«معنویت»، آموزه مگو در تحقیقات دینی شده است/ رشد معنویت‌گرایی در دوره پست مدرن
گروه حوزه‌های علمیه: رئیس موسسه بهداشت معنوی با اشاره به رشد جریانات معنوی در دوره پست مدرن در قالب عرفان‌های انحرافی تاکید کرد: این در حالی است که در تحقیقات دینی و تبلیغ ما، معنویت به آموزه مگو تبدیل شده و کمتر به ارائه آن براساس قرآن و روایات می‌پردازیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مظاهری‌سیف، رئیس موسسه بهداشت معنوی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با بیان اینکه معنویت، تعاریف مختلفی دارد گفت: آنچه در تعریف معنویت مد نظر ما هست این است که معنویت، استعداد روحی انسان است که در ارتباط با خدا شکوفا می‌شود. بر اساس این تعریف، این نوع استعداد ارتباطی، برای تمامی انسان‌ها اعم از کافر و مومن و مسلمان و مسیحی و بودا و ... وجود دارد؛ البته در انسان‌های مومن و متقی این استعداد، شکوفا می‌شود، ولی در کافر و افراد بی دین این استعداد هدر رفته است.
مظاهری سیف با اشاره به دیدگاه امام خمینی (ره) در زمینه معنویت تصریح کرد: ایشان می‌فرمودند که معنویت، وجهه روحانی وجود انسان است؛ لذا با توجه به اینکه معنویت، ساحتی از وجود انسان است؛ بنابراین با دین متفاوت است، ولی با دین نسبت پیدا می‌کند و در حقیقت، دین، راهی برای رسیدن و کسب معنویت است.
این استاد و محقق حوزه علمیه با بیان اینکه در نسبت دین و معنویت، برخی دین دارند، ولی معنویت ندارند؛ و برخی معنویت دارند، ولی دین ندارند گفت: نسبت دین و معنویت، نسبت عام و خاص من وجه است؛ یعنی برخی دیندار نیستند، ولی به برخی صفات مانند محبت و صداقت و ... خو گرفته‌اند و شکوفایی معنوی دارند همان طور که زمینه‌های اخلاقی نیز به معنویت کمک می‌کند، ولی معنویت با اخلاق نیز متفاوت است.
رئیس موسسه بهداشت معنوی عنوان کرد: چه بسان انسان‌هایی داریم که اهل نماز و عبادت و ... و متشرع هستند، ولی از معنویت در آنان خبری نیست؛ اگرچه افراد کمی در عمل مصداق این موضوع هستند، ولی قابل فرض است و وجود خارجی نیز دارد.
مظاهری‌سیف بیان کرد: گروه دیگری نیز هستند که معنویت و دین دارند و دینشان هم زمینه‌ساز معنویت برای آنان بوده است؛ لذا معنویت در دینداری به کمال خود می‌رسد و دینداری به شرط معنویت، کامل است.
این محقق و استاد حوزه و دانشگاه در تبیین معنویت مدرن و پست مدرن و مولفه‌های آن تصریح کرد: در دوره مدرن، معنویت چندان مطرح نبوده است؛ البته روی برخی از ارزش‌ها و اخلاقیات تاکید شده و فلسفه‌های مدرنی نیز وجود داشته است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال اگزیستانسیالیست‌ها به قابلیت وجود انسان که فراتر از مادیات و زندگی مادی است توجه کرده بودند، ولی در این دوره کمتر شاهد معنویت مدرن هستیم.
مظاهری‌سیف عنوان کرد: در دوره پست مدرن، درک کاستی‌های دوره مدرنیته سبب شد تا به یکی از این کاستی‌ها، یعنی معنویت، پرداخته شود؛ لذا نهضت‌های معنویت‌گرا نیز ایجاد شد که عمدتا هم محصول حمایت قدرت‌های سیاسی و اجتماعی از این جریانات بود تا از فروپاشی اجتماعی و نابودی تفکر مادیگرایی دوره مدرن جلوگیری شود.
