کرامت انسان ناشی از موهبت‌های خدادادی است
گروه معارف- یک پژوهشگر دینی با بیان اینکه هم اسلام و هم اسناد حقوق بشر برای انسان کرامت ذاتی قائل‌اند، گفت: اسلام منشأ کرامت انسان را موهبت‌های خدادادی وی می‌داند، اما اسناد حقوق بشر منشأ و خاستگاه کرامت انسانی را مسکوت گذاشته‌اند.
بهراد بهشتی، محقق و پژوهشگر دینی در گفت‌و‌گو با ایکنا از اصفهان با اشاره به معنای کرامت در قرآن و متون اسلامی، اظهار کرد: کرامت از منظر لغوی به معنای بزرگواری و شرافت و برخورداری از جایگاهی فراتر از دیگران و داشتن یک‌سری ویژگی‌های خاص است و به تبع آن شاید بتوان کرامت را به معنای برخورداری از حقوقی ویژه فراتر از دیگران تعریف کرد. در واقع فرد مکرم و تکریم شده دارای حقوق، حرمت و احترام خاصی است که شاید برای سایر موجودات چنین حقوق و حرمتی وجود نداشته باشد.
وی با بیان اینکه کرامت را از دو منظر دینی و انسانی می‌توان مورد بررسی قرار داد، گفت: کرامت از منظر دینی دو گونه است؛ یکی کرامت ذاتی، به این معنا که خداوند بنی آدم را صرف‌نظر از رنگ، نژاد، زبان، مذهب و جنس صاحب حقوق و حرمت قرار داده و جایگاه ویژه‌ای را برایش در نظر گرفته، چنانکه آیه 70 سوره اسراء می‌فرماید:«وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلي کَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلاً: و به تحقیق فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنها را بر مرکب‌های دریایی و زمینی سوار کردیم و از هر غذای پاکیزه به آنها روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری دادیم و چه برتری دادنی».
بهشتی افزود: جالب است که لفظ بنی آدم در این آیه هیچ تعبیری غیر از همین انسان دارای گوشت و پوست و خون ندارد و هر کس که انسان باشد، دارای کرامتی است که خدا به او عطا کرده و به واسطه همین انسان بودن حقوق و حرمت دارد. در دیدگاه الهی، منشأ و خاستگاه کرامت انسان به تعبیر برخی از مفسران نظیر علامه طباطبایی، عقل می‌باشد، البته تکلیف انسانی نیز از همین عقل ناشی می‌شود و چون انسان دارای عقل است، می‌توان برای او اختیار را نیز در نظر گرفت. برخی نیز معتقدند انسان به دلیل دمیدن نفخه الهی مسجود فرشتگان و کروبیان شد.
وی با بیان اینکه در متون حقوق بشری به منشأ کرامت انسانی اشاره نشده است، گفت: همان‌طور که در بند اول اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده، انسان‌ها آزاد آفریده شده‌اند و به واسطه وجود عقل و وجدان با یکدیگر برابرند. در وهله اول به نظر می‌رسد که اعلامیه جهانی حقوق بشر می‌تواند با هر دو دیدگاه الهی و غیرالهی سازگار باشد. بنابراین انسان بما هو انسان دارای حقوق و کرامت است.
کرامت اکتسابی به واسطه تقوا به دست می‌آید
این محقق دینی بیان کرد: در متون دینی به نوع دیگری از کرامت انسانی اشاره شده و آن، کرامت اکتسابی است، به این معنا که انسان در کنار کرامت ذاتی می‌تواند به واسطه عمل و رفتار و پرورش یک‌سری از ویژگیها در درون خود از حقوق و حرمت ویژه‌ای برخوردار شود که نمونه‌بارز آن ایمان، عمل صالح، جهاد فی سبیل الله، معرفت، دانش، اخلاق‌مداری و به تعبیر جامع قرآنی، رعایت تقواست؛ چنانکه آیه 13 سوره حجرات می‌فرماید:«يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثي وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ: ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید، گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست، خداوند دانا و آگاه است».
وی تصریح کرد: هر فرد و حکومتی موظف است در برخورد با انسان‌ها حد نصاب کرامت آنها را در نظر گرفته و حقوقی را که از کرامت ذاتی انسان ناشی می‌شود، رعایت کند؛ اما حقوق مربوط به کرامت اکتسابی که از طریق تقوا به دست می‌آید، نزد خداوند محفوظ است، چنانکه آیه شریفه قرآن تعبیر «عِنْدَ اللَّهِ» را در این خصوص به کار می‌برد. در واقع انسان‌ها در برخورد با یکدیگر باید همان کرامت ذاتی و حقوق برابر را در نظر بگیرند و البته هر فردی که دارای این حقوق برابر است، می‌تواند متناسب با تقوای خود نزد خداوند از کرامت، حقوق و حرمت ویژه‌ای برخوردار شود و خداوند متناسب با آن در آخرت به او جزای نیک می‌دهد.
وی افزود: کرامت ذاتی مربوط به این دنیا و روابط انسان‌ها با یکدیگر و روابط حکومت و شهروندان است، اما کرامت اکتسابی به رابطه انسان با خدا مربوط می‌شود. انسان‌ها نمی‌توانند به دلیل کرامت اکتسابی افراد برای آنها جایگاه و حقوق ویژه‌ای فراتر از دیگران قائل شوند. از نظر انسانی، در این دنیا همگان به واسطه برخورداری از کرامت ذاتی با یکدیگر برابرند و خداوند خود برای کرامت اکتسابی افراد پاداش‌های ویژه‌ای در نظر می‌گیرد.
بهشتی خاطر نشان کرد: در دیدگاه‌های غیر الهی نیز می‌توان تصور کرد و حتما چنین است که برای انسان کرامت اکتسابی در نظر گرفته شده، در واقع برخی از انسان‌ها به واسطه اخلاق و رفتار و خیرخواهی‌شان از سایرین برترند. به نظر می‌رسد حتی در مکاتب مادی نیز برتری داشتن تعدادی از انسان‌ها نسبت به دیگران به رسمیت شناخته شده و انسان‌های نیکوکار و تبهکار را در یک سطح و جایگاه قرار نمی‌دهند.
وی اظهار کرد: هم اسلام و هم اسناد حقوق بشر برای انسان به صرف انسان بودنش کرامت و حقوق قائل‌اند، اما از دیدگاه اسلام و ادیان الهی، کرامت انسان خدادادی است، یعنی خداوند موهبت‌هایی را به انسان عطا کرده که منشأ و خاستگاه کرامت و حقوق او به شمار می‌روند؛ اما دیدگاه غیر الهی این موضوع را مسکوت گذاشته و به گونه‌ای می‌باشد که بتوان آن را با هر دو دیدگاه جمع کرد، به همین دلیل در بند اول اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده که انسان‌ها آزاد به وجود آمده‌اند، اما به اینکه چه کسی آنها را این‌گونه به وجود آورده، اشاره نشده است.
انتهای پیام
