در زلزله رخ نمود؛
حضور پررنگ فداکاری، ضعف مدیریت و استراتژی
گروه سلامت: بیش از یک هفته از وقوع زلزله 7.3 ریشتری در غرب کشور می‌گذرد، زلزله‌ای که علمی رغم فداکاری نیروهای امداد و نجات هلال احمر، ضعف مدیریت بحران به ویژه نبود استراتژي امداد و نجات به گونه‌ای هویدا بود که انتقادات بسیاری را در این حوزه بر انگیخت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، وقتی حادثه‌ای رخ می‌دهد و تبدیل به بحران می‌شود نحوه مدیریت بحران برای جلوگیری از وسیع‌تر شدن ابعاد آن و مدیریت اتفاق، بیش از هر چیزی در آن حادثه مورد نیاز است. زلزله غرب کشور که دو شهرستان سرپل ذهاب و ثلاث باباجانی را با بیش از هر 1900 روستا تحت تأثیر خود قرار داد، ضعف مدیریت بحران در آن موجب شد تا انتقادات بسیاری متوجه سازمان‌های امدادی از جمله هلال احمر و سازمان مدیریت بحران شود، ضعف در خدمت رسانی به زلزله زدگان، نبود راهنما برای امدادگران مردمی، توزیع چادر در بین زلزله‌زدگان به جای برپا کردن چادر و اسکان زلزله زدگان و در نتیجه محروم شدن برخی از زلزله زدگان از چادرهای هلال احمر علی رغم سرمای هوا از جمله ضعف‌هایی بود که در سرپل ذهاب و ثلاث باباجانی به چشم می‌خورد.
کمبود چادر هلال احمر پس 10 روز از حادثه
سرشاری روستاها و مناطق از کمک‌های مردمی در اثر نبود نقشه‌ها و لیست‌های کمک رسانی موجب حیف و میل‌هایی در کمک‌های ارسالی شد، این امر ناشی از نبود اطلاعات دقیق از نیازمندی‌های زلزله زدگان بود، نیازهای اولیه مانند آب و غذا تنها برای 72 ساعت نخست زلزله جواب می‌دهد از آن پس باید اقلام دیگر را به این لیست اضافه کرد این درحالی بود که همچنان آب معدنی و نان و لباس به این مناطق وارد می‌شد،که در برخی موراد موجب حیف و میل شدن آنها می‌شد.
ضعف استراتژی در حالی در مناطق زلزله مشهود بود که مرتضی سلیمی رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با ایکنا، از وجود سند راهبری و استراتژی برای امداد و نجات و مدیریت بحران خبر داد و می‌گوید: چنین سندی وجود داشته؛ البته وظایفی که این سند بر عهده سازمان امداد و نجات قرار می‌دهد گاه بر اساس شرایط منطقه بحران زده تغییر پیدا می‌کند.
وی افزود: ما بر اساس شرایط منطقه سرپل ذهاب و ثلاث باباجانی تصمیم گرفتیم خارج از برنامه مصوب عمل کرده و بخشی از اختیارات ما بر عهده سازمان‌های دیگر گذاشته شود.
سند راهبری امداد و نجات کشور از آذرماه سال 94 تصویب و در اردیبهشت‌ماه 95 و 57 صفحه منتشر شد، علی اصغر احمدی دبیرکل این جمعیت در آن زمان اظهار کرد: در این سند، تحلیل وضع موجود امداد و نجات کشور، راهبردها و سیاست‌های اجرایی و همچنین نحوه تامین منابع مالی این بخش طی 5 سال اجرای برنامه ششم توسعه مورد توجه قرار گرفته است.
وی افزود: آموزش تخصصی امدادگران و نجاتگران، تامین اقلام امدادی متناسب با جمعیت کل کشور، کاهش یک دقیقه‌ای زمان خدمات رسانی نیروهای امداد و نجات به آسیب دیدگان ناشی از حوادث از 8 دقیقه و 32 ثانیه به 7 دقیقه و 32 ثانیه طی 5 سال، ارائه خدمات حمایتی، ارتقاء فرایند بازپیوند خانواده‌ها در زمان بروز حوادث و سوانح و نحوه تامین منابع مالی به نسبت بودجه سالیانه‌ای که از منابع عمومی تامین می‌شود از جمله این راهبردها است.
