حجت‌الاسلام اسکندرلو مطرح کرد:
اعجاز اخلاقی قرآن؛ انقلاب فرهنگی عظیم در عصر جاهلیت
گروه اندیشه ــ حجت‌الاسلام محمدجواد اسکندرلو ضمن ارائه توضیحاتی پیرامون تبیین مقوله اعجاز اخلاقی قرآن بیان کرد: تحول اساسی در فکر و فرهنگ جامعه آن زمان، محصول اوامر الهی، دستورات قرآن و تربیت محمدی(ص) است که به‌حق می‌توانیم این را انقلاب فرهنگی عظیم در آن عصر بدانیم که منشأ آن همان اعجاز اخلاقی قرآن است.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدجواد اسکندرلو، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی (ص) العالمیة در گفتوگو با ایکنا؛ به ارائه توضیحاتی پیرامون اعجاز قرآن و به‌ویژه اعجاز اخلاقی قرآن پرداخت و در ابتدا بیان کرد: در ابتدای بحث باید اشاره کنم، همان‌طور که در آثار شهید مطهری آمده است، مجموعه تعلیمات اسلامی به یک لحاظ به سه بخش اساسی احکام، عقاید و اخلاقیات تقسیم می‌شود.
وی در ادامه افزود: اخلاق همان باید‌ها و نباید‌های عملی هستند که خدای حکیم برای رشد و کمال ما این‌ها را معین کرده تا انجام دهیم مانند نماز و روزه و حج و زکات و ...، عقاید باید‌ها و نباید‌های نظری هستند که باید به آن‌ها باور داشته باشیم تا اساس و شالوده محکمی برای اعمالمان باشد.
اسکندرلو بیان کرد:، اما اخلاقیات، صفات رذیله و فضیلت هستند، رذائل اخلاقی آن پستی‌های مادی و حیوانی و دنیایی هستند که ما موظف هستیم که نفس خود را از آن‌ها پاک کنیم، در مقابل سجایای اخلاقی که همان صفات خدا است و پیامبر (ص) نیز فرمود: «تخلقوا باخلاق الله»، به اخلاقی الهی متخلق شوید، مانند علم و رحمت و سخاوت و پیامبر (ص) در کلام دیگری هم فرمود: «انما بعثت مکارم الاخلاق»، از این حدیث معلوم می‌شود که پایه و اساس کل دین اخلاقیات است و پیشبرد پیامبر (ص) در تبلیغات خود نیز از طریق اخلاقیات عملی بوده است.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص) العالمیة در ادامه تصریح کرد: قرآن کریم به دلیل نقض ناپذیری آیات تحدی معجزه است و اعجاز خاص پیامبر اسلام (ص) قرآن است، چون آیات تحدی که پنج آیه هستند در مکه و مدینه نازل شده‌اند و به ترتیب خطاب به جن و انس بیان شد که این سخن وحیانی است و آوردن آن از غیر بشر محال است و اگر ادعا دارید که منکر وحیانی بودن آن هستید، این گوی و این میدان که نقیضش را بیاورید و، چون نتوانستند پاسخ مثبتی به تحدی قرآن دهند، اعجاز قرآن الی یوم القیامة بقا و استمرار دارد.
وی بیان کرد:، اما در مسئله اعجاز قرآن مهم این است که به وجوه و ابعاد اعجاز قرآن توجه کنیم که از چه لحاظ معجزه است، یکی از وجوه اعجاز آن از جهت ادبی است که فصاحت و بلاغت آن بی نظیر و در اوج فصاحت است و در زمانی که عالی‌ترین فصحای عرب می‌آمدند و بهترین شعر‌های خود را ارائه می‌دادند، خداوند قرآن را در اوج فصاحت نازل کرد و کسی نتوانست مانند آن را بیاورد.
