کم‌کاری محققان در استنطاق کاربردی از قرآن
گروه حوزه‌های علمیه: عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة با اشاره به کم‌کاری محققان قرآنی در ارائه نظریات قرآنی برای نیازهای روز گفت: باید روش شهید صدر در استنطاق از قرآن کریم برای پاسخگویی به مسائل دوره معاصر بیشتر استفاده شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحمید جزایری، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در پاسخ به این سؤال که برخی جاودانگی قرآن و جامعیت آن را با استناد به برخی آیات مرتبط با موضوع و زمان خاص زیر سؤال می‌برند گفت: قرآن کریم در آیات متعددی خطاباتی مانند ایها الناس و ایها الذین آمنوا و ... دارد که خطابی عام، جهانی و مخصوص تمام دوران‌هاست و مقید و منحصر به عصر و دوره خاصی نیست.
مسئول دفتر تالیف و تدوین کتب درسی حوزه‌های علمیه افزود: از طرف دیگر پیامبر اسلام(ع) به عنوان خاتم‌النبیین و رحمة للعالمین و شریعت او نیز به عنوان شریعت کامل و پایان شریعت‌ها عنوان شده که موید جاودانگی تعالیم اسلامی و زمان‌مند نبودن آن است.
جزایری بیان کرد: اگر دین اسلام و قرآن کریم بخواهند جاودانه و جهانی باشند باید قدرت پاسخگویی به نیازهای هر دوره از جمله دوران معاصر را داشته باشند و اگر چنین چیزی وجود نداشته باشد در تنافی با حکمت الهی قرار می‌گیرد؛ زیرا خداوند از یکسو باب شریعت را بر انسان نمی‌بندد؛ در حالی که نسخه‌ای برای بشر تا روز قیامت نداشته باشد.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی (ص) با بیان اینکه هدف از نزول قرآن و ارسال پیامبر (ص)، رسیدن جامعه بشری به حیات طیبه است عنوان کرد: مقتضای حکمت الهی و اعجاز قرآن کریم این است که تا پایان زندگی بشر راه سعادت و رسیدن به این هدف را به او نشان دهد؛ قرآن قانون اساسی و کارآمد و پاسخگو برای نیازهای بشری است؛ بنابراین نگاه ما در تفسیر قرآن و برداشت از مراد الهی، باید به این سمت و سو معطوف باشد.
جزایری عنوان کرد: هر چه زمان بگذرد و مسائل جدید ایجاد شود؛ وقتی به قرآن مراجعه می‌کنیم گویا قرآن برای امروز نازل شده است؛ بنابراین از قرآن برای مقولاتی مانند: تروریسم، خشونت علیه زنان، حقوق بشر، فتنه، روابط بین‌المللی و بین اسلامی، تعامل و رابطه حاکم و مردم و ... که از چالش‌های بسیار اساسی در دنیای معاصر است؛ حرف برای گفتن دارد و نسخه ارائه می‌کند.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص) العالمیة در پاسخ به این سؤال که ما از کجا می‌توانیم به برداشت‌های خود از قرآن که متناسب با نیازهای روز است اعتماد کنیم؟ تصریح کرد: همان طور که علامه طباطبایی(ره) بیان کرده است، قرآن خودش مبین خود است و اگر برداشت ما از یک آیه با آیات دیگر در تضاد نباشد برداشت قابل اعتمادی است، به خصوص این مقوله در اسلامی‌سازی علوم انسانی به عنوان مباحث روز بسیار مهم است.
جزایری بیان کرد: البته مفسر باید از همه مبادی تفسیری نیز برای این کار بهره ببرد که در صدر اسلام و دوره ائمه (ع) حضور ایشان عامل رفع مشکلات بوده و الان که ما از وجود حضرات معصومین (ع) محروم هستیم باید به دور از تحمیل رای و نظر و با تکیه بر قواعد و ضوابط قابل قبول که برای ما حجت است به برداشت رو بیاوریم.
وی تاکید کرد: بسیاری از قواعد در برداشت از متن قرآن کریم، محاوره عقلایی است؛ توجه به سیاق آیات، شان خالق متن و محتوای متن، انسجام و قران درون و برون قرآنی، نداشتن پیش داوری و عدم تحمیل رای از جمله این قواعد است.
جزایری یکی از اشکالاتی که ممکن است استدلال جاودانگی و جهانی بودن قرآن را مخدوش کند، برداشت ناصواب برخی دانست و گفت: این افراد تصور می‌کنند که تمامی جزئیات از قرآن کریم قابل برداشت است که اساسا با هدف قرآن در تنافی است؛ زیرا قرآن به هیچ مسئله دنیایی نپرداخته که با روح آموزه‌های آن منافات داشته باشد.
جزایری با بیان اینکه هدف قرآن، هدایت بشر است و آیات آن باید در این فضا تفسیر شود، در پاسخ به این سؤال که آیا با روش‌های سنتی می‌توان پاسخ به نیازهای جامعه براساس آیات قرآن بپردازیم ادامه داد: صرف تعبیر «سنتی» ارزش نیست و عامل نقد هم نیست؛ زیرا روش‌ها ممکن است در طول زمان تکمیل شوند؛ ولی قواعد عقلائی محاوره و فهم در طول تاریخ یکسان باشد؛ اگرچه ممکن است در دوره‌ای به همت اندیشمندان، این قواعد، متقن تر، بازسازی و شفاف‌تر شوند.
مسئول دفتر تالیف و تدوین کتب درسی حوزه‌های علمیه عنوان کرد: به عنوان مثال در دوره معاصر، شهید صدر تغییراتی در روش فهم قرآن ایجاد کردند و گفتند که ما باید بری فهم بیشتر و بالاتر از قرآن باید به تفسیر استنطاقی رو بیاوریم.
جزایری در پاسخ به این سؤال که چرا با وجود روش‌های جدید از طرفی و تاکید بر اسلامی‌سازی علوم انسانی، موفقیت چندانی در این مسئله نداریم گفت: مهم‌ترین علت، کم‌کاری است؛ زیرا باید افراد علاقه‌مند با استفاده از استنطاق از قرآن در مقام عمل نمونه‌هایی از نظریات کاربردی قرآن در عرصه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و ... را نشان دهند و گزارش کنند تا این کارآمدی قرآن روشن‌تر شود.
وی با بیان اینکه ضعف در پژوهشگران قرآنی در این زمینه مشهود است و باید تلاش جدی‌تری در این کار صورت گیرد بیان کرد: در مورد روایات نیز مع‌الاسف کم کاری در مسئله کاربردی کردن آن وجود دارد؛ در حالی که براساس خود روایات، اگر مردم به محاسن کلام اهل‌بیت (ع) پی ببرند از ایشان تبعیت خواهند کرد.
جزایری در پاسخ به این سؤال که در تالیف کتب درسی کاری برای این موضوع شده است؟ گفت: اقداماتی در کتب خاص تفسیری مانند استناد به آیات قرآن و استفاده از مثال‌ها و شواهد قرآنی شده است، ولی با وضع مطلوب، فاصله بسیاری داریم.