احکام کلی سند راهبردی امداد و نجات کشور که در ستاد تلفیق برنامه ششم توسعه مورد بررسی قرار می‌گیرد و بعد از درج در لایحه برنامه ششم باید در مجلس شورای اسلامی به تصویب نهایی برسد را شامل تکرار ماده 40 برنامه پنجم توسعه کشور مبنی بر تقویت، توسعه و آمادگی شبکه امداد و نجات کشور از طریق نیاز سنجی، تهیه، تامین و نگهداری اقلام امدادی مورد نیاز آسیب دیدگان، افزایش و گسترش آموزش‌های همگانی، تهیه نقشه جامع و استقرار واحدهای هلال احمر (خانه های هلال) در مناطق سکونتگاهی با اولویت روستاها و مناطق خطرپذیر، تقویت صلح و بشردوستی و ارتقاء آمادگی پاسخگویی به حوادث و بلایا در سطح جهانی را از جمله احکام پیشنهادی این کارگروه در جلسه شورای برنامه ریزی، رفاه و تامین اجتماعی به تصویب رسید.
یکی دیگر از ضعف‌های موجود در عملیات‌های امداد و نجات در ایران نبود امکانات اولیه نجات است امکاناتی مانند بالگردهای دید در شب که در زلزله اخیر در سرپل ذهاب نیز خود را نشان داد. اگر چنین امکاناتی وجود داشت چه بسا هم تلفات زلزله کاهش پیدا می‌کرد و هم اینکه برآورد دقیقی از مناطق از آسیب دیده و نیازمند کمک رسانی به وجود آید که بر اساس آن بتوان یک استراتژی کوتاه مدت و بلند مدت را در آن منطقه تدوین و لیستی از نیازمندی‌های مناطق مختلف را تدوین کرد.
یاسر مختاری
هرج و مرج در خدمت رسانی/ ایجاد بازار سیاه
مشاهدات خبرنگار ایکنا در این شهر‌ها حاکی از این است؛ که هلال احمر خود اقدام به برپایی چادرهای امدادی نکرد بلکه تنها این چادرها را در بین مردم توزیع کرد که این امر هرج و مرج بسیاری در میان زلزله‌زدگان به وجود آورد، افرادی از شهرهای دیگر به شهرهای زلزله‌زده هجوم آورده و این چادرها را با هوچی‌گری و تهدید و ارعاب زلزله‌زده‌ها و ساکنان بومی در اختیار گرفته و به افراد زلزله‌زده می‌فروختند چنانکه بازار سیاهی به وجود آمده و با توجه به نیازهای مردم این چادرها با قیمتی بین 800 هزار تومان تا 1 میلیون و 200 هزار تومان نیز معامله می‌کردند.
از سوی دیگر عملا مراکز محلی هلال احمر که طبیعتا در این گونه مواقع یا باید در رأس هرم یا به عنوان بازوی اصلی امداد رسانی در منطقه قرار گیرند عملا بدون امکانات و اختیار رها شده و از صحنه حذف شدند، چنانکه مردانی، رئیس جمعیت هلال احمر شهر سرپل ذهاب در گفت‌وگو با ایکنا از نبود امکانات و اختیارات لازم به زلزله‌زدگان خبر داد و اظهار کرد: 850 تخته چادر اسکان اضطراری تا شب یکشنبه ۲۱ آبان ماه در انبار جمعیت هلال احمر شهرستان سرپل ذهاب وجود داشت که تمامی آنها در شب زلزله بین ساعت 9 تا 11 بین مردم حادثه‌دیده توزیع شد. هم‌اکنون، انبار خالی است و از آن شب تا به امروز یک تخته چادر در اختیار ما نگذاشته اند. در حال حاضر هلال احمر شهرستان سرپل ذهاب عملا هیچگونه امکاناتی را برای خدمت رسانی به مردم زلزله‌زده شهرستان در اختیار ندارد.
مشاهدات خبرنگار ایکنا در این شهر‌ها حاکی از این است؛ که هلال احمر خود اقدام به برپایی چادرهای امدادی نکرد بلکه تنها این چادرها را در بین مردم توزیع کرد که این امر هرج و مرج بسیاری در میان زلزله‌زدگان به وجود آورد، افرادی از شهرهای دیگر به شهرهای زلزله‌زده هجوم آورده و این چادرها را با هوچی‌گری و تهدید و ارعاب زلزله‌زده‌ها و ساکنان بومی در اختیار گرفته و به افراد زلزله‌زده می‌فروختند چنانکه بازار سیاهی به وجود آمده و با توجه به نیازهای مردم این چادرها با قیمتی بین 800 هزار تومان تا 1 میلیون و 200 هزار تومان نیز معامله می‌کردند.
