بررسی علمی و فقهی الکل و فرآورده‌های آن
گروه سلامت: در همایش بین‌المللی فرآورده‌های حلال، حلیت و حرمت «الکل» و مسائل فقهی آن بررسی شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، غلام رضا نورمحمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در همایش بین‌المللی فرآورده‌های حلال که شب گذشته در مشهد برگزار شد به بررسی علمی و فقهی الکل و فرآورده‌های الکلی پرداخت.
وی با بیان اینکه استفاده از الکل به عنوان یکی از پرکاربردترین مواد شیمیایی در بخش‌های مختلف غذایی، دارویی، صنعتی و بهداشتی، یکی از مسائل تأثیر گذار در جامعه است اظهار کرد: این مورد نیازمند بررسی‌های علمی و فقهی است؛ حکم به کارگیری الکل در فرآورده‌ها و محصولات خوراکی یکی از مهمترین مباحث فقهی در این زمینه بوده و در فقه شیعه در مورد آن توافق وجود ندارد.
این پژوهشگر قرآن و سلامت با بیان اینکه بسیاری الکل خالص را از سموم مرگبار می‌دانند، گفت: این فقه ها معتقدند که الکل خالص مسکر بالفعل نیست و تنها در صورتی که درجه الکلی آن با قرار گرفتن در ترکیب محصولات دیگر تا حد معینی کاهش پیدا می‌کند می‌تواند خاصیت مست کنندگی داشته باشد.
نورمحمدی افزود: در برابر دیدگاه فقه هایی که الکل خالص را مسکر نمی‌دانند عده‌ای دیگر الکل را از مصادیق مسکرات دانسته و احکام مسکر را بر آن مترتب دانسته‌اند.
مدیر گروه پزشکی و تغدیه مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی با طرح این سؤال که عنوان فقهی مسکر بر کدام یک از انواع الکل مترتب است و حد مجاز آن در فرآورده‌های غذایی و دارویی گفت: در این رابطه ما تحقیقی را در این رابطه انجام داده و بر اساس آن به این نتیجه رسیدیم که اتانول خالص در غلظت بالا به عنوان عاملی جدی برای مسمومیت محسوب شده و مفهوم مسکر فقهی بر آن منطبق نیست.
استاد قرآن و سلامت بیان کرد: هنگامی که غلظت الکل تا درجه معینی کاهش پیدا می‌کند، می‌تواند سکر آور باشد. با بررسی تحقیقات موجود در این زمینه و با رویکردی احتیاطی به مسأله می‌توان حد مستی آوری الکل را در سطح کمینه آن، ۱۰ میلی لیتر در نظر گرفت و فرآورده‌هایی را که مقدار حجمی الکل آن‌ها در این اندازه باشد در شمار محصولات سکرآور قلمداد کرد.
در ادامه این همایش عباس عمادی دبیر گروه پزشکی و تغذیه مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی با بیان اینکه الکل یک ماده شیمیایی است که قرن‌ها پیش کشف و اختراع شد، اظهار کرد: الکل با وجود قدمت آن کاربرد‌های گسترده و چشم‌گیری نداشت. در گذشته از الکل فقط به عنوان عامل موثر خمر و مشروبات الکلی استفاده می‌شد، اما با پیشرفت دانش تجربی و آشنایی انسان با قابلیت‌های مختلف این ماده، کاربرد آن نیز افزایش یافت.
وی افزود: امروزه از الکل برای تهیه بسیاری از فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی استفاده می‌شود. در تولید بسیاری از دارو‌ها نیز کاربرد دارد و در عرصه پزشکی، از خاصیت ضد عفونی کنندگی یا نگه‌دارندگی آن استفاده‌های فراوان می‌شود، در صنایع مختلف غذایی نیز به عنوان ماده‌ای حل کننده شناخته می‌شود.
عمادی بیان کرد: کاربرد گسترده الکل سبب شده که افراد زیادی از اقشار مختلف جامعه از جمله تولیدکننده، توزیع‌کننده و مصرف‌کننده با آن سر و کار داشته باشند. این موضوع به ویژه در مورد جوامع دینی که مقید به رعایت احکام شریعت هستند، برخی سوالات فقهی را به دنبال دارد. این سوالات بیشتر در مورد طهارت و نجاست الکل یا حلیت و حرمت تولید و کاربرد آن است.
وی بیان اظهار کرد: هرچند الکل از نظر علمی ماده‌ای کاملا شناخته شده و مصادیق خارجی آن کاملا مشخص است، اما به نظر می‌رسد پژوهشگران عرصه فقه نیز در بررسی مباحث فقهی مرتبط با الکل و فرآورده‌های الکلی، بی‌نیاز از شناخت صحیح این ماده و فرآیند تولید آن نیستند.
