روزآمدی و نگاه تمدنی؛ دو ویژگی مهم تفسیر راهنما

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، استاد دانشگاه تهران،11 آذرماه در نشست علمی بررسی روش‌شناسی تفسیر راهنما در مؤسسه فهیم قم با اشاره به اتقان کار آیت‌الله رفسنجانی گفت: آیت‌الله معرفت در محضر خود آیت‌الله رفسنجانی به ایشان گفتند هیچ مورد از مواردی را که شما برداشت کردید از دید من قابل حذف نیست و همه مطالب بیان شده ضروری بوده است.

وی افزود: در کل دفتر سوره نساء که بنده مسئولیت آن را داشتم ابتدا برداشت‌های آیت الله را بحث می‌کردیم تا تایید و رد کنیم که البته برداشت‌های هوشمندانه و دقیقی بود و نتوانستیم حتی یک مورد را حذف کنیم.

مهدوی‌راد بیان کرد: ایشان در نوشتن این تفسیر چون در شرایط زندان و سختی بوده با این وضع چنین اثری را نوشته‌اند که نشان‌دهنده سیالیت دل و ذهن و اخلاص بوده که همین اخلاص هم سبب شده است تا شجره طیبه‌ای شکل بگیرد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه تفسیر راهنما با تلاش‌های بسیار زیاد دوستان که آیت‌الله از آنان تجلیل کرده  تالیف شده است اظهار کرد: با کمال صراحت و اطلاع و با جرئت می‌گویم در جهان عرب هیچ موسسه‌ای به گستردگی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات در حوزه قرآنی کار نکرده است. البته اشکال ما این است که فقط فارسی می نویسیم و این مجموعه عظیم کار تکمیل این تفسیر را عهده‌دار بوده‌اند.

این استاد دانشگاه تهران عنوان کرد: اگر کسی تفسیر راهنما و دایرة المعارف و فرهنگ قرآن را کنار یکدیگر بگذارد به زحمات مولف آن پی خواهد برد. 

وی تاکید کرد: تنها فهرست موضوعی کارآمد، گسترده و قابل توجه، معجم المفهرس المعانی القرآن الکریم بوده و از آن که بگذریم مطلقا اثر موضوعی جز همین اثر مرحوم رفسنجانی را سراغ نداریم.

وی با بیان اینکه تفسیر راهنما روزآمدی دارد بیان کرد: در جوامع اسلامی نوعا نگاه تمدنی، ارزشی و حرکت‌آفرینی و نقشه راه کم به قرآن داریم غیر از تفاسیر عرفانی که تا حدودی به این مسیر نزدیک می‌شوند و یا معانی القرآن‌هایی که کمتر مورد توجه بوده است ولی این تفسیر واجد این نگاه است.

مهدوی‌راد افزود: در قرن 14 نگاه متفاوتی به قرآن شده که از مصر شروع شد و آن نگاه به قرآن در کیفیت، کمیت و زاویه نگاه بوده و تفسیر راهنما نیز متاثر از این مسئله، روزآمدی دارد.

وی اظهار کرد: برداشت‌های آیت‌الله در بسیاری از مداخل، مانند آزادی، اشراف و استبداد در این مجموعه بسیار عجیب است همچنین واقع‌گرایی از دیگر ویژگی‌های تفسیر راهنماست زیرا کلیات ابوالبقاء بسیار مطرح است ولی ایشان ناظر به واقعیات اجتماعی و سیاسی مسایل را بیان کرده است.

استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: یکی از مشکلات پژوهش در حوزه، هوایی حرف زدن و بیان کلیات است؛ ولی این تفسیر از قرآن برداشت ارایه داده که واقع‌گرایانه و حرکت‌آفرین است.

وی با اشاره به سابقه تفسیر اظهار کرد: از دوره تابعین نیز تفسیر مدون و نسخه باقی مانده داریم که نمونه آن مقاتل بن سلیمان است گرچه خاورشناسان نقدهای متنی کرده‌اند ولی شواهد فراوانی برای اطمینان این انتساب وجود دارد.

مهدوی‌راد عنوان کرد: تفاسیر فقهی، اجتماعی و ادبی و ... زیادی نیز داریم ولی کمتر نگاه تمدنی در این تفاسیر جاری بوده است ولی تفسیر راهنما هر دو مورد را یعنی روزآمدی و نگاه تمدنی را دارد لذا بعد هدایتگری، روزآمدی، جریان‌شناسی و عینیت‌گرایی در آن بسیار مشهود است. 

استاد دانشگاه تهران عنوان کرد: این تفسیر روزآمد است و به قدری مداخل استفاده از فضای بحث وجود دارد که می توان خود آن را مورد بحث قرار داد.

وی ادامه داد: اندیشه برانگیزی از دیگر ویژگی‌های این تفسیر است؛ همچنین ویژگی دیگر این تفسیر، میدان‌آفرینی است زیرا در تحقیق و پژوهش، منابع، مستقیم نوعا حرف تازه‌ای ندارند ولی موضوعات علوم قرآنی نادیده در تفاسیر و در متون تاریخی است و میدان وسیعی را برای ما باز می‌کند.

وی تاکید کرد: مهمترین کار فرهنگ قرآن، باز کردن میدان تحقیق وسیع در حوزه قرآن کریم است که حتی این مسئله در المیزان نیز کمتر دیده می شود.

مهدوی‌راد با بیان اینکه آیت‌الله رفسنجانی دارای نبوغ علمی بود تصریح کرد: فهم و  درک ایشان کم نظیر بود؛ ایشان به اسلام به عنوان اینکه قصد دارد یک تمدن ایجاد و جامعه اسلامی را اداره کند نگاه می‌کرده است که همین قانون ارث بردن زن از مجموعه ماترک مرد را ایشان از قرآن استخراج و به مجلس ارایه کرد.

استاد دانشگاه تهران عنوان کرد: معتقدم که باید شش جلد از مجموعه تفسیر راهنما استخراج شود تا کسی که می خواند در او تحرک ایجاد شود زیرا برخی از مطالب، فنی است و ممکن است کمتر افرادی متوجه شوند.

وی افزود: همچنین لازم است در ویرایشات بعد توضیح برخی مطالب نوشته شود تا مستندات آن مشخص و روشن باشد.