این استاد حوزه علمیه اظهار کرد: در بوداپست و در جا‌های مختلف دیگر، اندیشکده‌ها و مراکزی که بر روی معنویت کار می‌کردند از سوی همین جریانات ایجاد شد که موسساتی مانند تفکر نو، بنیاد چوپرا، گفت‌وگو با خدا و ... و مراکز آینده‌پژوهی نمونه‌های آن است و اهداف و اسپانسر‌های مالی این موسسات و مراکز نیز روشن است.
مظاهری سیف ادامه داد: تاکید تمدن غرب از ابتدای شکل‌گیری و به خصوص در دوره مدرنیته، بر مادیات بود؛ لذا در دوره پست مدرن که نیاز به معنویت در میان مردم غربی حس شد و خطر فروپاشی تفکری و اندیشه‌ای تمدن غربی نیز حس شد؛ شروع به ایجاد معنویت‌های هماهنگ با ارزش‌های سرمایه‌داری کردند که نمونه‌های آن تعابیری مانند این است که فقرا، رانده شده درگاه خدا هستند و سرمایه داران در نزد خدا مبحوب‌ترند و یا قانون جذب و ... مطرح شد.
«خدای درون»؛ شالوده تفکر معنوی پست مدرن
مظاهری سیف تصریح کرد: وقتی خدا درونی شد؛ راه ارتباط با او هم باید تعریف شود؛ لذا می‌بینیم راه‌هایی مانند یوگا و مدیتیشن و ... پیشنهاد می‌شود؛ سکوت و خالی کردن ذهن بر خلاف عبادات که بر تقدیس و تجلیل از قدرت الهی تاکید دارد رواج می‌یابد و انسان به جای تضرع و ناله به درگاه خدایی که قادر و علیم و حکیم مطلق است به خدایی تمسک می‌کند که توانسته بر او مسلط شود.
این استاد حوزه علمیه گفت: در غرب وقتی مادیگرایی چتر کامل خود را بر سر مردم مغرب زمین باز کرد، جریانات دین‌گرایی که نتوانستند گمشده خود را در رسیدن به دنیا بیابند بروز و ظهور یافتند؛ تنها در قرن ۱۹، ۳۰۰ جریان دین‌گرایی در آمریکا بروز پیدا کرد و این مسئله نشان داد که بشر از ابتدا با مادیگرایی سازگار نبوده است.
وی افزود:، ولی چون مادیگرایی تفکر غالب بود؛ معنویت‌گرایی در حاشیه آن ایجاد شد؛ لذا در قرن ۲۰ مهاجرت معنویت‌گرا‌ها و رهبران این جریانات به خصوص هندو‌ها و صوفیان به کشورهای غربی به خصوص آمریکا زیاد و منشأ حرکت‌های جدید دینی در این کشور‌ها شد و قالب‌های معنویت مسیحی را تغییر داد.
مظاهری سیف ادامه داد: شاگرد کریشما، به آمریکا رفت و موسسه خودشناسی را تاسیس کرد و آرام آرام با مهاجرت برخی چهره‌های سرشناس این جریانات و به خصوص با حمایت دولت‌های کشورهای ماتریالیستی و کاپیتالیستی و ایجاد ستاد فرماندهی معنویت معاصر، تحولاتی جدی در این مقوله آغاز شد.
رئیس موسسه بهداشت معنوی بیان کرد: دنیای غرب در هماهنگ‌سازی خود با تحولات خوب عمل کرده است؛ این‌ها وقتی دیدند که دنیا به سمت معنویت به پیش می‌رود منکر این مسئله نشدند بلکه بر موج معنویت سوار شده و از ظرفیت مشرق‌زمین بهره بردند؛ در واقع استراتژی غرب، ایجاد تغییر مسیر برای تداوم سلطه خویش است.
تقدس‌بخشی به ارزش‌های لیبرالیستی
این استاد حوزه و دانشگاه و محقق در موضوع عرفان‌های نوظهور تاکید کرد: برخی وقتی حرفی برای گفتن ندارند خلاف آن را طی می‌کنند، تمدن غربی وقتی ملاحظه کرد، پنبه مادیگرایی و لیبرالیسم زده شده است هژمونی فکری خود را در چارچوب‌های جریانات معنویت‌گرایانه قالب زد و به دیگران غالب کرد تا برای ارزش‌های سرمایه‌داری نه‌تنها توجیه بیاورد بلکه آن‌ها را به سر حد تقدس رساند.