اسکندرلو در ادامه افزود: قرآن مشتمل بر اخبار غیبی است و از آینده خبر داده و هر چه گفته بود عین آن اتفاق افتاد، قرآن مشتمل بر اعجاز علمی نیز هست و در ۱۴۰۰ سال قبل به برخی از ویژگی‌های کهکشان‌ها و ... اشاره داشته که در کتب اعجاز علمی آمده است و مشتمل بر این مطالب نیز هست و از این جهت معجزه به جهت اعجاز علمی محسوب می‌شود، همچنین یکی دیگر از وجوه اعجاز قرآن، اعجاز محتوایی است که مرحوم استاد معرفت، می‌فرمودند، اعجاز علمی و ... یک طرف و مهم‌ترین بعد اعجاز قرآن یعنی بعد محتوایی آن یک طرف، به این معنا که قرآن مشتمل بر عالی‌ترین معارفی است که برای سعادت بشر تا قیامت کفایت می‌کند و هیچ سابقه‌ای در کتب پیشین نداشته است.
وی تصریح کرد: ۱۰ بُعد از اعجاز قرآن را مرحوم استاد معرفت آورده‌اند، اما می‌فرمودند: در دو چیز اعجاز قرآن خلاصه می‌شود، یکی زیبایی الفاظ که اشاره به اعجاز بیانی دارد و یکی هم فخیم بودن محتوا که اشاره به اعجاز محتوایی دارد.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص) العالمیة بیان کرد:، اما یکی از مهم‌ترین وجوه محتوایی قرآن اشتمال بر نکات برجسته اخلاقی است که در هیچ کدام از کتب آسمانی قبل سابقه نداشه، مانند آیه ۱۳ سوره مبارکه حجرات «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ»، که خداوند می‌فرماید گرچه ما شما را از جنس مذکر و مونث آفریدیم و به صورت رنگ‌های مختلف درآمدید، اما این تفاوت، ملاک افتخار یکی بر دیگری نیست، این گونه قرار دادیم شما را تا امکان شناخت یکدیگر را داشته باشید، اما ملاک قرب و کمال و سعادت، تقوا است و می‌فرماید «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ»، قرآن با این آیه افزایش تقوا را جایگزین افتخار به تکاثر اموال و اولاد کرد که تا آن زمان در خانه‌ها و ... به این مسائل افتخار می‌کردند، اما قرآن روی آن‌ها خط بطلان کشید.
وی در ادامه افزود: یا در مثال دیگری خداوند می‌فرماید: «وَ لِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِکَ خَیْرٌ»، در مورد تقوا حدود ۱۶۰ آیه داریم که وصف تقوا و ویژگی‌های تقوا و آثار آن در دنیا و آخرت را می‌گوید و می‌فرماید، اگر بخواهیم یک رنگی از تقوا داشته باشیم، کفایت نمی‌کند، تقوا مانند یک لباس باید تمام اندام مومن را بپوشاند، لذا می‌فرماید «لِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِکَ خَیْرٌ» و از همه پوشش‌ها لباس تقوا بالاتر است، یا در جریان قربانی فرزندان آدم می‌گوید که «إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ»، هر دو قربانی کردند، اما خداوند از یکی قبول کرد و از برادر دیگر نپذیرفت، سِرش را نیز در آخر آیه فرمود که «إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»، که خدا عمل را از متقین می‌پذیرد.
اسکندرلو بیان کرد: هر عمل فردی و خانوادگی و ... که باشد، باید سر منشا آن تقوا و پرهیزکاری و برای رضایت خدا باشد، یا در نمونه دیگر فرمود: «ذَلِکَ الْکِتَابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ»، با این که قرآن برای هدایت جمیع انسان‌ها آمده، اما آن ارائه الطریق است و نشان دادن راه، اما اگر بخواهد ایصال الی المطوب کند که شما را به مقصود برساند، به ابزار تقوا نیاز دارد.
