وجود 1141 آیه و روایت در رابطه کار/آیه 61 سوره هود؛ آشکارترین آیه‌ در رابطه با کارآفرینی

به گزارش ایکنا از لرستان، بر مبنای آیات قرآن‌کریم، داشتن اقتصاد لازمه جامعه اسلامی است، جامعه اسلامی نه فقط باید دارای اقتصادی سالم و شکوفا باشد، بلکه باید دارای اقتصاد مقاومتی باشد که آن‌را از دشمنان حفظ کرده و اجازه ندهد تا جامعه در برابر دشمنان خوار شود.
در قرآن‌کریم و سیره معصومین(ع) پیرامون مهارت‌آموزی، کارآفرینی و اهمیت و فواید کسب و کار چون آسایش و آرامش انسان، فقرزدایی و عدم وابستگی به دیگران، تمدن و اقتصاد شکوفا، جلوگیری از مفاسد، بیدار نمودن روحیه خلاقیت و کارآفرینی آیات و روایات فراوانی آماده است.
قرآن‌کریم بر لزوم اقتصاد مقاومتی به اقسام مختلف تأکید کرده است، ازجمله با اهمیت‌ترین آیاتی که می‌تواند این ضرورت را بیان کند، آیه 28 سوره مبارکه توبه است که خداوند در این آیه می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلاَ يَقْرَبُواْ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ إِن شَاء إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ؛ اى كسانى‌كه ايمان آورده‌‏ايد حقيقت اين است كه مشركان ناپاكند پس نبايد از سال آينده به مسجدالحرام نزديک شوند و اگر [در اين قطع رابطه] از فقر بيمناكيد پس به‌زودى خدا اگر بخواهد شما را به فضل خويش بی‎‏نياز می‎‏گرداند كه خدا داناى حكيم است»، خداوند متعال در این آیه نه فقط احتیاج اقتصادی جامعه اسلامی را عامل وابستگی جامعه و خواری آن می‌داند، بلکه قطع کردن وابستگی اقتصادی به بیگانگان را مورد ترغیب و تشویق قرار داده و نسبت به کسانی‌که نگران بی‌نظمی نظام اقتصادی خود پس‌از قطع ارتباط با دشمنان هستند، متذکر می‌شود که چنین کاری نه فقط بی‌نظمی به وجود نمی‌آورد، بلکه باعث رونق اقتصادی و شکوفایی آن شده و رشد و پیشرفت و ترقی اقتصاد ملی را سبب خواهد شد.

اسلام دین کار و کوشش و کارآفرینی است

قرآ‌ن‌‎کریم که مهم‌ترین منشاء دین اسلام است، پایه همه ارزش‌ها را روی دانش و ایمان و کار قرار داده است، آیات قرآن‌کریم درباره کار و کوشش و کارآفرینی در حیطه حیات به‌قدری فراوان و متنوع است که با بینش روشن می‌توان گفت اسلام دین کار و کوشش و کارآفرینی است.
در پیامبران الهی و معصومین(ع) نه‌تنها کار و تلاش مقام بلندی دارد، بلکه تلاش برای کارآفرینی نیز عمل نیک و پسندیده‌ای است، کارآفرینان مسلمان بنا به سفارش مذهب باید خلاق، نوآور، آگاه نسبت به زمانه، بردبار و سخت‌کوش باشند، زیرا تلاش اندک، اگر با آگاهی و دانش صورت پذیرد قابل توجه است.
قرآن‌کریم با ایجاد شناخت از راه عقل، قلب و با تحریک انگیزه، عواطف و احساسات و توجه‌دهی به قدرت و حرکت‌گیری به برکت کمک از قدرت الهی زمینه را برای شکل‌گیری کار و تلاش در صحنه عمل برای انسان فراهم آورده است و بر شأن این موجود پسندیده و انتخاب‌گر برای کارهایی که کمال و برتری او را فراهم آورد با تعلیم و تربیت، با کارآفرینی و توصیه به کسب تخصص در حرفه و کار افزوده است.
خداوند متعال در آیه هفت سوره مبارکه انشراح می‌فرماید: «فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ؛ پس چون فراغت‏يافتى به طاعت دركوش»، نظام آفرینش و خلقت جهان هستی بر کار و تلاش استوار است و بقای زندگی انسان‌‎ها به آن وابسته است، به تعبیری فعالیت و کار پایه و اساسی است که نظام آفرینش روی آن استوار است به این معنی که خداوند تمام مخلوقات خود را به ابزاری آماده کرده است که کار مناسب برای بقای آن‌ها لازم است و با در نظر گرفتن این مسئله، استعدادها و توانایی‌های متفاوتی به افراد داده تا مهارت‌ها و تخصص‌های مختلف را کسب کنند.