از سوی دیگر عملا مراکز محلی هلال احمر که طبیعتا در این گونه مواقع یا باید در رأس هرم یا به عنوان بازوی اصلی امداد رسانی در منطقه قرار گیرند عملا بدون امکانات و اختیار رها شده و از صحنه حذف شدند، چنانکه مردانی، رئیس جمعیت هلال احمر شهر سرپل ذهاب در گفت‌وگو با ایکنا از نبود امکانات و اختیارات لازم به زلزله‌زدگان خبر داد و اظهار کرد: 850 تخته چادر اسکان اضطراری تا شب یکشنبه ۲۱ آبان ماه در انبار جمعیت هلال احمر شهرستان سرپل ذهاب وجود داشت که تمامی آنها در شب زلزله بین ساعت 9 تا 11 بین مردم حادثه‌دیده توزیع شد. هم‌اکنون، انبار خالی است و از آن شب تا به امروز یک تخته چادر در اختیار ما نگذاشته اند. در حال حاضر هلال احمر شهرستان سرپل ذهاب عملا هیچگونه امکاناتی را برای خدمت رسانی به مردم زلزله‌زده شهرستان در اختیار ندارد.
کمبود چادر هلال احمر پس 10 روز از حادثه
علی رغم گذشت 10 روز از وقوع زلزله وقتی فرد یا گروهی به روستاهای زلزله زده می‌رود هنوز هم افراد زلزله زده از کمبود چادر اسکان اضطراری در سرمای هوا و نیاز فوری به این چادرها می‌گویند، کمپ‌های شهری نیز از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند، چنانکه کمپ‌های درون شهر سرپل ذهاب و تازه آباد ثلاث باباجانی که به دلیل آسیب‌های وارده به به منازل خود مجبور در زندگی در کمپ‌ها شده‌اند از نبود خدمات مناسب گلایه می‌کنند.
سردرگمی امدادگران مردمی
یکی دیگر از ضعف‌های موجود که خود را بسیار برجسته نشان داد، سردرگمی نیروها و امدادگران مردمی بود که این ضعف با حضور بسیار چشمگیر این نیروها در منطقه و بازتاب آن در رسانه‌ها، عملا به حاشیه رفت و کمتر در میان خبرها به آن پرداخته شد. یکی از ضعف‌های عمده این نیروها عدم آشنایی با منطقه، نبود نقشه جی آی اس، نبود نقشه توپوگرافی منطقه و همچنین عدم ارائه لیستی از سوی سازمان هلال احمر مبنی بر نیازها و کمک‌های ارائه شده به مناطق گوناگون بود این مورد تا روز پنجم زلزله وجود نداشت. این ضعف موجب شد که برخی از روستاها سرشار از کمک شده و برخی دیگر با توجه گمنامی از کمک‌های بیشتر محروم بمانند در این رابطه برخی از زلزله‌زده‌های روستاهای برخوردار از کمک، خود راهنمای نیروهای امدادی مردمی شده و کمک‌ها را به روستاهایی که کمتر به آنها کمک شده بود هدایت می‌کردند.
یکی دیگر از ضعف‌های موجود که خود را بسیار برجسته نشان داد، سردرگمی نیروها و امدادگران مردمی بود که این ضعف با حضور بسیار چشمگیر این نیروها در منطقه و بازتاب آن در رسانه‌ها، عملا به حاشیه رفت و کمتر در میان خبرها به آن پرداخته شد. یکی از ضعف‌های عمده این نیروها عدم آشنایی با منطقه، نبود نقشه جی آی اس، نبود نقشه توپوگرافی منطقه و همچنین عدم ارائه لیستی از سوی سازمان هلال احمر مبنی بر نیازها و کمک‌های ارائه شده به مناطق گوناگون بود این مورد تا روز پنجم زلزله وجود نداشت. این ضعف موجب شد که برخی از روستاها سرشار از کمک شده و برخی دیگر با توجه گمنامی از کمک‌های بیشتر محروم بمانند در این رابطه برخی از زلزله‌زده‌های روستاهای برخوردار از کمک، خود راهنمای نیروهای امدادی مردمی شده و کمک‌ها را به روستاهایی که کمتر به آنها کمک شده بود هدایت می‌کردند.
