پیش شرط‌ نظام‌مند شدن نظریه پردازی در ایران/غرب علمی نه کفر است نه وحی منزل

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از استان مرکزی، حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه، نماینده شورای عالی انقلاب فرهنگی در هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه پردازی، سه شنبه، 12 دی ماه، در همایش آشنایی با کرسی‌های تخصصی نظریه‌پردازی که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک و با حضور واحدهای استان همدان، لرستان و مرکزی برگزار شد گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی حدود 15 سال است که هیئتی به نام حمایت از کرسی‌های نظریه پردازی، نقد و مناظره را در حوزه علوم انسانی، اسلامی و هنر که شامل معماری هم می‌شود تشکیل داده است.
وی ادامه داد: خلطی که مرتب در زمینه کرسی‌ها انجام می‌شود خلط بین کرسی‌های آزاد اندیشی و نظریه پردازی است، کرسی آزاد اندیشی کار دانشجویی و یک فعالیت فرهنگی و ترویجی محسوب می‌شود اما کرسی نظریه پردازی کار آکادمیک، علمی و پژوهشی است که از اعضای هیئت علمی انتظار می‌رود.
حجت‌الاسلام خسروپناه افزود: آیین نامه کرسی‌های آزاد اندیشی را شورای اسلامی شدن دانشگاه‌ها که یکی از شوراهای شورای عالی انقلاب فرهنگی است تدوین و ابلاغ کرده اما آیین‌نامه‌های کرسی‌های نظریه پردازی را هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه پردازی مصوب می‌کند و مصوبات این هیئت مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: تولید نظریه به هیچ وجه کار ساده‌ای نیست و کار اقلیت است، بنده در هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه پردازی تصمیم گرفتم این هیئت کار ستادی کند و کار اصلی به دانشگاه‌ها واگذار شود؛ لذا کمیته‌های دانشگاهی با ریاست رئیس دانشگاه شکل گرفت همچنین کمیته‌های دستگاهی برای تسریع روند کار و رفع موانع تشکیل شد.
وی ادامه داد: این روند در 4 سال اخیر اتفاق افتاده و در استان‌های مختلف فعالیت‌های خوبی انجام شده به نحوی که در 2 سال اخیر 30 کرسی ترویجی در دانشگاه سیستان و بلوچستان برگزار شده است و این نگاه که نمی‌توان کرسی نظریه پردازی برگزار کرد از بین رفته و امروز دنبال کیفی سازی کرسی‌ها هستند این اتفاق نتیجه همان کمیته‌های دستگاهی است. دانشگاه علامه طباطبایی نیز نزدیک به 150 کرسی برگزار کرد در شرایطی که قبل از این، برخی از اساتید نگران امنیت خود بودند امروز اعضای هیئت علمی این دانشگاه در صف برگزاری کرسی‌ها هستند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: برگزاری کرسی‌های نظریه پردازی کار دشواری است و کسی که ادعا می‌کند نظریه دارد حتما باید قبل از آن چند نظریه علمی پژوهشی نوشته باشد؛ لذا نظریه پردازی بعد از مقالات علمی و پژوهشی معنا پیدا می‌کند این استاد اول باید دانشجویان خود را با نظریه درگیر ‌کند، حتما باید از خود فعالیت علمی نشان داده باشد و صاحب مقالات علمی باشد گاهی روند برگزاری برخی کرسی‌های نظریه پردازی تا 4 سال به طول انجامیده است جلسات مختلفی برای بررسی نظریه برگزار می‌شود تا جایی که ناقدان و داوران به نظریه امتیاز می‌دهند و تشخیص می‌دهند که آیا این ادعا نظریه است یا نه.