وی در ادامه افزود: ما می‌توانیم بگوییم که از یک منظر تمام آیات قرآن به صورت مستقیم یا غیر مستقیم مربوط به تعلیم و تهذیب اخلاق می‌شود، یا این که به تربیت و سازندگی و تعلیم در ابعاد مختلف زندگی معطوف می‌شود، البته متاسفانه مباحث اخلاقی در تفاسیر به صورت منسجم و سازمان یافته وجود ندارد و با روش‌های مشخص تبیین و ارائه نشده است و جزء بایسته‌های پژوهشی عصر ما می‌تواند باشد، مخصوصا برای طلاب و دانشجویان علوم قرآن و حدیث که بتوانند این نظام اخلاقی قرآن را با روش‌ها و قواعد خاص خودش تبیین کنند و بنویسند، به طوری که کل برنامه‌های الهی در راستای تعلیم و تربیت و سازندگی بتواند در یک سیستم منسجم، آیات قرآن و نظرات الهی را فرا بگیرد.
اسکندرلو با اشاره به بحث اعجاز اخلاقی قرآن بیان کرد: در باب اعجاز اخلاقی قرآن می‌گوییم که قرآن نظام اخلاقی که ارائه داد، دو دستاورد مهم داشت، یکی ایجاد تحول در جامعه‌ای ضد اخلاق که آن را مدینه فاضله و جامعه اخلاقی تبدیل کرد، یعنی جامعه آن زمان عصر جاهلیت بود و همه روش و منش آن‌ها ضد اخلاقی و ضد ارزشی بود و کاری که نظام اخلاقی قرآن کرد این بود که چنین جامعه ضد اخلاقی را به مدینه فاضله و جامعه اخلاقی تبدیل کرد. دوم، ارائه نظام اخلاقی برتر است، نظام اخلاقی هم اگر در آن زمان وجود داشت یا از زمان ارسطو نظام اخلاقی ارائه دادند با این حال برترین نظام اخلاقی را که همه ابعاد زندگی انسانی را پوشش می‌دهد، قرآن ارائه داد.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص) العالمیة تصریح کرد: نتیجه این که اگر بخواهیم به صورت ملموس بگوییم که بُعد اخلاقی قرآن چگونه اعجاز تلقی می‌شود، بهترین راهش این است که یک نگاه گذرا به سیمای عصر جاهلیت داشته باشیم، بر اساس تاریخ اسلام و همچنین آیاتی که قرآن مباحث تاریخی را ارائه داده است مطالعه کنیم می‌بینیم که ویژگی‌هایی مانند کشتن فرزندان اناث، یعنی دختران را به جرم دختر بودن می‌کشتند، طواف خانه خدا با حالت عریان، سوت کشیدن به عنوان نماز و دعا و نیایش، قتل عام و آدم کشی گسترده در میان اقوام مختلف، رواج فحشا و زنا، رسمی بودن چهل نوع ازدواج نامشروع، تداول و عادی بودن شرب خمر و قمار بازی، ربا خواری گسترده به جای بیع و شراء حلال و ... در بین آن‌ها رواج داشته است.
وی در ادامه افزود: پیامبر گرامی اسلام (ص) بر اساس دستورات الهی قرآن که فرمود: «إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ» و آن آیه که فرمود: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاهَا»، پیامبر (ص) موفق شد از میان آن قوم و امت گمراه که در چاه ضلالت و انحراف غرق شده بودند، افرادی وارسته و اشخاصی خجسته مانند ابوذر و سلمان و مقداد و ... را تربیت کند و به جامعه بشری تحویل بدهد، بحثی که در مقام نتیجه گیری می‌توان گفت: این است که این تحول اساسی در فکر و فرهنگ جامعه، محصول اوامر الهی، دستورات قرآن و تربیت محمدی (ص) است که به حق می‌توانیم این را انقلاب فرهنگی عظیم در آن عصر بدانیم که منشأ آن همان اعجاز اخلاقی قرآن است.