وی افزود: تمدن غرب در عرصه علمی به خصوص با علوم انسانی توانست نفوذ قابل توجهی در دنیا به دست آورد ولی این حربه اخیر نافذتر از تسلط علمی آنان بود؛ عرفان‌های کاذب و نوظهور نیز در این راستا، ایجاد و به کشورهای دیگر نیز صادر شد که نمونه‌های متعدد آن در ایران نیز وجود دارد.
مظاهری سیف در پاسخ به پرسشی در مورد وضعیت عرفان‌های کاذب در ایران اظهار کرد: به تعبیر مقام معظم رهبری، عرفان‌های کاذب با مطالعه، تدبیر و پیش‌بینی دشمنان در کشورهای اسلامی و ایران ترویج می‌شود؛ یعنی مروجان این عرفان‌ها، ابتدا موانع و مقاومت‌ها را شناسایی کرده و راه‌کارها را بررسی کرده‌اند و بعد به خصوص در سالیان اخیر از ظرفیت فضای مجازی و گروه‌های پدید آمده برای رواج آن بهره برده‌اند.
10 میلیون نسخه مطلب در مورد معنویت‌های انحرافی
وی تاکید کرد: حجم مطالبی که دشمنان در این زمینه بر سر مردم ایران ریخته‌اند سرسام‌آور و حیرتانگیز است؛ براساس آمار کتابخانه ملی که البته همه کتاب ها در آن ثبت نیست 20 نویسنده این نوع جریانات، نزدیک به ده میلیون نسخه از تفکرات و اندیشه‌های خود را به صورت مکتوب و در فضای مجازی نشر داده‌اند که حجم بسیار سنگینی است.
وی افزود: با گسترش فضای مجازی تاثیر و حجم این نوع مطالب بیشتر هم شده است؛ البته آمار دقیقی در مورد بازخورد آن و تاثیراتش نداریم ولی به نظر می رسد با این همه حجم حملات، دشمنان موفق نبوده‌اند؛ اگر چه افراد و گروه‌هایی نیز کم کم جذب شده و یا می‌شوند.
معنویت آموزه مگو در تبلیغ
مظاهری سیف در پاسخ به پرسشی در مورد مولفه‌های معنویت اسلامی و اینکه دانشگاه‌ها و حوزه در مقابل این حجم مطالب چه اقداماتی داشته‌اند تصریح کرد: «معنویت» در حوزه و مراکز علمی ما به عنوان موضوع مطالعاتی به رسمیت شناخته نشده است و آموزه‌هایی را که به مردم ارائه می‌دهیم عمدتا اعتقادی، اخلاقی و بخشی نیز فقهی است که البته بسیار خوب و لازم است ولی نباید منحصر شود.
وی با تاکید بر اینکه معنویت، مسئله‌ای فطری است که اگر از مسیر درست تامین نشود سر از مسیرهای انحرافی در می‌‌آورد بیان کرد: معنویت اسلامی، آموزه‌های معنوی اسلام است که به ساحت روحانی و افق والای انسان، مربوط می‌شود ولی به عنوان بخش مگوی آموزه‌های دینی در کشور ما درآمده است و آن را کنار گذاشته‌ایم.
مظاهری سیف عنوان کرد: البته بخشی این آموزه‌ها در کتب عرفانی و از سوی استادان عرفان مطرح می شود ولی پیچیده و در سطح بالا و ویژه افراد خاصی است که در دسترس عموم نیست در صورتی که معنویت، نیازی عمومی است.
وی تاکید کرد: آنچه در بحث معنویت، مورد نیاز همه انسان‌هاست، در قرآن و روایات نیز بیان شده که اساس آن برنامه‌ریزی و نشان دادن راه‌های ارتباطی انسان مومن با خداوند و درک انسان از خداست که ربطی هم به برهان و استدلال در خداشناسی ندارد.
مظاهری سیف تاکید کرد: رویارویی و شهود عمومی مردم با خداوند که قرآن نیز بر آن تاکید دارد در تحقیقات ما به قدر لازم مورد توجه نبوده است.
