کنارگذاری نامهربانی با یار مهربان
گروه ادب ــ روز جهانی کتاب، روزی است که اهمیت و توجه بسیاری از مردم جهان با این یار مهربان را گوشزد می‌کند که هدف از آن، توسعه و ترویج کتاب و ارتقای سطح علم و دانش مخاطبان است؛ موضوعی که راهکارهای پیشبرد آن در کشور ما نیازمند تامل بیشتر است.
روز جهانی کتاب؛ نامی ماندگار و پرطمطراق که شاید فعالیت‌های فرهنگی بسیاری را که طی این نامگذاری به ثمر نشسته است را به ذهن متبادر می کند؛ این روز به آن دلیل روز جهانی کتاب نامیده شد که طی مدت آن، مردم کاتالونیای اسپانیا بر اساس یک سنت قدیمی، به هر خریدار کتاب، یک گل نیز هدیه می‌دادند. تقارن محبت در کنار مکتوبات انتقال دهنده دانش و احساسات، حسی زیبا و دلنشین در مخاطب ایجاد می‌کند که خاطره‌ای دلپذیر را در کنار رویدادی ارزنده و شاید معمولی که برای ما شبیه به یک امر عادی و البته گاهی پرزحمت و پرهزینه است را رقم می‌زند.
اینکه در بسیاری از کشورهای جهان، مخاطبان عرصه نشر و کتاب و کتابخوانی فراوان هستند ـ که البته این رویکرد مربوط به کشورهایی است که بیشتر در قلمرو کشورهای جهان اول و یا به عبارتی توسعه یافته و پیشرفته محسوب می‌شوند ـ موضوعی دور از ذهن نیست. بنا به آنچه بزرگان در عرصه‌های مختلف بیان می‌کنند، پیشرفت و توسعه هر کشوری به فرهنگ مکتوب و میزان مطالعه آن کشور ارتباط دارد؛ آنچه که متاسفانه پس از سال‌ها تلاش در کشور ما هنوز جای خود را به خوبی باز نکرده است.
به یاد دارم که قریب به پنج سال پیش، صحبت از میزان سرانه مطالعه در کشورمان مطرح بود؛ سوژه‌ای که مدت زمان مدیدی را برای بررسی دلایل، کاستی‌ها، آسیب‌ها و چالش‌هایی که با آنها روبرو هستیم در این رسانه به خود اختصاص داد. طبق آماری که برای سرانه مطالعه در آن زمان از سوی نهاد کتابخانه‌ها اعلام شد، برابر 18 دقیقه و اندی بود! اینکه مسئولان این میزان از مطالعه را مناسب ارزیابی می‌کردند نیز جای سوال داشت. آیا در دیگر کشورها نیز با همین سطح مطالعه و کتابخوانی روبرو هستیم؟ و آیا کشوری که درصدد توسعه یافتن و رسیدن به سطوح پیشرفته و ارتقای علمی است، باید با این میزان از کتابخوانی لبخند رضایت بر لب آورد؟
از این مبحث که بگذریم بد نیست که یادآوری داشته باشیم از شخصیت‌های برجسته ادبی که در این روز دار فانی را وداع گفته یا به دنیا آمده‌اند و شاید همین موضوع بهانه‌ای دیگر برای نامگذاری 23 آوریل به عنوان روز جهانی کتاب باشد. میگل سروانتس، ویلیام شکسپیر، اينكا گارسيلاسو دلاوگا، مانوئل وايه خو و ولاديمير نابوكف و ... از این جمله هستند. خالقان آثاری ارزنده که شاید از میان همه آنها بتوان از جایگاه شکسپیر در میان مردم و آشنایی عامه با وی بیش از دیگران یاد کرد.
