یادداشت‌های شهید مطهری نیازمند کاوش‌های بیشتر/ نیازمند شناسایی زوایای جدیدی از شخصیت مطهری هستیم
گروه اندیشه ــ نخستین پیش‌همایش ملی استاد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر به دعوت انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی برگزار شد و شرکت‌‌کنندگان در این مراسم به ارائه نقطه نظرات خود در مورد همایش پرداختند.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نخستین پیش‌همایش ملی «استاد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر» به دعوت انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بعد از ظهر امروز، 18 اردیبهشت ماه با حضور جمعی از اندیشمندان، در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار و در حاشیه این مراسم از دو اثر جدید شهید مطهری که حاصل یادداشت‌های ایشان است، با عناوین «جامعه و تاریخ در قرآن» و «شناخت از نظر قرآن» رونمایی به عمل آمد.
در ابتدای این مراسم حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی بیان کرد: قبل از انقلاب به ویژه از سال 50 به بعد شاهد بودیم که سیر دین‌گرایی در دانشگاه‌ها تقویت شده بوده و تا انقلاب نیز شاهد بودیم که رشد محجبه‌ها بیشتر شد. تاثیر مرحوم شریعتی بعد از سال 50 یک اثرگذاری ماندگاری بود، اما حقیقت این است که در دانشگاه ما که آن زمان تربیت معلم بود، احساس می‌کردیم که سایه به سایه شریعتی، مطهری است که حرکت می‌کند و اسمشان را در ضمیر ناخودآگاه خودم، این می‌گذاشتم که بزرگترین هنر ایشان دغدغه‌مندی نسبت به نیازهای زمان بود.
وی در ادامه افزود: آثار ایشان را اگر تقسیم‌بندی کنیم، می‌بینیم ایشان سایه به سایه دغدغه‌های زمان خودش حرکت می‌کند و ارتباط دارد و سعی می‌کند با آن جامعیتی که داشت و به لحاظ مراتب علمی و تزکیه‌ای که داشت، در این مسیر گام بردارد، وی برای این‌که به این دغدغه‌مندی جامه عمل بپوشاند، نیز هزینه‌های زیادی را پرداخت کرد و در یک کلام می‌توانم بگویم که بزرگترین هنر شهید مطهری که موجب شد عزیز باشد در جامعه، همین هنر مسئله‌شناسی و نیازشناسی و بر مقتضیات زمان حرکت کردن بود و این که در پیدا کردن پاسخ از دل دین با زبان مناسب نیز می‌کوشید.
در ادامه این مراسم فروغ پارسا، رئیس پژوهشکده علوم قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به ایراد سخن پرداخت و گفت: شهید مطهری از برجسته‌ترین اندیشمندان تاریخ تشیع محسوب می‌شوند و ایشان در طول حیات پر بار خود موفق شدند مکتب اعتقادی ویژه‌ای را تنظیم کنند که مبانی هستی شناسانه و مبانی روش شناسی خاص خودش را دارد. در این مکتب می‌بینیم که آثار قرآنی استاد برجسته است، علاوه بر آثار قرآنی، کل کارهای استاد مبتنی بر آموزه‌های قرآنی است که ما را بر آن داشت تا همایشی با عنوان مطالعات قرآنی و استاد مطهری را پایه‌گذاری کنیم و امیدوارم این حرکت به مبارکی آغاز شود و به سرانجام برسد.
یادداشت‌های مغفول استاد مطهری
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی راد، عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران به عنوان یکی از سخنرانان این جلسه بیان کرد: روش‌های تفسیری معاصر یکی از عناوین است که در این زمینه نیز می‌توان صحبت کرد و به بهانه نام مطهری می‌توان تعدادی از مفسران نامعروف را در تهران به این مناسبت معرفی کرد و در مورد آنها بحث کرد.
وی در ادامه افزود: اما این پیشنهاد بنده که مایه‌های قرآنی نیز دارد، این است که یک منبع مغفول در شناخت مطهری از خود مطهری است که این هم بسیار عحیب است، ایشان کارهای مکتوب و سخنرانی‌هایی دارند و بعد به مجموعه آثار تبدیل شده است، اینها را معمولا می‌شناسند و در بین اینها نیز برخی از موارد مغفول است، مانند شماره 4 از مجموعه آثار که گمان می‌کنم باید چندین بار خوانده شود.