پیشرفت فرهنگ کار و کوشش؛ از مهم‌ترین مصداق‌های جهاد اقتصادی در کلام معصومین(ع)

آشکارترین آیه‌ای که می‌توانیم درباره کارآفرینی بر روی آن تمرکز کنیم، آیه 61 سوره مبارکه هود است که خداوند در این آیه چنین می‌فرماید: «.... هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا....؛ .... او شما را از زمين پديد آورد و در آن شما را استقرار داد ...»، این توسعه‌طلبی و آبادانی که خداوند از ما خواسته است، اقتضایش آن است که به کارآفرینی روی آوریم؛ وگرنه با صرف کار؛ توسعه طلبی و آبادانی به دست نمی‌آید.
از مهم‌ترین مصداق‌های جهاد اقتصادی در کلام ائمه معصومین(ع) می‌توان به پیشرفت فرهنگ کار و کوشش، اهمیت تولید، انضباط اقتصادی، عدالت اقتصادی، برنامه‌ریزی اقتصادی و اخلاق اقتصادی اشاره کرد.
در قرآن‌کریم طی آیات متعددی خداوند بشر را به‌ استفاده و شناخت نعمت‌هایی که برای توسعه معیشت وی آفریده است، تشویق و ترغیب می‌کند، آن‌چه از آیات قرآن‌کریم بهره‌برداری می‌شود این است که دستیابی به زندگی شایسته و سالم، در گرو بهره‌گیری از معارف آسمانی، تفکر، تعقل و فعالیت مثبت، دوراندیشانه و مفید است. خطوط کلی و شاهراه‌های وصول به زندگی مطلوب، شکوفا کردن بخشی از استعدادهای درونی و جامه عمل پوشاندن به آن‌هاست.
در امتداد آیات قرآن‌کریم و خاستگاه وحی، امور اقتصادی و مقوله کارآفرینی، بخش مهمی از زندگی آدمی را به خود اختصاص داده است، 260 آیه قرآن‌کریم، 881 روایت و مجموعاً 1141 آیه و روایت معتبر درباره کار و کارآفرینی وجود دارد که بعضی از آن‌ها کار را هدف خلقت، شعار مؤمن، جهاد، عزت، شخصیت، ارزش، عامل اعتماد به‌نفس و... می‌شمارد.
در قرآن‌کریم نه‌تنها به کار و کوشش و کارآفرینی برای تأمین زندگی دنیا سفارش شده است بلکه پیوندی محکم و وثیق با زندگی آخرت برقرار شده است و انگیزه انسان را برای انجام کار و پرهیز از بیکاری و رسیدن به سعادت اخروی چندین برار کرده است که ای انسان‌ها بدانید برای آدمی جز آن‌چه خود انجام داده، نخواهد بود.
در قرآن‌کریم کار به‌نحو عام و خاص به خداوند متعال نسبت داده شده است، به‌طوری‌که خداوند متعال در آیات 39 الی 41 سوره مبارکه نجم می‌فرماید: «وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى﴿39﴾ وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى﴿40﴾ ثُمَّ يُجْزَاهُ الْجَزَاء الْأَوْفَى ﴿41﴾؛ و اين‌كه براى انسان جز حاصل تلاش او نيست (39)، و [نتيجه] كوشش او به زودى ديده خواهد شد(40) سپس هرچه تمام‌تر وى را پاداش دهند(41)»، یعنی بقای وجود و هستی آدمی، بودن او، حیات مادی و معنوی، دنیوی و اخروی او، شخصیت و هویت او بلکه همه چیز او متوسط و وابسته به کار و تلاش اوست و هرکس کوشش کند فقط برای شخص خود کوشش کرده است و به سوی خود اوست و خدا البته بی‌نیاز است.

اقتصاد مقاومتی از منظر قرآن‌کریم

از منظر مقام معظم رهبری، اقتصاد مقاومتی یعنی «تشخیص حوزه‌های فشار در شرایط کنونی تحریم و کنترل و بی اثر کردن تحریم‌ها و تبدیل فشارها به فرصت‌ها با باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریت عقلانی و مدبرانه برای کاهش وابستگی و تأکید بر مزیت‌های تولید داخل و تلاش برای خوداتکائی»، براساس این تعریف اقتصاد مقاومتی و اسلامی بر قناعت و پرهیز از مصرف‌گرایی تأکید دارد، این در حالی‌است که در اسلام منابع و امکانات نامحدود معرفی شده‌اند.
اسلام مسئله اقتصاد را، براساس اصالت انسان، به‌عنوان جزئی از مجموعه قوانین خود که تنها می‌تواند قسمتی از نواحی حیات انسانی را تنظیم کند، مورد توجه قرار داده و حل مشکلات اقتصادی را در اصلاح مبانی عقیدتی و اخلاقی مردم می‌داند و در آیه 96 سوره مبارکه اسراء چنین می‌فرماید: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ وَلَكِن كَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ؛ و اگر مردم شهرها ايمان آورده و به تقوا گراييده بودند قطعا بركاتى از آسمان و زمين برايشان می‎‏گشوديم ولى تكذيب كردند پس به كيفر دستاوردشان گريبان آنان را گرفتيم».