قطعاً با توجه به آنچه گفته شد نیازی به یادآوری این موضوع نیست که کتاب از اهمیت بسزایی برخوردار است که همین موضوع یونسکو را بر آن داشت که چنین عنوانی را برای آن انتخاب کند؛ اینکه این سازمان با چنین اقدامی به دنبال چه چیزی بوده است را می‌توان در موضوعاتی چون بزرگداشت و تجليل جهانی از كتاب و مؤلفان، تشويق مردم و به ویژه جوانان به كشف لذت خواندن، حمايت از كساني كه در رشد و اعتلای فرهنگی و اجتماعی جامعه بشری نقش مهمی ایفا کردند، توسعه صنعت نشر، ترويج جريان آزاد كتاب و تضمين دسترسی عموم به آن، همچنین جلب توجه سازمان‌ها، انجمن‌ها، نهادهای دولتی و خصوصی به سمت آسان‌ترين و ارزنده‌ترين روش كسب دانش، بيان احساس و انديشه و قديمی‌ترين وسيله ارتباط معنوی و كليد توسعه آموزش پايه، مبارزه با فقر و توسعه فراگير جستجو کرد.
انعقاد موافقت‌نامه فلورانس در سال 1950 را می‌توان جزء نخستین تلاش‌های یونسکو به منظور ترویج نقش کتاب برشمرد. موضوع کتاب از چنان اهمیتی برای این سازمان برخوردار بود که یونسکو اقدام به برپایی سلسله مطالعاتی با عنوان «کتاب برای همه» کرد. توجه به این نکته که کمبود کتاب در کشورهای در حال توسعه به نسبت کشورهای توسعه یافته، آماری فاحش را نشان می‌دهد موضوعی است که خود بیانگر شکاف عمیق میان این دو جهان را بیان می‌کند؛ بر همین اساس یونسکو که درصدد یکپارچه کردن مردم در مقیاس جهانی از نظر سطح علمی و ارتباطی بود، درصدد برآمد که نسبت به از میان بردن این شکاف اقدام کند.
اینکه ما طی سالیان سال منشأ علم و دانش بودیم و دانشمندان بزرگی در کشورمان به عنوان الگوی کنونی کشورهای دیگر مطرح هستند و آثارشان به عنوان اثر علمی در دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود که از آن جمله می‌توان به ابن‌سینا اشاره کرد، موضوعی است که خود به اثر تحصیل و علم و توسعه‌یافتگی علوم و به دنبال آن، توسعه یافتن کشور اشاره می‌کند. شاید اگر زمان ورود کتاب به ایران نیز به چهار قرن پس از پیدایش چاپ توسط گوتنبرگ در اروپا به سال 1468 باز نمی‌گشت، شاهد رشد و ارتقای مطالعه، توجه به کتاب به عنوان ابزار توسعه‌یافتگی و دست یافتن به پیشرفت بودیم.
در ادامه فعالیت‌هایی که یونسکو به منظور کاهش شکاف میان مردم جهان در این حوزه انجام داد، برگزاری کنفرانس‌های متعدد با عنوان گسترش كتاب و كتابخوانی بود که زمینه‌ساز تأسيس شبكه‌ها و مؤسسات منطقه‌ای ترويج كتاب، نظير مركز فرهنگي يونسكو در ژاپن و مركز منطقه‌ای ترويج كتاب در آمريكای لاتين و كارائيب شد.
در عین حال مهمترین اقدامی را که یونسکو به منظور از میان برداشتن این شکاف صورت داد، در سال 1972 صورت گرفت که این روز را با عنوان سال جهانی کتاب و با شعار کتاب برای همه نامگذاری کرد؛ روزی که هدف از آن آگاه‌سازی افكار عمومی نسبت به اهميت كتاب و كتابخوانی بود.
یادآوری این نکته خالی از لطف نیست که مناسب است در کنار برگزاری مراسم‌ها، بزرگداشت‌ها، تجلیل‌ها و فعالیت‌های بسیاری که هر ساله از سوی سازمان‌های مختلف به مناسبت روز یا هفته کتاب در کشورمان انجام می‌شود، تدبیری نیز برای ارتقای میزان مطالعه دست‌کم در میان نسل جوان و نوجوان اندیشیده شود.
یادداشت از آزاده غلامی