مهدوی راد بیان کرد: آن چیزی که مغفول مانده، این یادداشت‌ها است. در تمام آثاری که چاپ شده، رگه‌هایی از آنها در یاداشت‌ها هست، اما مطالب حساسی هم در این جا هست، مثلا عنوان قرآن در قرآن را که مطرح کردند، در این بخش 85 آیه را پیوست کرده‌اند، در همین مجموعه، تک‌آیه‌هایی است که گاهی ارائه کرده‌اند که این نکته را می‌توان از اینجا استفاده کرد. همچنین یک بحث تکان دهنده‌ای را در مورد تفقه مطرح کرده‌اند و گفته‌اند در فقه چه کارهایی کرده‌ایم و چه کارهایی را نکرده‌ایم و عنوانی زده‌اند به عنوان هدف و گفته‌اند تا هدف روشن نشود، معلوم نمی‌شود که در فقه چه مشکلاتی خواهیم داشت.
وی در ادامه افزود: استاد مطهری در ذهنش بود که در مورد اصلاح نیز کاری انجام دهد که قابل توجه است، از اواخر قرن سیزده مصلحان شیعه و سنی را فهرست کرده‌اند و در فکرم است که ایشان چیزی در مورد اصلاح می‌خواستند بنویسند و در همه اینها زاویه نگاه خیلی مهم است. خلاصه این که باید به منابع مغفول در آثار ایشان توجه بیشتری شود.
اهمیت چالش‌های تفسیری از دیدگاه شهید مطهری
حجت الاسلام و السملمین ایازی دیگر سخنران این مراسم بیان کرد: به صورت مشخص دو دسته از مباحث کلی را پیشنهاد می‌کنم، یک دسته کارهای تحقیقاتی هستند، چند سال قبل کاری در حوزه حدیث استاد مطهری صورت گرفت که اگر بخواهد در حوزه قرآن نیز باشد باید چند مسئله مورد توجه قرار گیرد، مثلا تفسیر پژوهی ایشان که ببینیم در آثار ایشان این بحث چگونه است.
وی تصریح کرد: در این حوزه مباحث تحقیقاتی، مبانی علوم قرآنی استاد است و ایشان کاری در حوزه تفسیر موضوعی داشتند که متفاوت از افراد دیگر مانند حضرات آیات جوادی آملی و سبحانی است و آن سبک کار ایشان است که شبیه شهید صدر است و مبنایی که در تفسیر موضوعی داشتند و این کار نیز باید به صورت اساسی مورد توجه باشد.
ایازی در ادامه افزود: چالش‌های تفسیری از دیدگاه شهید مطهری اهمیت دارد و مسئله مطالعات قرآنی با رویکرد خاورشناسان نیز باید مورد توجه قرار گیرد، شهید مطهری در بسیاری از آثار خود، با این رویکرد نوشته است، لذا این دسته از عناوین مباحث تحقیقاتی هستند، اما چند کار تتبعی هم لازم است تا انجام شود، این کار با تحلیل و تبیین شبیه چیزی است که در مورد امام(ره) انجام داده‌ام، این کار باید در مورد ایشان انجام شود و کار دیگری که باید به نظرم انجام شود این است که یادداشت‌های ایشان که در 15 جلد و حاوی موضوعات مختلفی است، اما بخشی از آنها مباحث قرآنی است که باید تفکیک و تبیین شود و نه این که صرفا فهرست شود.
محورهای همایش معطوف به مباحث قرآنی شود
در ادامه این مراسم نوبت به سخنرانی سیدهدایت جلیلی از اساتید دانشگاه رسید. وی بیان کرد: اعتقاد دارم اگر ذیل عنوان قرآن پژوهی، محورهایی را تنظیم کنیم باید در این زیر مجموعه بگنجد و با همین توضیح باید بگویم که محورهایی که مطرح شده این وضعیت را ندارد، برای مثال نوشته شده، «میراث فکری مطهری و ...» که ظاهرا این هفت محور هستند، یعنی میراث فکری مطهری و مطالعات قرآنی و اندیشه دینی و ...، اما به نظر بنده اگر در محورها، بنا را معطوف به محورهای قرآنی ایشان کنیم، باید مدلی ارائه کنیم. یک مدل این است که ذیل عنوان مطهری و مطالعات قرآنی معاصر که ذیل این مورد معطوف می‌شود به مطالعات قرآنی معاصر که باید با مولفه‌های خود آنها را تحلیل کنیم که اگر خودش فرضا به 4 مولفه تقسیم می‌شود، آنها به محورهای این همایش تبدیل شوند.
