انسان نباید به نعمت‌های خداوند نگاه ملوکانه داشته باشد/ مدیریت مصرف آب در کشور، سلیقه‌ای است
گروه معارف- یک استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه انسان باید نگاه هستی‌شناسانه خود را اصلاح کند و نسبت به نعمت‌های خداوند نگاه ملوکانه نداشته باشد، گفت: انسان مالک بالعرض است، نه بالذات و این نعمت‌ها در دست انسان به عنوان ودیعه و امانت گذاشته شده‌اند تا به اندازه نیاز از آنها بهره ببرد، زیرا همه نعمت‌های الهی بر اساس اصل توازن در این عالم در اختیار بشر گذاشته شده است
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن عمیق در گفت‌و‌گو با ایکنا از اصفهان درباره فلسفه آفرینش آب از نگاه قرآن اظهار کرد: آب یکی از نعمت‌های بزرگ پروردگار و مایه حیات تمام موجودات است، چنانکه آیه 30 سوره انبیاء می‌فرماید:«وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ»؛ در حقیقت آب الگویی برای زندگی و حیات و پاکی است و این نکته را ما عینا در زندگی خود لمس می‌کنیم که چگونه وقتی آب هست، حیات و زندگی استمرار دارد و هر جا که آب نباشد، زندگی و پاک‌زیستی نیز معنا ندارد؛ لذا با مطالعه در آب، تمام تصاویر پیدا و پنهان آن باید شناخته شده و مورد ارج قرار گیرد. بشر در طول تاریخ همواره به این امر توجه کرده و نگاه تقدس نسبت به آب داشته است.
وی با اشاره به تعابیر قرآن كريم از آب، گفت: عناصر وجودي موجودات زنده فقط منحصر به آب نیست، چنانكه قرآن ميفرمايد:«خلقكم من تراب؛ شما را از خاك آفريد». براي معرفي منشأ پيدايش يك موجود، گاهي مجموع عناصر تشكيل دهنده آن را ذكر مي‌كنند و گاهي به اقتضاي بلاغت، برخي از عناصر آن را، چنانچه در عرف نيز معمول است؛ بنابراين از اين آيه شريفه نميتوان انحصار آفرينش همه موجودات از آب را استنباط كرد، بلکه آب يكي از عناصر تشكيل دهنده انسان و ديگر موجودات زنده است. از طرف دیگر، حيات و زنده بودن همه موجودات زنده اعم از انسان، حيوان و گياه، به آب بستگي دارد، قرآن نيز به اين دلیل يا دلایل ديگر، حيات همه موجودات را از آب ذكر کرده است. علاوه بر این، قسمت عمده بدن انسان و بسياري از حيوانات، یعنی حدود 70 درصد را آب تشكيل ميدهد.
عضو هیئت علمی و رئیس مرکز معارف اسلامی دانشگاه صنعتی اصفهان بیان کرد: ممكن است منظور از «ماء» در آیه 30 سوره انبیاء، آب معمولي كه از اكسيژن و هيدروژن تشكيل شده، نباشد، بلكه منظور مايع باشد، اگر چه در اصطلاح، بر غير آب، لفظ «ماء» اطلاق نميشود، مگر آنكه قيدي همراه آن بياوريم؛ ولي ممكن است در اين آية شريفه منظور از «ماء» اشاره به آب باشد كه موجودات زنده معمولا از آن بهوجود ميآيند، چرا كه «ماء» اصطلاحي است با گستره وسيع كه به نحو مجاز و از باب توسع، شامل نطفه نیز ميشود.