اسلام نگرش سرمایه‌داری که اقتصاد را مبنا قرار می‌دهند، رد می‌کند

اسلام اقتصاد را در جهت اهداف عالیه بشر دانسته و براین اساس نگرش سرمایه‌داری را که اقتصاد را مبنا قرار می‌دهند، رد می‌کند. هدف اسلام این است که امت اسلامی در همه ابعاد زندگی از بیگانگان مستقل باشد، در این میان، استقلال اقتصادی اهمیت خاص دارد و مطالعه تاریخ نشان می‌دهد که کشورهای استعمارگر نیز به‌طور عمده از همین طریق توانسته‌اند به مقاصد سیاسی ـ فرهنگی خود در کشورهای دیگر دست یابند. در قرآن‌کریم نیز آیاتی وجود دارد که مسلمانان را از این‌که به هر شکلی تحت سلطه بیگانگان قرار گیرند، نهی کرده است، آیاتی همانند: آیه 138 سوره مبارکه آل‌عمران، آیه 92 سوره مبارکه فتح، آیه 66 سوره مبارکه مائده و ...».
مقام معظم رهبری در این رابطه فرمودند: «ما باید یک اقتصاد مقاومتی واقعی در کشور به وجود بیاوریم، امر کارآفرینی معناش این است. دوستان درست گفتند که ما تحریم‌ها را دور می‌زنیم، بنده هم یقین دارم ملت ایران و مسئولین کشور ما سی سال است تحریم‌ها را دور زده و تحریم‌کنندگان را ناکام می‌کنند، البته تحریم برای ما جدید نیست، 30 سال است در تحریمیم، همه این کارهایی که شده است، هم این حرکت عظیم ملت ایران، در فضای تحریم انجام گرفته، بنابراین کاری نمی‌توانند بکنند، خوب ولی این دلیلی است برای همه مسئولان و دلسوزان کشور که خود را موظف بدانند، مکلف بدانند به ایجاد کار، به تولید، به کارآفرینی، به پُررونق کردن روزافزون این کارگاه عظیم، که کشور ایران حقیقتاً امروز یک کارگاه عظیمی است. همه خودشان را باید موظف بدانند».

اصول کارآفرینی در آموزه‌های نبوی

کارآفرینی به‌عنوان یک فرآیند و نظام، متکفل در هم آمیختن و ترکیب اجزای مختلفی از امکانات جامعه در جهات ایجاد ارزش‌ها و ظرفیت‌های جدید قابل استفاده آن جامعه است، همان‌گونه که در جهت‌گیری‌های کلی و کلان، کارآفرینی نیاز به مراقبت و هدایت دارد، در رابطه با ویژگی‌های درونی نیز برای بهره‌دهی بهتر و بیشتر نیز کارآفرینی باید از اصوی و معیارهایی پیروی کند.
طبیعی است که این معیارها هم‌سو و هماهنگ با جهت‌گیری‌های کلان نظام توحیدی است، برخی از این ویژگی‌ها در آموزه‌های نبوی عبارتنداز: کارآفرینی وسیله رستگاری، کارآفرینی وسیله تولیدات مورد نیاز جامعه و کارآفرینی یک خدمت به جامعه.
در نتیجه خداوند متعال با قدرت بی‌منتها و دانش وسیع خود، گنجینه‌هایی از دانش خود را بر خاندان رسالت افاضه و موهبت فرموده و ایشان را به زیور دانش آراسته است، این گنجینه‌ها مجموعه اسرار علوم و معارف است مه خداوند آن‌را در اختیار ائمه معصومین(ع) قرار داده است.
امامان معصوم(ع) هرکدام به کار و فعالیت می‌پرداختند، حضرت علی(ع) در طول عمر خود علاوه‌بر رسالت زمامداری و امامت، به کارهای زراعت و باغبانی می‌پرداخت و درآمد آن‌را صرف فقرا و یتیمان و اقشار پایین جامعه می‌کرد. ایشان درمورد اهمیت و ارزش کار و تلاش می‌فرماید: «کشیدن سنگ‌های گران از قله‌های کوه، نزد من از کشیدن منت دیگران محبوب‌تر است».

انتهای پیام