سرشاری روستاها و مناطق از کمک‌های مردمی در اثر نبود نقشه‌ها و لیست‌های کمک رسانی موجب حیف و میل‌هایی در کمک‌های ارسالی شد، این امر ناشی از نبود اطلاعات دقیق از نیازمندی‌های زلزله زدگان بود، نیازهای اولیه مانند آب و غذا تنها برای 72 ساعت نخست زلزله جواب می‌دهد از آن پس باید اقلام دیگر را به این لیست اضافه کرد این درحالی بود که همچنان آب معدنی و نان و لباس به این مناطق وارد می‌شد،که در برخی موراد موجب حیف و میل شدن آنها می‌شد.
ضعف استراتژی در امداد و نجات
این موارد همه در زمانی مطرح می‌شوند که زلزله 7.3 ریشتری منطقه غرب کشور 12 هزار مصدوم و 437 کشته به جای گذاشت، اگرچه فداکاری نیروهای امداد و نجات هلال احمر در عملیات‌های مختلف در این منطقه را کسی از یاد نمی‌برد اما نباید از ضعف‌های سیستم هلال احمر در این مناطق به آسانی گذشت ضعفی که عمدتا نشان از نبود یک استراتژی منسجم برای امداد، نجات، اسکان و توزیع غذا بود.
این موارد همه در زمانی مطرح می‌شوند که زلزله 7.3 ریشتری منطقه غرب کشور 12 هزار مصدوم و 437 کشته به جای گذاشت، اگرچه فداکاری نیروهای امداد و نجات هلال احمر در عملیات‌های مختلف در این منطقه را کسی از یاد نمی‌برد اما نباید از ضعف‌های سیستم هلال احمر در این مناطق به آسانی گذشت ضعفی که عمدتا نشان از نبود یک استراتژی منسجم برای امداد، نجات، اسکان و توزیع غذا بود.
ضعف استراتژی در حالی در مناطق زلزله مشهود بود که مرتضی سلیمی رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با ایکنا، از وجود سند راهبری و استراتژی برای امداد و نجات و مدیریت بحران خبر داد و می‌گوید: چنین سندی وجود داشته؛ البته وظایفی که این سند بر عهده سازمان امداد و نجات قرار می‌دهد گاه بر اساس شرایط منطقه بحران زده تغییر پیدا می‌کند.
وی افزود: ما بر اساس شرایط منطقه سرپل ذهاب و ثلاث باباجانی تصمیم گرفتیم خارج از برنامه مصوب عمل کرده و بخشی از اختیارات ما بر عهده سازمان‌های دیگر گذاشته شود.
سند راهبری امداد و نجات کشور از آذرماه سال 94 تصویب و در اردیبهشت‌ماه 95 و 57 صفحه منتشر شد، علی اصغر احمدی دبیرکل این جمعیت در آن زمان اظهار کرد: در این سند، تحلیل وضع موجود امداد و نجات کشور، راهبردها و سیاست‌های اجرایی و همچنین نحوه تامین منابع مالی این بخش طی 5 سال اجرای برنامه ششم توسعه مورد توجه قرار گرفته است.
وی افزود: آموزش تخصصی امدادگران و نجاتگران، تامین اقلام امدادی متناسب با جمعیت کل کشور، کاهش یک دقیقه‌ای زمان خدمات رسانی نیروهای امداد و نجات به آسیب دیدگان ناشی از حوادث از 8 دقیقه و 32 ثانیه به 7 دقیقه و 32 ثانیه طی 5 سال، ارائه خدمات حمایتی، ارتقاء فرایند بازپیوند خانواده‌ها در زمان بروز حوادث و سوانح و نحوه تامین منابع مالی به نسبت بودجه سالیانه‌ای که از منابع عمومی تامین می‌شود از جمله این راهبردها است.