اسکندرلو در انتهای سخنان خود به معرفی چند کتاب اخلاقی پرداخت و بیان کرد: در پایان هم چند کتاب اخلاقی معرفی می‌کنم که مخاطبان بتوانند از مجموعه آن‌ها تا حدود زیادی به نظام و سیستم اخلاقی قرآن پی ببرند، یک مورد کتاب «اخلاق در قرآن» آیت الله مکارم شیرازی است، دیگری «اخلاق در قرآن» آیت الله مصباح یزدی است، کتاب دیگر «آرای اخلاقی علامه طباطبایی» نوشته رضا رمضانی است، همچنین کتاب «مکارم الاخلاق» از علامه طبرسی، کتاب «اخلاق ناصری» تالیف خواجه نصیرالدین طوسی، «جامع السعادات» نوشته محمد مهدی نراقی، «معراج السعاده» اثر احمد بن محمد مهدی و کتابی هم اخیرا به زبان فارسی است که بر اساس اخلاق تربیت اسلامی منتشر شده که به نام «اخلاق اسلامی» است که احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی آن را نگارش کرده‌اند که می‌توان به آن‌ها مراجعه کرد.
انتهای پیام
وی در ادامه افزود: اخلاق همان باید‌ها و نباید‌های عملی هستند که خدای حکیم برای رشد و کمال ما این‌ها را معین کرده تا انجام دهیم مانند نماز و روزه و حج و زکات و ...، عقاید باید‌ها و نباید‌های نظری هستند که باید به آن‌ها باور داشته باشیم تا اساس و شالوده محکمی برای اعمالمان باشد.
اسکندرلو بیان کرد:، اما اخلاقیات، صفات رذیله و فضیلت هستند، رذائل اخلاقی آن پستی‌های مادی و حیوانی و دنیایی هستند که ما موظف هستیم که نفس خود را از آن‌ها پاک کنیم، در مقابل سجایای اخلاقی که همان صفات خدا است و پیامبر (ص) نیز فرمود: «تخلقوا باخلاق الله»، به اخلاقی الهی متخلق شوید، مانند علم و رحمت و سخاوت و پیامبر (ص) در کلام دیگری هم فرمود: «انما بعثت مکارم الاخلاق»، از این حدیث معلوم می‌شود که پایه و اساس کل دین اخلاقیات است و پیشبرد پیامبر (ص) در تبلیغات خود نیز از طریق اخلاقیات عملی بوده است.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص) العالمیة در ادامه تصریح کرد: قرآن کریم به دلیل نقض ناپذیری آیات تحدی معجزه است و اعجاز خاص پیامبر اسلام (ص) قرآن است، چون آیات تحدی که پنج آیه هستند در مکه و مدینه نازل شده‌اند و به ترتیب خطاب به جن و انس بیان شد که این سخن وحیانی است و آوردن آن از غیر بشر محال است و اگر ادعا دارید که منکر وحیانی بودن آن هستید، این گوی و این میدان که نقیضش را بیاورید و، چون نتوانستند پاسخ مثبتی به تحدی قرآن دهند، اعجاز قرآن الی یوم القیامة بقا و استمرار دارد.
وی بیان کرد:، اما در مسئله اعجاز قرآن مهم این است که به وجوه و ابعاد اعجاز قرآن توجه کنیم که از چه لحاظ معجزه است، یکی از وجوه اعجاز آن از جهت ادبی است که فصاحت و بلاغت آن بی نظیر و در اوج فصاحت است و در زمانی که عالی‌ترین فصحای عرب می‌آمدند و بهترین شعر‌های خود را ارائه می‌دادند، خداوند قرآن را در اوج فصاحت نازل کرد و کسی نتوانست مانند آن را بیاورد.
اسکندرلو در ادامه افزود: قرآن مشتمل بر اخبار غیبی است و از آینده خبر داده و هر چه گفته بود عین آن اتفاق افتاد، قرآن مشتمل بر اعجاز علمی نیز هست و در ۱۴۰۰ سال قبل به برخی از ویژگی‌های کهکشان‌ها و ... اشاره داشته که در کتب اعجاز علمی آمده است و مشتمل بر این مطالب نیز هست و از این جهت معجزه به جهت اعجاز علمی محسوب می‌شود، همچنین یکی دیگر از وجوه اعجاز قرآن، اعجاز محتوایی است که مرحوم استاد معرفت، می‌فرمودند، اعجاز علمی و ... یک طرف و مهم‌ترین بعد اعجاز قرآن یعنی بعد محتوایی آن یک طرف، به این معنا که قرآن مشتمل بر عالی‌ترین معارفی است که برای سعادت بشر تا قیامت کفایت می‌کند و هیچ سابقه‌ای در کتب پیشین نداشته است.