برگزاری 200 کرسی نظریه پردازی در کشور
حجت‌الاسلام خسروپناه ادامه داد: تاکنون در کشور نزدیک به 200 کرسی نظریه پردازی برگزار شده اما فقط 36 نظریه توسط هیئت داوران پذیرفته و ثبت شده است از آنجایی که نظریه پردازی کار دشواری است در کنار آن کرسی‌های ترویجی را هم اضافه کردیم یعنی اگر کسی مقاله دارد و صاحب ایده نو است می‌تواند در قالب این کرسی‌ها آن را در معرض نقد قرار دهد کرسی ترویجی یک جلسه بیشتر نیست و نمره هم ندارد صرفاً تمرین کرسی نظریه پردازی است برای اینکه اساتید احساس هویت کنند و به مرحله نظریه پردازی برسند.
وی افزود: تاکنون حدود 2 هزار کرسی ترویجی در کشور برگزار شده است، در کرسی‌های نظریه پردازی اگر نظریه‌ای پذیرفته شود استاد را به بنیاد نخبگان و جشنواره فارابی معرفی می‌کنیم و بدون ارزیابی، جایزه جشنواره را دریافت می‌کند همچنین در آیین نامه ارتقای علمی اساتید نیز برای تمام این فعالیت‌ها امتیاز در نظر گرفته شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: با اینکه مدیریت دانشگاه آزاد چند سالی هیچ فعالیتی در کرسی‌های نظریه پردازی نداشت ما با واحدها در ارتباط بودیم به نحوی که از 36 نظریه ثبت شده 3 نظریه به دانشگاه آزاد تعلق دارد، به نظر بنده واحدهای مرکزی، همدان و لرستان ظرفیت برگزاری سالیانه 40 تا 50 کرسی ترویجی را دارند که اگر این اتفاق نیافتد کوتاهی شده است.

چیستی نظریه
وی در بخش دوم سخنان خود با گفت: در یک بحث علمی فارغ از آیین نامه باید پرسید اساساً نظریه چیست هر چند این تعاریف در آیین نامه‌ها آماده ولی اینجا قصد بحث آیین نامه‌ای نداریم بلکه به لحاظ آکادمیک بحث می‌کنیم، به نظر بنده نظریه در تمام علوم به معنای هر ایده نو اعم از یک یا چند گزاره که اولاً مبتنی بر مبانی باشد دوماً روش مند باشد و سوم اینکه مقبولیت نخبگانی داشته باشد البته روش مند بودن یعنی مدلل هم هست؛ لذا می‌توان گفت مبتنی بر مبانی است، روش مند است، مدلل است و مقبولیت نسبی نخبگانی دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: ایده‌های نو در علوم انسانی، هنر و علوم اسلامی می‌تواند بنیادین، کاربردی و حتی تلفیقی از هر دو باشد، نظریات حوزه فلسفه معمولاً بنیادین است یا در معماری معمولآ نظریات کاربردی است.
وی تأکید کرد: از مقومات نظریه، متدولوژی است اما نه روش تحقیق متعارفی که در دانشگاه‌ها آموزش داده می‌شود روش تحقیق دانشگاهی فن تحقیق است نه تکنیک تحقیق، در غرب چهار روش تحقیق رایج‌تر است؛ تبیینی که پوزتویست‌ها استفاده می‌کنند، روش تفسیری که هرمنوتیست‌ها استفاده می‌کنند، روش انتقادی که معمولاً مکتب‌های فرانکفورت و پساسوسیالیست‌ها و نوسوسیالیست‌ها استفاده می‌کنند و روش‌های گفتمانی که امثال فوکو استفاده می‌کنند.
حجت‌الاسلام خسروپناه ادامه داد: کسی که می‌خواهد نظریه پردازی کند حتما باید روش خود را از قبل مشخص کند البته نه این معنا که حتماً روش باید یکی از روش‌های رایج غربی باشد، بنده روش جدیدی را با استفاده از میراث خودمان و اطلاعاتی که از روش‌های غربی داشتم به نام روش حکمی اجتهادی ابداع کردم که تاکنون تقریباً 16 تز دکتری نیز بر مبنای این روش، تحقیقاتی انجام داده‌اند در این روش از سنت علمی ایران و فضای معرفت شناسی غرب استفاده کرده‌ام.
وی افزود: داوران هیئت حمایت از نظریه پردازی که همگی استاد تمام هستند، ارزیابی می‌کنند که ایده جدیدی که از طرف استاد عرضه شده است چقدر روش مند است و چقدر دلیل، مبتنی بر این روش است؛ لذا کسی نمی‌تواند ادعا کند که روش تبیینی دارد اما دلیل تفسیری، یا روش انتقادی دارد و دلیل گفتمانی، این پارادوکس است روش و دلیل باید هماهنگ باشند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: هر ایده‌ای باید مبانی داشته باشد کسی مانند پیاژه که نظریه رشد را مطرح کرد می‌گوید نظریه‌اش مبتنی بر مبانی فلسفی کانت است یعنی اگر تفکیک نومن و فنومن را از پیاژه بگیریم نظریه رشد بی‌اعتبار می‌شود، اکثر تئوری‌های حوزه پرستاری نیز مبتنی بر مبانی اگزیستانسیالیسم است حالا اگر کسی مدعی شد نظریه‌ای در پرستاری مبتنی بر حکمت اسلامی دارد یک نوآوری است که باید به آن میدان داده شود؛ لذا تکرار مکررات نوآوری نیست.
حجت‌الاسلام خسروپناه تأکید کرد: نظریه پردازی آیین نامه‌ای نیست بلکه آیین نامه‌ها فقط برای نحوه برگزاری کرسی‌ها نوشته شده است و این نخبگان و داوران هستند که باید بگویند کدام یک از ادعاها نظریه است. از آنجایی که اکثر اساتید سالی یک یا دو مقاله علمی پژوهشی می‌نویسند می‌توانند این مقالات را در قالب کرسی ترویجی ارائه دهند در این کرسی‌ها قرار نیست نظریه پردازی شود بلکه بیشتر شبیه به مباحثه طلبگی است و این زمینه را فراهم می‌کند که استاد در ساختار آموزشی به پژوهش هم بپردازد اما کسی نمی‌تواند بگوید که استاد باید سالی یک نظریه بدهد چنین چیزی شدنی نیست.