وی خاطر نشان کرد: طبق روایات اسلامی، مهريه حضرت زهرا(س) پانصد درهم یا 250 مثقال نقره بود كه به حساب امروز بسيار ناچيز است. اگر در برخي روايات، آب و ثلث بهشت به عنوان مهريه حضرت زهرا(س) بيان شده، منظور مهريه اصطلاحي و معروف نيست، بلكه مهريه معنوي است. مهريه متداول را شوهر باید از مال خود به همسرش بدهد، اما آب فرات و بهشت ملك امام علي(ع) نبود تا به حضرت زهرا(س) بدهند، لذا اين مطلب كه در زبان بعضي از مردم مشهور شده كه آب مهريه حضرت زهرا(س) است منشأ روايي دارد، برای نمونه امام باقر(ع) مي‌فرمايند:«جُعِلَتْ لها في الارض اربعة انهار: الفرات و نيل مصر و نهروان و نهر بلخ: چهار نهر فرات، نيل، نهروان و بلخ در روي زمين براي حضرت زهرا(س) قرار داده شده است». ایشان در حدیثی دیگر می‌فرمایند:«مهريه حضرت زهرا(س) در آسمان يك پنجم دنيا و ثلث بهشت و چهار رود از رودهاي دنيا؛ فرات، نيل، نهروان و بلخ مقرر شده و در زمين هم مهرالسنة يعني پانصد درهم بوده است».
حجت‌الاسلام عمیق افزود: معناي «آب مهريه زهرا(س) است» عبارت از آب رودهايي است كه خداوند متعال آنها را به عنوان مهريه در روي زمين براي آن حضرت قرار داده و چون اين چهار رود آب‌هاي زيادي در ذخيره دارند، بدين لحاظ به «آب مهريه زهرا(س) است» تعبیر مي‌كنند.
حقیقت شکر، مصرف نعمت‌ها در راه عبودیت و بندگی خداوند است
این استاد دانشگاه با بیان اینکه قرآن کریم سپاسگزاری را موجب ازدیاد نعمت‌های الهی و کفران را سبب نزول عذاب می‌داند، گفت: خداوند در آیه 7 سوره ابراهیم می‌فرماید:«لَئنِ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئنِ كَفَرْتمُ إِنَّ عَذَابىِ لَشَدِيدٌ» و در آیه 3 سوره انسان تصریح می‌کند که ما راه را نشان دادیم و این انسان است که شاکر باشد و یا کفران بورزد:«إِنَّا هَدَيْنَهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَ إِمَّا كَفُورًا»؛ با وجود این در آیه 10 سوره اعراف اعلام می دارد که شکرگزاران در روی زمین اندک‌اند:«وَ لَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَ جَعَلْنا لَكُمْ فِيها مَعايِشَ قَلِيلًا ما تَشْكُرُونَ» و در آیه 144 سوره آل عمران، از پايان كار شاكران بسیار سخن به میان آورده است:«وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ».
وی ادامه داد: طبق توضیحات مفسرین، حقيقت شكر، اظهار نعمت است و اظهار نعمت به اين معنا می‌باشد كه آن را در جاى خود و چنانکه بایسته است، به کار ببریم، یعنی در همان مسیری که مورد نظر نعمت دهنده بوده و نيز اظهار نعمت به اين است كه آن را به زبان بياوریم و نعمت دهنده را در برابر دادن اين نعمت، ثنا بگوییم؛ علاوه بر این در قلب هم، به ياد آن باشیم و نعمت دهنده را از یاد نبریم، همان‌گونه كه بزرگان فرمودهاند:«شکر و سپاس آن است که بنده تمامی آنچه را خدا به وی داده است، در همان راهی به مصرف برساند که بدان هدف آفریده شده که منظور، مصرف نعمت‌ها در راه عبودیت و اطاعت خداوند تعالی است.