وی تصریح کرد: ۱۰ بُعد از اعجاز قرآن را مرحوم استاد معرفت آورده‌اند، اما می‌فرمودند: در دو چیز اعجاز قرآن خلاصه می‌شود، یکی زیبایی الفاظ که اشاره به اعجاز بیانی دارد و یکی هم فخیم بودن محتوا که اشاره به اعجاز محتوایی دارد.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص) العالمیة بیان کرد:، اما یکی از مهم‌ترین وجوه محتوایی قرآن اشتمال بر نکات برجسته اخلاقی است که در هیچ کدام از کتب آسمانی قبل سابقه نداشه، مانند آیه ۱۳ سوره مبارکه حجرات «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ»، که خداوند می‌فرماید گرچه ما شما را از جنس مذکر و مونث آفریدیم و به صورت رنگ‌های مختلف درآمدید، اما این تفاوت، ملاک افتخار یکی بر دیگری نیست، این گونه قرار دادیم شما را تا امکان شناخت یکدیگر را داشته باشید، اما ملاک قرب و کمال و سعادت، تقوا است و می‌فرماید «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ»، قرآن با این آیه افزایش تقوا را جایگزین افتخار به تکاثر اموال و اولاد کرد که تا آن زمان در خانه‌ها و ... به این مسائل افتخار می‌کردند، اما قرآن روی آن‌ها خط بطلان کشید.
وی در ادامه افزود: یا در مثال دیگری خداوند می‌فرماید: «وَ لِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِکَ خَیْرٌ»، در مورد تقوا حدود ۱۶۰ آیه داریم که وصف تقوا و ویژگی‌های تقوا و آثار آن در دنیا و آخرت را می‌گوید و می‌فرماید، اگر بخواهیم یک رنگی از تقوا داشته باشیم، کفایت نمی‌کند، تقوا مانند یک لباس باید تمام اندام مومن را بپوشاند، لذا می‌فرماید «لِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِکَ خَیْرٌ» و از همه پوشش‌ها لباس تقوا بالاتر است، یا در جریان قربانی فرزندان آدم می‌گوید که «إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ»، هر دو قربانی کردند، اما خداوند از یکی قبول کرد و از برادر دیگر نپذیرفت، سِرش را نیز در آخر آیه فرمود که «إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»، که خدا عمل را از متقین می‌پذیرد.
اسکندرلو بیان کرد: هر عمل فردی و خانوادگی و ... که باشد، باید سر منشا آن تقوا و پرهیزکاری و برای رضایت خدا باشد، یا در نمونه دیگر فرمود: «ذَلِکَ الْکِتَابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ»، با این که قرآن برای هدایت جمیع انسان‌ها آمده، اما آن ارائه الطریق است و نشان دادن راه، اما اگر بخواهد ایصال الی المطوب کند که شما را به مقصود برساند، به ابزار تقوا نیاز دارد.
وی در ادامه افزود: ما می‌توانیم بگوییم که از یک منظر تمام آیات قرآن به صورت مستقیم یا غیر مستقیم مربوط به تعلیم و تهذیب اخلاق می‌شود، یا این که به تربیت و سازندگی و تعلیم در ابعاد مختلف زندگی معطوف می‌شود، البته متاسفانه مباحث اخلاقی در تفاسیر به صورت منسجم و سازمان یافته وجود ندارد و با روش‌های مشخص تبیین و ارائه نشده است و جزء بایسته‌های پژوهشی عصر ما می‌تواند باشد، مخصوصا برای طلاب و دانشجویان علوم قرآن و حدیث که بتوانند این نظام اخلاقی قرآن را با روش‌ها و قواعد خاص خودش تبیین کنند و بنویسند، به طوری که کل برنامه‌های الهی در راستای تعلیم و تربیت و سازندگی بتواند در یک سیستم منسجم، آیات قرآن و نظرات الهی را فرا بگیرد.