حصول شهود معرفتی قبل از ابداع نظریه
وی ادامه داد: استاد باید سال‌ها تدریس کند، مقاله بنویسد و پژوهش کند و به عقیده بنده به شهود علمی برسد تا صاحب نظریه شود، چنانچه به عقیده بنده برای نیوتن و انیشتین شهود حاصل شد اما این شهود معرفتی بعد از طی کردن مدارج پژوهشی و خون دل خوردن علمی حاصل می‌شود نه با چله نشینی و عزلت گزینی. درواقع وقتی نفس عاقله رشد پیدا می‌کند نفس ملهمه فعال می‌شود و الهامات را می‌گیرد.
حجت‌الاسلام خسروپناه افزود: هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه پردازی یک کار پسینی است نه پیشینی ما این هیئت را تشکیل ندادیم که بگوییم حتماً باید سالی چند نظریه داده شود بلکه زمینه را فراهم می‌کنیم که اگر کسی نظریه‌ای دارد ارائه دهد و ثبت شود تا بعدها سرقت نشود چنانچه شاهد هستیم امروز استاد مقاله می‌نویسد و چاپ می‌کند و شخص دیگری عین همان مقاله را در مجله علمی پژوهشی به نام خودش منتشر می‌کند چنانچه مقاله بنده منتشر شد و بعد از 15 سال شخصی در یکی از دانشگاه‌های معتبر دولتی آن را به اسم خود منتشر کرد و با همان هم ارتقای علمی گرفت. هیئت حمایت از نظریه پردازی می‌خواهد جلوی چنین اتفاقاتی را بگیرد.

درس خارج حوزه علمیه نظریه پردازی نیست
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: نظریه پردازی در حوزه علمیه نیز باید تقویت شود، درس خارج آنگونه که برخی مسئولان حوزه علمیه تصور می‌کنند نظریه پردازی نیست وقتی برخی اساتید حوزه جلسات درس خارج را به معنای نظریه‌ پردازی تلقی می‌کنند یعنی اول باید ذهن اساتید و مسئولان حوزه را تغییر داد استاد درس خارج، اقوال را می‌گوید و ممکن است یک قول را هم بپذیرد اما این اعم از این است که حتما استاد نظریه مبتنی بر مبانی، روش مند و مدلل و نو داشته باشد، پس گوهر نظریه، روش است طلبه‌ای که 20 سال درس خارج می‌خواند اما مجتهد نمی‌شود یعنی روش اجتهاد را یاد نگرفته است.
وی افزود: در فلسفه، مدرس فلسفه زیاد داریم اما ملاصدرا و علامه طباطبایی کم داریم چون روش فلسفیدن را باید یاد گرفت، نظریه پردازی در ایران باید نظام‌مند شود امروز نظریه پردازی در ایران تصادفی و رندمی است یکی از دلایلی که بعد از 15سال راه اندازی هیئت حمایت از نظریه پردازی فقط 36 نظریه ثبت شده است همین نظام‌مند نبودن نظریه‌ پردازی در ایران است؛ لذا هویت دانشگاه و حوزه علمیه باید نظریه پرداز سیستماتیک باشد نه تصادفی.
حجت‌الاسلام خسروپناه گفت: به عقیده بنده نظام‌مند شدن نظریه پردازی در ایران چند عامل می‌خواهد؛ اول خودباوری است، بنده بیش از 30 دانشگاه معتبر دنیا را دیده‌ام، هیئت علمی دانشگاهی که خودباوری دارد رتبه علمی بالاتری هم دارد و بیشترین جایزه نوبل را هم گرفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد: البته خودباوری روانشناختی کافی نیست بلکه باید همت بالا داشت و وقت کافی برای نظریه پردازی و پژوهش گذاشت استادی که یک جزوه را 20 سال درس می‌دهد چگونه می‌خواهد نظریه پرداز شود، دومین عامل، غرب شناسی به جای غرب ستیزی و غرب زدگی است و البته منظور از غرب، غرب علمی است نه استعماری که قطعاً در این زمینه غرب ستیز هستیم.
وی افزود: برخی تا بحث علم غربی می‌شود اتهام کفر می‌زنند در حوزه فلسفه غرب، امثال هگل، دکارت و کانت افراد بزرگی هستند، چون صاحب فکرند متفکر بزرگ بودن، غرب و شرق ندارد، بنده همان اندازه که ملاصدرا را بزرگ می‌دانم به لحاظ علمی در حوزه فلسفه کانت، هگل و هایدگر را هم بزرگ می‌دانم، نمی‌شود فلسفه اسلامی خواند و کاری به فلسفه غرب نداشت اگر ابن سینا فلسفه یونان نمی‌دانست نمی‌توانست الهیات شفا را بنویسد هر چند فقط 20 درصد از ارسطو تأثیر گرفته است.