حجت‌الاسلام عمیق اضافه کرد: امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرمایند:«شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ: شکر هر نعمتی عبارت است از ورع و نگهداری خود از هر آنچه که خدا حرام کرده است». امام صادق(ع) نیز در روایتی به همین مضمون می‌فرمایند:«شكر النعمة اجتناب المحارم: شكر نعمت آن است كه از گناهان پرهيز شود». قرآن کریم در سوره قلم داستانى را بیان می‌کند درباره عدهاى از ثروتمندان پيشين كه داراى باغ خرم و سرسبزى بودند و باغشان سرانجام بر اثر خيره سرى نابود شد. پیام این داستان به مردمان همه عصرها این است که اگر شما نيز به خاطر مال و ثروت و امكانات مادى مست و مغرور شده و روح انحصارطلبى بر شما چيره شود، همه چيز را براى خود بخواهيد و نيازمندان را محروم كنيد، سرنوشتى بهتر از اين نخواهيد داشت. يك روز صاعقه آمد و آن باغ را آتش زد، امروز ممكن است آفت‌هاى ديگر و حتى جنگ‌هاى خانمان‌سوز جهانى و منطقهاى اين نعمت‌ها را بر باد دهد.
وی اظهار کرد: در سوره نحل که سوره ذکر نعمت‌های خداوندی بوده و در آن از نعمت‌های معنوی و مادی یاد شده است، درباره بدعاقبتی کفران نعمت چنين مي‌خوانيم:«وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ ءَامِنَةً مُّطْمَئنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن كلُ مَكاَنٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِمَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ: خداوند (براى آنان كه كفران نعمت مىكنند) مثلى زده است: منطقه آبادى كه امن و آرام و مطمئن بود و همواره روزيش از هر جا مىرسيد، امّا به نعمت‌هاى خدا ناسپاسى كردند و خداوند به خاطر اعمالى كه انجام مىدادند، لباس گرسنگى و ترس بر اندامشان پوشانيد!». احتمال دارد كه آيه یاد شده، اشاره به داستان قوم سبا باشد که در یمن زندگی می‌کردند. در آيات یاد شده، براى اين سرزمین آباد، خوشبخت و پر بركت، سه ويژگى ذكر شده كه نخستين آنها امنيت، سپس اطمينان به ادامه زندگى در آن و پس از آن مسئله جلب روزى و مواد غذايى فراوان است.
مدرس درس اسلام و محیط زیست افزود: این سه ویژگی از نظر ترتيب طبيعى به همان شكل كه در آيه آمده است، صورت حلقههاى زنجيرى علت و معلول را دارد، چرا كه تا امنيت نباشد، كسى به ادامه زندگى در آن سرزمین اطمینان پيدا نمىكند و تا اين دو نباشند، كسى انگیزه توليد و سر و سامان دادن به وضع اقتصادى را نمی‌یابد و اين خود درسى است براى همه ما و همه كسانى كه مىخواهند سرزمينى آباد، آزاد و مستقل داشته باشند که بايد قبل از هر چيز به مسئله امنيت پرداخت، سپس مردم را به آينده خود در آن منطقه اميدوار ساخت و به دنبال آن چرخ‌هاى اقتصادى را به حركت در آورد.
نعمت‌های مادی در پیوند با نعمت معنوی ایمان و توحید به تکامل می‌رسند
وی ادامه داد: اين نعمت‌هاى سه‌گانه مادى هنگامى به تكامل مىرسند كه با نعمت معنوى ايمان و توحيد هماهنگ شوند، در غیر این صورت نعمت‌های سه‌گانه یاد شده به ضد خود تبدیل شده، و به اصطلاح، نعمت، نقمت می‌شود. قرآن کریم در آیه 28 سوره ابراهیم وضعیت حال سردمدارانی را که کفران نعمت کردند، چنین توصیف می‌کند:«أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوار: آيا به كسانى كه [شكر] نعمت خدا را به كفر تبديل كردند و قوم خود را به سراى هلاكت درآوردند ننگريستى؟»؛ این آيه شريفه، وضع پيشوايان كفر و رؤساى ضلالت را كه ظلم نموده و كفران نعمت كردند، بيان مىكند كه چگونه نعمت‌ها از هر طرف احاطهشان كرده و آنان به جاى شكر نعمت خدا و ايمان به پروردگار، كفران نعمت کردند و جامعه خود را به سمت نابودی و فروپاشی سوق دادند.