این پژوهشگر دین و سلامت عنوان کرد: بین کتاب‌های فقهی شیعه، آثار بسیار اندکی وجود دارد که به طور ضمنی به بحث موضوعی از الکل و انواع آن پرداختند، به طور مثال سید محمد باقر صدر در کتاب «بحوث فی شرح العروه الوثقی» در بحث از مسکرات غیرمتعارف به اجمال به بیان ماهیت الکل و انواع آن پرداخته و حکم آن را از جهت طهارت یا نجاست بیان می‌کند. سید محمد صدر نیز در کتاب «ماورا الفقه» فصلی را به الکل اختصاص داده و به تفصیل به بررسی انواع الکل، کاربرد آن‌ها و چگونگی تاثیرگذاری آن بر جسم و روان انسان پرداخته است.
وی ادامه داد: همچنین رساله‌های مستقلی نیز در زمینه الکل وجود دارند، به طور مثال احمد صبور اردوباری در کتابی با عنوان «بررسی فرآورده‌های الکل از نظر نجاست و حرمت» به شناخت ماهیت الکل و انواع آن پرداخته و آن را از نظر طهارت و نجاست یا حرمت و حلیت مورد بررسی قرار داده است. در این کتاب به خوبی به مباحث موضوع شناسی فقهی الکل پرداخته شده است. البته با وجود طرح برخی از مسائل مهم در این اثر به تبیین برخی از فروع مهم دیگر مانند حد اسکار و مستی آوری الکل در فرآورده‌های غذایی و دارویی پرداخته نشده است.
عمادی تصریح کرد: حسن وحدتی شبیری نیز در کتاب «الکل و فرآورده‌های آن در فقه اسلامی» موضوع الکل و فرآورده‌های آن را مورد بررسی فقهی قرار داده، اما در این اثر علاوه بر اینکه همانند سایر آثار مربوطه، نگاه حکمی بر نگاه موضوعی غلبه دارد و حجم زیادی از آن به بررسی احکام فقهی الکل اختصاص پیدا کرده است، برخی از اشکالات محتوایی نیز به چشم می‌خورد.
وی افزود: به طور کلی می‌توان گفت: اندک آثاری که در ارتباط با مباحث فقهی الکل و فرآورده‌های آن وجود دارد، بُعد حکمی آن را مورد توجه قرار داده و دغدغه کشف و استنباط حکم شرعی آن را داشته‌اند، بدون آن‌که در موضوع الکل و صور گوناگون مساله تعمق و تامل کنند از سوی دیگر هنوز اثر پژوهشی مستقلی که به موضوع شناسی فقهی الکل و فرآورده‌های آن پرداخته شده باشد وجود ندارد و به نظر می‌رسد شناخت موضوع الکل و فرآورده‌های الکلی در شناخت حکم فقهی آن نقش مهمی دارد.
وی با بیان اینکه استفاده از الکل به عنوان یکی از پرکاربردترین مواد شیمیایی در بخش‌های مختلف غذایی، دارویی، صنعتی و بهداشتی، یکی از مسائل تأثیر گذار در جامعه است اظهار کرد: این مورد نیازمند بررسی‌های علمی و فقهی است؛ حکم به کارگیری الکل در فرآورده‌ها و محصولات خوراکی یکی از مهمترین مباحث فقهی در این زمینه بوده و در فقه شیعه در مورد آن توافق وجود ندارد.
این پژوهشگر قرآن و سلامت با بیان اینکه بسیاری الکل خالص را از سموم مرگبار می‌دانند، گفت: این فقه ها معتقدند که الکل خالص مسکر بالفعل نیست و تنها در صورتی که درجه الکلی آن با قرار گرفتن در ترکیب محصولات دیگر تا حد معینی کاهش پیدا می‌کند می‌تواند خاصیت مست کنندگی داشته باشد.
نورمحمدی افزود: در برابر دیدگاه فقه هایی که الکل خالص را مسکر نمی‌دانند عده‌ای دیگر الکل را از مصادیق مسکرات دانسته و احکام مسکر را بر آن مترتب دانسته‌اند.
مدیر گروه پزشکی و تغدیه مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی با طرح این سؤال که عنوان فقهی مسکر بر کدام یک از انواع الکل مترتب است و حد مجاز آن در فرآورده‌های غذایی و دارویی گفت: در این رابطه ما تحقیقی را در این رابطه انجام داده و بر اساس آن به این نتیجه رسیدیم که اتانول خالص در غلظت بالا به عنوان عاملی جدی برای مسمومیت محسوب شده و مفهوم مسکر فقهی بر آن منطبق نیست.
استاد قرآن و سلامت بیان کرد: هنگامی که غلظت الکل تا درجه معینی کاهش پیدا می‌کند، می‌تواند سکر آور باشد. با بررسی تحقیقات موجود در این زمینه و با رویکردی احتیاطی به مسأله می‌توان حد مستی آوری الکل را در سطح کمینه آن، ۱۰ میلی لیتر در نظر گرفت و فرآورده‌هایی را که مقدار حجمی الکل آن‌ها در این اندازه باشد در شمار محصولات سکرآور قلمداد کرد.