سنتی‌های غرب ستیز و روشنفکران غرب‌زده
حجت‌الاسلام خسروپناه تأکید کرد: پس به جای اینکه بگوییم روانشناسی و جامعه شناسی غرب کفر است یا روانشناسی و جامعه شناسی غرب، وحی منزل است آن را بشناسیم چرا حرفی که می‌خواهیم بزنیم حتماً باید غربی‌ها قبل از ما آن را گفته باشند یا حتما باید حرفی را بزنیم که غربی‌ها بپذیرند؟ اگر حرف نو داشته‌ باشیم قطعاً همه می‌پذیرند.
وی افزود: به جای اینکه کانت را به خود غربی‌ها که او را بهتر از ما می‌شناسند معرفی کنیم و حرف‌های خودشان را به خودشان تحویل دهیم با شناخت کانت و بر اساس حکمت متعالیه حرف نو بزنیم در این صورت غربی‌ها هم قطعاً می‌پذیرند در علم، غرب ستیزی و غرب زدگی آفت است خود غربی‌ها آنقدر غرب زده نیستند که برخی از روشنفکران ایران غرب زده هستند، در علم هر چه می‌کشیم از دست سنتی‌های غرب ستیز غیر مدلل و روشنفکران غرب زده غیر مدلل است اگر غرب را بشناسیم و روش مند جلو برویم نظریه پرداز هم می‌شویم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد: البته ساختارهای آموزشی هم باید تغییر کند اکثر دانشگاه‌های معتبر جهان، عضو هیئت علمی رسمی به معنای ایران ندارند، چرا عضو هیئت علمی در ایران بعد از رسمی شدن همچنان رسمی می‌ماند بدون اینکه حتی یک مقاله علمی پژوهشی بنویسد. البته ساختارها و آیین‌نامه ارتقای علمی اصلاح شده اما باید اجرا شود چطور ممکن است استاد حوزه علمیه و دانشگاه، در یک سال درسی، حتی یک مقاله هم ننویسد چنین چیزی غیر قابل تصور است هایدگر 3 یا 4 کتاب نوشت اما نزدیک به 110 درسنامه دارد آنهم نه به معنای درسنامه‌های امروز ایران، بلکه شبیه به رسائل شیخ انصاری و کفایه مرحوم آخوند خراسانی.
وی افزود: آزمایشگاه‌ها در دانشگاه‌ها و تحقیقات در مسیر نیازهای کشور نیست این همه آسیب اجتماعی و حاشیه نشینی داریم، 3 میلیون و 300 هزار معتاد داریم اما چند پژوهش کاربردی در این زمینه انجام شده است، برای جلوگیری از آنفلوانزای مرغی که تلفات سنگینی به جا گذاشت چند آزمایش انجام شد تا امروز قیمت مرغ افزایش نداشته باشد؟ چقدر وزارت کشور و استانداری‌ها، دانشگاه‌ها را تجهیز کردند؟ چقدر بودجه‌های وزارت علوم در راستای نیازهای کشور است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان گفت: اگر رئیس دانشگاه به راه‌اندازی کرسی‌های نظریه پردازی اهتمام داشته باشد این کرسی‌ها قطعاً رونق می‌گیرد و اگر رونق نگرفت به این معناست که رئیس دانشگاه در این زمینه دغدغه و اهتمام ندارد.

احمد جودکی