حجت‌الاسلام عمیق اضافه کرد: امروزه نیز شاهدیم که قدرت‌های استعماری با در اختیار داشتن شرکت‌های بزرگ چند ملیتی و با پشتوانه قدرت سیاسی، تبلیغاتی و نظامی گسترده و جهنمی و نیز نفوذ در مراکز حقوقی و بین‌المللی و در اختیار داشتن سران خودفروخته ملت‌های تحت ستم، توانسته‌اند چنگال‌های خود را در سراسر نقاط زمین فرو کرده و کره زمین را به «دارالبوار»ها و «دارالبلا»ها تبدیل کنند، به طوری که رشد اقتصادی و گسترش صنایع نظامی آنها به قیمت آوارگی، مرگ و بی‌خانمانی صدها هزار انسان و نیز آلوده شدن آب، خاک و هوای زمین و فساد و فحشای جوانان، از هم پاشیدگی خانواده‌ها، اعتیاد، بیماری‌های روانی و ده‌ها مشکل جسمی و روانی انسان‌ها صورت گرفته است.
نعمت‌های خداوند، امانت‌هایی در دست انسان هستند
وی با تأکید بر اینکه انسان باید نگاه هستی‌شناسانه خود را اصلاح کند و نسبت به نعمت‌های خداوند نگاه ملوکانه نداشته باشد، گفت: انسان مالک بالعرض است، نه بالذات و این نعمت‌ها در دست انسان به عنوان ودیعه و امانت گذاشته شده‌اند تا به اندازه نیاز از آنها بهره ببرد، زیرا همه نعمت‌های الهی بر اساس اصل توازن در این عالم در اختیار بشر گذاشته شده است، اما مقدرات آن به اندازه بوده و چنانچه کسی دست درازی بیش از اندازه داشته باشد و از حد مجاز فراتر رود، در حقیقت از وظیفه و رسالت بندگی خود فراتر رفته و دچار استکبار و غرور می‌شود و همین نقطه شروع گرایش اومانیستی در انسان است که متأسفانه بشر معاصر به آن مبتلا شده است؛ مسئله آب نیز از این بحران بشری در امان نیست و بی‌مهابا و بدون در نظر گرفتن سهم دیگران آب را هدر می‌دهد و احساس مسئولیتی نیز در قبال آن ندارد، در حالی که طبق آموزه‌های دینی و جهان‌بینی توحیدی، انسان موجود مسئول است و نمی‌تواند آن‌گونه که هوشمندی او اقتضا می‌کند، از نعمت‌ها بهره برده و آنها را پایمال کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به راهکارهای سبک زندگی اسلامی برای حفظ منابع آبی و جلوگیری از خشکسالی، بیان کرد: در حديث مىخوانيم پيامبر(ص) از راهى عبور مىكرد، يكى از يارانش به نام سعد مشغول وضو گرفتن بود و آب زياد مىريخت، فرمود: چرا اسراف مىكنى اى سعد! عرض كرد: آيا در آب وضو نيز اسراف است؟ فرمود:«نَعَم وَ اِن كُنتَ عَلى نَهرٍجارٍ: آری، هر چند در كنار نهر جارى باشى».
وی افزود: باید بدانیم که آب نزديك به 72 درصد سطح كره زمين را پوشانده، 2/97 درصد حجم آب كره زمين در اقيانوس‌ها بوده و كمتر از 7/2 درصد آب‌هاي زمين شيرين است كه حدود يك سوم اين مقدار قابلیت مصرف دارد، مابقي آب شيرين به صورت برف و يخ در نواحي قطبي و يخچال‌هاي طبيعي وجود داشته و غيرقابل استفاده است؛ با این وصف به نظر می‌رسد ما مسلمانان به ویژه ایرانیان نتوانستیم متناسب با سبک زندگی اسلامی، مصرف کننده بهینه آب باشیم و همواره در این زمینه جزء مسرفین به شمار می‌رویم، چنانکه آمارها نشان می‌دهد مصرف آب هر ايراني به اندازه 28 برابر مصرف يك نفر چيني است.