در ادامه این همایش عباس عمادی دبیر گروه پزشکی و تغذیه مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی با بیان اینکه الکل یک ماده شیمیایی است که قرن‌ها پیش کشف و اختراع شد، اظهار کرد: الکل با وجود قدمت آن کاربرد‌های گسترده و چشم‌گیری نداشت. در گذشته از الکل فقط به عنوان عامل موثر خمر و مشروبات الکلی استفاده می‌شد، اما با پیشرفت دانش تجربی و آشنایی انسان با قابلیت‌های مختلف این ماده، کاربرد آن نیز افزایش یافت.
وی افزود: امروزه از الکل برای تهیه بسیاری از فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی استفاده می‌شود. در تولید بسیاری از دارو‌ها نیز کاربرد دارد و در عرصه پزشکی، از خاصیت ضد عفونی کنندگی یا نگه‌دارندگی آن استفاده‌های فراوان می‌شود، در صنایع مختلف غذایی نیز به عنوان ماده‌ای حل کننده شناخته می‌شود.
عمادی بیان کرد: کاربرد گسترده الکل سبب شده که افراد زیادی از اقشار مختلف جامعه از جمله تولیدکننده، توزیع‌کننده و مصرف‌کننده با آن سر و کار داشته باشند. این موضوع به ویژه در مورد جوامع دینی که مقید به رعایت احکام شریعت هستند، برخی سوالات فقهی را به دنبال دارد. این سوالات بیشتر در مورد طهارت و نجاست الکل یا حلیت و حرمت تولید و کاربرد آن است.
وی بیان اظهار کرد: هرچند الکل از نظر علمی ماده‌ای کاملا شناخته شده و مصادیق خارجی آن کاملا مشخص است، اما به نظر می‌رسد پژوهشگران عرصه فقه نیز در بررسی مباحث فقهی مرتبط با الکل و فرآورده‌های الکلی، بی‌نیاز از شناخت صحیح این ماده و فرآیند تولید آن نیستند.
این پژوهشگر دین و سلامت عنوان کرد: بین کتاب‌های فقهی شیعه، آثار بسیار اندکی وجود دارد که به طور ضمنی به بحث موضوعی از الکل و انواع آن پرداختند، به طور مثال سید محمد باقر صدر در کتاب «بحوث فی شرح العروه الوثقی» در بحث از مسکرات غیرمتعارف به اجمال به بیان ماهیت الکل و انواع آن پرداخته و حکم آن را از جهت طهارت یا نجاست بیان می‌کند. سید محمد صدر نیز در کتاب «ماورا الفقه» فصلی را به الکل اختصاص داده و به تفصیل به بررسی انواع الکل، کاربرد آن‌ها و چگونگی تاثیرگذاری آن بر جسم و روان انسان پرداخته است.
وی ادامه داد: همچنین رساله‌های مستقلی نیز در زمینه الکل وجود دارند، به طور مثال احمد صبور اردوباری در کتابی با عنوان «بررسی فرآورده‌های الکل از نظر نجاست و حرمت» به شناخت ماهیت الکل و انواع آن پرداخته و آن را از نظر طهارت و نجاست یا حرمت و حلیت مورد بررسی قرار داده است. در این کتاب به خوبی به مباحث موضوع شناسی فقهی الکل پرداخته شده است. البته با وجود طرح برخی از مسائل مهم در این اثر به تبیین برخی از فروع مهم دیگر مانند حد اسکار و مستی آوری الکل در فرآورده‌های غذایی و دارویی پرداخته نشده است.
عمادی تصریح کرد: حسن وحدتی شبیری نیز در کتاب «الکل و فرآورده‌های آن در فقه اسلامی» موضوع الکل و فرآورده‌های آن را مورد بررسی فقهی قرار داده، اما در این اثر علاوه بر اینکه همانند سایر آثار مربوطه، نگاه حکمی بر نگاه موضوعی غلبه دارد و حجم زیادی از آن به بررسی احکام فقهی الکل اختصاص پیدا کرده است، برخی از اشکالات محتوایی نیز به چشم می‌خورد.
وی افزود: به طور کلی می‌توان گفت: اندک آثاری که در ارتباط با مباحث فقهی الکل و فرآورده‌های آن وجود دارد، بُعد حکمی آن را مورد توجه قرار داده و دغدغه کشف و استنباط حکم شرعی آن را داشته‌اند، بدون آن‌که در موضوع الکل و صور گوناگون مساله تعمق و تامل کنند از سوی دیگر هنوز اثر پژوهشی مستقلی که به موضوع شناسی فقهی الکل و فرآورده‌های آن پرداخته شده باشد وجود ندارد و به نظر می‌رسد شناخت موضوع الکل و فرآورده‌های الکلی در شناخت حکم فقهی آن نقش مهمی دارد.
