موسیقی فرنگی در کنار متن‌های مذهبی، افزود: اینکه از ضرب‌آهنگ موسیقی فرنگی استفاده کنیم، اشتباه‌ترین روشی بوده که تابه‌حال صورت گرفته و متأسفانه اگر روند به همین شکل پیش برود، همه‌چیز را نابود می‌کند و صدمات بدی هم به اصالت متن وارد می‌کند.
پژوهشگر موسیقی آیینی عدم تعریف ساختار مناسب برای شکل‌های جدید موسیقی مذهبی در مناقب و نعت‌خوانی را از دیگر کمبودهای این عرصه برشمرد و ادامه داد: علت این موضوع فعالیت نامناسب دستگاه‌های متولی و تصمیم‌گیرنده است که به جزو نظردادن و ارزیابی هیچ استراتژی‌ای در این زمینه نداشته‌اند، مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که فقط نقش نظارتی دارد و کیفیت کار را از جمله کوک‌بودن سازها، صدای خواننده و ... ارزیابی می‌کنند.
وی در همین راستا با اشاره به نقش موسیقی‌دانان در تقویت موسیقی مذهبی، تأکید کرد: اگر بخواهیم در اشکال جدید، چه به‌صورت ارکسترال و چه به‌صورت ترانه، اثری تولید کنیم، تعریفش، ترکیب ارکسترش و شکل‌های آوازی آن باید از سوی موسیقی‌دانان صورت گیرد و سپس این ترکیب به‌تدریج در جامعه تزریق شود تا آنچه می‌خواهیم تحقق یابد.
وی همچنین اضافه کرد: با این شکل که الان پیش می‌رویم، به جای خوبی نخواهیم رسید و امروزه متأسفانه بدترین شکل موسیقی‌های مذهبی را در جامعه داریم؛ غیر از آنچه در مناطق و نواحی باقی مانده و عده‌ای پیرمرد انجام می‌دهند، سایر آثار ارزش شنیدن ندارند چون تحت تأثیر فرهنگ‌سازی‌های غلط سهوی و رسانه‌ای شکل گرفته‌اند.
جاوید با تأکید بر لزوم آکادمیک شدن موسیقی مذهبی برای حفظ آن، بیان کرد: یک نوحه‌گر مؤلفی است که با صدایش ذهن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باید از تاریخ صحیح، از بیان درست، از گوشه‌های موسیقی و هم از فنون تولید شناخت داشته باشد که متأسفانه تعداد این افراد بسیار اندک است.
پژوهشگر پیشکسوت حوزه موسیقی آیینی در بخش دیگری از این گفت‌وگو در رابطه با جذابیت‌ها و شاخصه‌های متمایزکننده موسیقی مذهبی از موسیقی فرنگی اظهار کرد: اذان در رأس قرار می‌گیرد و پس از آن، شکل‌های مختلف چاووش‌خوانی، نعت‌خوانی و مناقب‌خوانی هستند؛ ما در مناجات‌خوانی و ستایش خداوند نیز با جهان مشترکیم چراکه همه دین‌ها ستایش خداوند را انجام می‌دهند؛ نغمه‌هایی که در مورد ستایش خداوند در کشورمان وجود دارد بسیار زیاد است و آن‌طور که باید درباره‌شان کار نشده است؛ امیدواریم مسئولان به این هنرها توجه کنند که البته بعید می‌دانم.
پیشرفت موسیقی ایام مذهبی در رسانه
جاوید با اظهار اینکه در بستر تولید موسیقی رسانه‌ای برای ایام مذهبی در دهه اخیر پیشرفت‌هایی صورت گرفته اما کامل نیست، افزود: اما آنچه در جامعه رایج است، با هر عنوانی که باشد، متأسفانه افول بدی داشته است و برخلاف مواردی که از رهبر معظم انقلاب تا افراد متخصص جامعه در این زمینه گوشزد می‌کنند که نوحه‌گری درست انجام شود و فضای موسیقی مذهبی را خراب نکنید، بازهم عده‌ای لجبازانه برای اینکه طرفدار پیدا کنند و با طرفدارانشان فکر کنند کار درستی انجام می‌دهند، همچنان مسیر اشتباه خود را طی می‌کنند و لجبازانه راهشان را ادامه می‌دهند.
وی همچنین اضافه کرد: این روند صدمه بزرگی به موسیقی ما و نوع نگرش مردم به موسیقی مذهبی وارد کرده که هنوز هم درست نشده و روزبه‌روز هم بدتر می‌شود.