اسکندرلو با اشاره به بحث اعجاز اخلاقی قرآن بیان کرد: در باب اعجاز اخلاقی قرآن می‌گوییم که قرآن نظام اخلاقی که ارائه داد، دو دستاورد مهم داشت، یکی ایجاد تحول در جامعه‌ای ضد اخلاق که آن را مدینه فاضله و جامعه اخلاقی تبدیل کرد، یعنی جامعه آن زمان عصر جاهلیت بود و همه روش و منش آن‌ها ضد اخلاقی و ضد ارزشی بود و کاری که نظام اخلاقی قرآن کرد این بود که چنین جامعه ضد اخلاقی را به مدینه فاضله و جامعه اخلاقی تبدیل کرد. دوم، ارائه نظام اخلاقی برتر است، نظام اخلاقی هم اگر در آن زمان وجود داشت یا از زمان ارسطو نظام اخلاقی ارائه دادند با این حال برترین نظام اخلاقی را که همه ابعاد زندگی انسانی را پوشش می‌دهد، قرآن ارائه داد.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص) العالمیة تصریح کرد: نتیجه این که اگر بخواهیم به صورت ملموس بگوییم که بُعد اخلاقی قرآن چگونه اعجاز تلقی می‌شود، بهترین راهش این است که یک نگاه گذرا به سیمای عصر جاهلیت داشته باشیم، بر اساس تاریخ اسلام و همچنین آیاتی که قرآن مباحث تاریخی را ارائه داده است مطالعه کنیم می‌بینیم که ویژگی‌هایی مانند کشتن فرزندان اناث، یعنی دختران را به جرم دختر بودن می‌کشتند، طواف خانه خدا با حالت عریان، سوت کشیدن به عنوان نماز و دعا و نیایش، قتل عام و آدم کشی گسترده در میان اقوام مختلف، رواج فحشا و زنا، رسمی بودن چهل نوع ازدواج نامشروع، تداول و عادی بودن شرب خمر و قمار بازی، ربا خواری گسترده به جای بیع و شراء حلال و ... در بین آن‌ها رواج داشته است.
وی در ادامه افزود: پیامبر گرامی اسلام (ص) بر اساس دستورات الهی قرآن که فرمود: «إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ» و آن آیه که فرمود: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاهَا»، پیامبر (ص) موفق شد از میان آن قوم و امت گمراه که در چاه ضلالت و انحراف غرق شده بودند، افرادی وارسته و اشخاصی خجسته مانند ابوذر و سلمان و مقداد و ... را تربیت کند و به جامعه بشری تحویل بدهد، بحثی که در مقام نتیجه گیری می‌توان گفت: این است که این تحول اساسی در فکر و فرهنگ جامعه، محصول اوامر الهی، دستورات قرآن و تربیت محمدی (ص) است که به حق می‌توانیم این را انقلاب فرهنگی عظیم در آن عصر بدانیم که منشأ آن همان اعجاز اخلاقی قرآن است.
اسکندرلو در انتهای سخنان خود به معرفی چند کتاب اخلاقی پرداخت و بیان کرد: در پایان هم چند کتاب اخلاقی معرفی می‌کنم که مخاطبان بتوانند از مجموعه آن‌ها تا حدود زیادی به نظام و سیستم اخلاقی قرآن پی ببرند، یک مورد کتاب «اخلاق در قرآن» آیت الله مکارم شیرازی است، دیگری «اخلاق در قرآن» آیت الله مصباح یزدی است، کتاب دیگر «آرای اخلاقی علامه طباطبایی» نوشته رضا رمضانی است، همچنین کتاب «مکارم الاخلاق» از علامه طبرسی، کتاب «اخلاق ناصری» تالیف خواجه نصیرالدین طوسی، «جامع السعادات» نوشته محمد مهدی نراقی، «معراج السعاده» اثر احمد بن محمد مهدی و کتابی هم اخیرا به زبان فارسی است که بر اساس اخلاق تربیت اسلامی منتشر شده که به نام «اخلاق اسلامی» است که احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی آن را نگارش کرده‌اند که می‌توان به آن‌ها مراجعه کرد.
انتهای پیام
