خواب گردها

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، در سی‌وششمین حکمت نهج‌البلاغه آمده است: « مَنْ أَطَالَ الْأَمَلَ أَسَاءَ الْعَمَل آن كه آرزو را دراز كرد، كردار را نابساز كرد».
اطال: طولانی کرد-کش داد؛ چه در زمان چه در کمیت و یا در کیفیت.این که مدت طولانی دچارش باشی و عمر را در پی آن تلف کنی و چه در تعداد آرزوها و چه این که در یک آرزو بسیار پیش بروی و آن را امتداد بدهی و از حیطه معقول آن خارج شوی و در سرزمین اوهام و خیالات پا بگذاری.
امل: آرزو عمل: راغب اصفهانی آن را هر کاری می‌داند که از روی قصد واقع شود و البته او فعل را اعم از عمل می‌شمارد که گاهی فعل، به کار انجام شده توسط انسان یا حیوانات و بدون قصد نیز تعلق می‌گیرد، مانند پلک زدن و همچنین بعضا در موردجمادات نیز به کار می‌رود. در کتاب اقرب الموارد نیز عمل را کاری گفته‌اند که از روی عقل و فکر صورت پذیرد و بنابراین با علم مقرون دانسته شده است، اما دایره شمول فعل، اعم از آن است که می‌تواند با فکر و عقل توام باشد یا نباشد. همچنین در تعریف عمل برخی آن را به نتیجه و آثاری که در خارج به وقوع پیوسته باشد اطلاق کرده‌اند و در مقابل فعل را به مراحل صدور که هنوز در خارج به وقوع نپیوسته نسبت داده‌اند.

شرح:

در مجموع قصد و اختیار و فکر و تدبر و استمرار از ویژگی‌های عمل دانسته شده است.و بر صالح و حسنه یا سوء و سیئه آن ثواب یا عقاب جایز می‌شود. همچنین عمل گاه از چندین فعل یا عمل ساده‌تر تشکیل می‎‌شود. شاید بتوان این افعال یا اعمال ساده‌تر را همان اقدامات یعنی قدم‌هایی که پشت سرهم برداشته می‌شوند تا به مقصدی برسند دانست.
با ادبیات مدیریت و برنامه‌ریزی، شاید بتوان با اندکی مسامحه، امل را همان چشم انداز یا vision بر شمرد و اعمال را همان اقدامات یا act هایی که برای نیل به اهداف و در ذیل چشم اندازهای بلند مدت انجام می‌شوند. با این تطابق مفهومی باید گفت هرچند اقدامات اجرایی باید در راستای اهداف و چشم اندازها سوگیری شده باشند و هرچند ترسیم تصویری دلخواه از آینده ضرورتی انکار ناپذیر است، اما چشم اندازهای خیلی طولانی معمولا رویازده‌اند و سودازده! قطعا تا چند دهه آینده شرایط محیطی و بازیگران و رقبا ثابت نخواهند ماند؛ چگونه با تحلیل شرایط امروز برای چندین دهه بعد نسخه می‌پیچیم؟ در این کلام، امام (ع) از سوء‌عمل و خرابی آن سخن می‌گوید و آن را به بلندی آرزوها ربط می‌دهد؛ گاه می‌شود که کارهای بد، خوب انجام می‌شوند اما این بار تلویحا سخن امام از بد انجام دادن و خراب شدن کارهای خوب است و ربط آن به آرزوهای دور و دراز. در آن یک انتخاب معیارهای غلط در تعیین هدف و انگیزه‌های ناصواب دخیل‌اند و به کمک علم و تجربه و تکنیک و فن و ... کارهای شاخص و قوی اما با اهداف پست و پلید به‌وجود می‌آیند، اما در این یک هرچند معیارها درست هستند و نیت‌ها پاک، اما کارها ضعیف‌اند و بد و نادرست و علت این یک اینبار در آرزوهای طولانی جستجو شده است. ما علت این گریز از واقعیات و پناه بردن به دامان خیالات و آرزوهای دستنایافتنی و دور و دراز در چیست؟ گاه انسان‌ها یا حتی جوامع برای فرار از سنگینی تحمل شکست‌های فردی یا اجتماعی‌شان و یا به دنبال هوس خروج از محدودیت‌های ناگزیرشان به فضای آزاد و دلپذیر و سبک خیال می‌آویزند و در آن خانه می‌سازند. او انسانی است که تخته بند اکنون و این مکان است و دل در گرو لامکان و لازمان دارد، این است که آرزوهایی فراتر از امروز و اینجا در سر می‌پرورد و گاه در این آرزوها «جای- گاه» خود را در نظام هستی گم می‌کند؛ خرابی کارهایش زین پس ناشی از همین گم کردگی است.
جهان و نظام هستی پر از قانونمندی و پیچیدگی است و در حرکت و صیروریت است و او انسانی شکست خورده یا سختی کشیده و کم ظرفیت و بدون اعتماد به خویش که به جای ماندن و تغییردادن فرار را بر قرار ترجیح می‌دهد و به عالم ناهشیاری و خواب گونه رویاها پناه می‌برد، مانند انسان‌های شبه مسخ و مضطرب تابلو خیابان ژوهان(1) .راه بیداری او همان ضربه‌هاست و خرابی کارهایش تا شانه‌های او را گرفته سخت تکانش دهند و بیدارش کنند. این‌طور نیست که بتوان به سادگی به کام دل رسید این خیالی خام است؛ این امر نه آنچنان است که آن شاعر می‌خواست( 2) نمی‌توان این نظامِ فلک را ز میان برداشت تا آزاده به کام دل آسان برسد! این میل خدایی کردن است و ریشه اش در ادعای فرعونِ نفس است که می‌خواهد کار یزدانی کند تا کام دل آسان شود، بی خبر از سازوکار عالم است کو خرد و نابودش کند در جای خود بنشاندش تا این ادعا کمتر کند. این قصر سخت سست بنیاد است و به راحتی بالا رفتن فرو خواهد ریخت و عمل‌های گره خورده به خود را هم خراب خواهد کرد. اما وظیفه این ضربه زدن‌ها و خرابی کارها نیز بر عهده خود او نهاده شده است! او خود این ضربه‌ها را به خود خواهد زد، فقط ای کاش خواب مان آن قدرها سنگین نشده باشد!

پی‌نوشت‌ها:

1- بعد از ظهر خیابان ژوهان- ادوارد مونک

2- خیام

یادداشت از داریوش اسماعیلی/ معاون فرهنگی جهاددانشگاهی واحد اصفهان