احکام کلی سند راهبردی امداد و نجات کشور که در ستاد تلفیق برنامه ششم توسعه مورد بررسی قرار می‌گیرد و بعد از درج در لایحه برنامه ششم باید در مجلس شورای اسلامی به تصویب نهایی برسد را شامل تکرار ماده 40 برنامه پنجم توسعه کشور مبنی بر تقویت، توسعه و آمادگی شبکه امداد و نجات کشور از طریق نیاز سنجی، تهیه، تامین و نگهداری اقلام امدادی مورد نیاز آسیب دیدگان، افزایش و گسترش آموزش‌های همگانی، تهیه نقشه جامع و استقرار واحدهای هلال احمر (خانه های هلال) در مناطق سکونتگاهی با اولویت روستاها و مناطق خطرپذیر، تقویت صلح و بشردوستی و ارتقاء آمادگی پاسخگویی به حوادث و بلایا در سطح جهانی را از جمله احکام پیشنهادی این کارگروه در جلسه شورای برنامه ریزی، رفاه و تامین اجتماعی به تصویب رسید.
امداد در این سند به مجموعه اقداماتی که در جهت فراهم کردن احتیاجات اساسی به آسیب دیدگان سوانح نظیر (آب، برق، غذا، سرپناه موقت، مراقبت‌های بهداشتی و غیره) اطلاق می‌شود. ضمن اینکه نجات نیز به مجموعه اقداماتی شامل دستیابی به فرد آسیب دیده و در معرض خطر(جست‌وجو) و رهاسازی و انتقال او به محل امن می‌شود یا عبارت دیگر، آزادکردن یا نجات دادن از افراد از محلی که در آن گیر افتاده‌اند و انتقال آنها به مکانی امن می‌باشد. ضمن اینکه عملیات امداد و نجات نیز به عنوان عمده مرحله پاسخگویی شامل نجات، ارائه کمک‌های اولیه، انتقال مجروحان تا نزدیک‌ترین و اولین مرکز درمان، تغذیه اضطراری، تأمین امکانات اولیه نظیر تأمین بهداشت، تغذیه و تخلیه جمعیت از منطقه خطر، ایجاد اردوگاه‌های اسکان اضطراری با تأمین زیرساخت‌های لازم ارتباطات، آب، برق، سوخت، بازگشایی مسیرهای انسدادی و حمایت‌های روانی و توزیع کمک‌های سازمان‌های غیر دولتی داخلی، خارجی و بین‌المللی است.
همچنین در این سند با برشماری نقاط قوت امداد و نجات در ایران به موازی کاری و عدم سیستم یکپارچه نطارت و پشتیبانی و نبود فرماندهی واحد از جمله ضعف‌های امداد و نجات در ایران عنوان شده است به همین دلیل شاید این موضع شکاف بزرگی را مناطق زلزله زده به وجود آورده باشد و به نوعی هلال و احمر و نیروهای مردمی را در حادثه زلزله کرمانشاه سردرگم بدانیم.
یکی از ضعف‌های امداد و نجات در سرپل ذهاب و ثلاث باباجانی همانگونه که در سطور آغازین این نوشتار به آن اشاره شد توزیع چادر اسکان اضطراری و نه ایجاد و برپایی آن بود این درحالیست که سند امداد و نجات ایجاد و برپایی چادر را از جزء لاینفک عملیات امداد و نجات تلقی کرده است.
یکی از ضعف‌های امداد و نجات در سرپل ذهاب و ثلاث باباجانی همانگونه که در سطور آغازین این نوشتار به آن اشاره شد توزیع چادر اسکان اضطراری و نه ایجاد و برپایی آن بود این درحالیست که سند امداد و نجات ایجاد و برپایی چادر را از جزء لاینفک عملیات امداد و نجات تلقی کرده است.
یکی دیگر از ضعف‌های موجود در عملیات‌های امداد و نجات در ایران نبود امکانات اولیه نجات است امکاناتی مانند بالگردهای دید در شب که در زلزله اخیر در سرپل ذهاب نیز خود را نشان داد. اگر چنین امکاناتی وجود داشت چه بسا هم تلفات زلزله کاهش پیدا می‌کرد و هم اینکه برآورد دقیقی از مناطق از آسیب دیده و نیازمند کمک رسانی به وجود آید که بر اساس آن بتوان یک استراتژی کوتاه مدت و بلند مدت را در آن منطقه تدوین و لیستی از نیازمندی‌های مناطق مختلف را تدوین کرد.
یاسر مختاری