مدیریت مصرف آب در کشور، سلیقه‌ای است
حجت‌الاسلام عمیق تصریح کرد: ما نیازمند ارائه راهکارهای مناسب اجرایی هم در حوزه فرهنگ مصرف و هم در زمینه سیاست‌ها و قوانین بازدارندگی هستیم که عموما از طرف مدیریت‌های کلان اعمال می‌شود. مدیریت‌های ما نباید ذائقه‌ای باشند و سیاست‌گذاری‌ها نباید بر اساس خواسته‌ها و به نفع برخی انجام شود، بلکه سیاست‌گذاری و اعمال مدیریت باید بر اساس نیازمندی باشد. اگر در کشور آب کم است، چرا مدیریت بحران به جای آنکه با جدیت در مقابل این امر بایستد و با کسانی که به حریم آب تجاوز کرده و آن را هدر می‌دهند مقابله کند، عکس‌العمل نشان نمی‌دهد و یا بعضا کوتاه آمده و انعطاف نشان می‌دهد.
وی افزود: سؤال من این است که چرا هنوز در برابر کسانی که در کشاورزی به راحتی آب شرب و یا آب شیرین را هدر می‌دهند و از طرف دیگر، در مقابل تولید میوه‌هایی که نیارمند آب فراوان بوده و بعضا برای یک کیلو از آن 400 لیتر آب مصرف می‌شود، هیچ رفتار مدیریتی انجام نشده و مقابله جدی صورت نمی‌گیرد؟ چرا کارخانه‌ها باید از آب شرب و شیرین استفاده کنند و هزاران سؤال دیگر؛ پاسخ همه اینها روشن است، چون مدیریت و سیاست‌گذاری در کشور ما هنوز بر اساس ذائقه عده‌ای و یا بعضا به نفع عده‌ای صورت می‌گیرد و هر کس زورش بیشتر باشد، می‌تواند اعمال مدیریت کند. چرا مدیریت‌ها براساس کارشناسی و واقعیت‌ها اعمال نمی‌شود؟ لذا بنده معتقدم در این زمینه دچار سوء مدیریت هستیم و حتما باید اصلاح اساسی در این زمینه رخ دهد.
رئیس مرکز معارف اسلامی دانشگاه صنعتی اصفهان خاطر نشان کرد: ما در اسلام از فرهنگ دینی غنی راجع به مصرف برخورداریم، اما هنوز نتوانسته‌ایم آن را در سبک زندگی مردم عملیاتی کنیم. عناوین زیبایی مثل قناعت، زهد، مسئولیت‌پذیری و تعهد و احساس تکلیف و پاسخگویی در مقابل نعمت‌های خداوندی هنوز در میان مردم ما مفهوم اصلی خود را بازنیافته؛ شاید در برخی انسان‌های مؤمن و متعهد وجود داشته باشد، ولی هنوز به یک باور اجتماعی و یک فرهنگ اصیل اسلامی تبدیل نشده است.
وی اضافه کرد: ما در اسلام برای وضو، به اندازه یک لیوان آب و برای غسل، به اندازه سه کیلو آب نیازمندیم، در حالی که متأسفانه در میان متدینین و مؤمنین در همین مسأله وضو و غسل هم با معضل اسراف روبه رو هستیم، چه برسد به رفتارهای تجاوزکارانه‌ای که در جاهای دیگر با آب داشتیم و داریم؛ البته در این خصوص حرف فراوان است و متخصصین امر هر کدام در امور مربوط به خود در این زمینه باید راهکارهای مناسب را ارائه دهند. من نسبت به این مسئله خوشبین هستم، چون می‌بینم در جامعه ما کارهایی صورت گرفته و در حال انجام است، ولی به نظرم خیلی دیر به فکر افتاده‌ایم، لذا باید سرعت انجام کار را بالا ببریم تا بتوانیم به استانداردهای لازم برسیم و خدای ناکرده با بحران بی‌آبی در کشور روبه‌رو نشویم.
انتهای پیام