وی تصریح کرد: مدل دوم این که، بحث را به صورت جامع نبینیم، بلکه بگوییم مطهری و گزیده‌ای از آن مطالعات قرآنی معاصر که قاعدتا بر این اساس هر نظری با اقبال بیشتری مواجه شود می‌توان سراغ محورها هم رفت. پیشنهادی که دارم این است که مطالعات قرآنی در میراث استاد را در نظر بگیریم و در این میراث هر سه دوره مطالعات اعم از تاریخی و تحلیلی و مقایسه‌ای را بگنجانیم و از این طریق می‌توانیم بحث خوب و جامعی را داشته باشیم.
جلیلی گفت: نکته دیگر این که محتوا و آرای قرآن پژوهان را می‌توان در دو جا یافت، یکی در آثار آنها و یکی هم در آثار متفکرانی که رسما قرآن پژوه نیستند و چه بسا در آن آثار نکات مهم‌تری وجود داشته باشد، شهید مطهری نمونه بارز این بخش است و از این حیث می‌توان به آثار ایشان مراجعه کرد و در زمینه تفسیری ایشان کار کنیم.
در ادامه مراسم نوبت به سخرانی، محمدعلی فتح اللهی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی رسید، وی بیان کرد: تعریف‌هایی که ایشان از قرآن می‌کند در نوع خود اهمیت دارد، یک مورد این است که در یکی از آثار گفته‌اند که قرآن مثل طبیعت است و طبیعت چیزی است که بشر با آن مواجه است و هر چه می‌گذرد، اسرار جدیدی برای بشر روشن می‌شود و اگر بشود در این زمینه کاری کرد خوب است، چون فضای جدید قرآنی را می‌تواند ایجاد کند.
وی تصریح کرد: مطلب بعدی شخصیت خود ایشان است که شخصیت علمی ایشان بر دیگر جنبه‌ها غلبه می‌کند، اما واقعا یک فرد مدیر و رهبر بود و یک کسی بود که جریانات را مدیریت می‌کرد، هر چند که گزیده عمل می‌کرد و در خیلی از کارهای بیهوده وارد نمی‌شد و سبک مدیریتی خاصی داشت و جامعه مذهبی ـ سیاسی تهران را بنیان گذاشت و جریان مذهبی و دینی داخل در جامعه روشنفکری را هدایت کرد و مانند یک رهبر عمل می‌کرد، لذا این نکته‌ای است که خوب است در مورد آن کار شود.
زوایای جدیدی از شهید مطهری را بشناسانیم
در ادامه این نشست، نوبت به سخنرانی جعفر نکونام، عضو هیئت علمی دانشگاه قم رسید، وی طی سخنانی بیان کرد: باید زوایای جدیدی را در مورد شهید مطهری بگشاییم و کار ما حالت دسته‌بندی کارهای شهید مطهری نباشد، تصور می‌کنم آن زوایای جدیدی که می‌توانیم در مورد شخصیت علمی ایشان داشته باشیم، یکی بستر تاریخی تدوین آثار شهید مطهری است که مشخص شود که هر اثر به اقتضای چه شرایطی نوشته شده است، مثلا برخی از آثار، به دلیل ملی گرایی که در آن زمان بوده موجب شد تا ایشان آنها را بنویسند. یا احیانا مدرنیته و مقتضیات آن که موجب تألیفات آثاری شد.
وی تصریح کرد: جنبه دیگر که زاویه جدیدی است، این که نوآوری‌های شهید مطهری را بررسی کنیم، بسیاری از مطالب ایشان جنبه تعلیمی دارد و مطالب گذشته را گفته‌اند، اما برخی از آثار ایشان نو است و متمرکز شدن روی نظرات نوی ایشان نیز قابل توجه است. زاویه دیگر، نقدهای معارضان است و دیگر زاویه مورد توجه، می‌تواند جریان‌های فکری شهید مطهری باشد، همچنین زمینه‌هایی که موجب شده شهید مطهری به این جایگاه برسد را باید بررسی کرد که اعم از مطالعاتی است که داشته‌اند.
تمرکز بر روش موضوعی سوره‌محور
حجت‌الاسلام و المسلمین سیدرضا مودب از اعضای هیئت علمی دانشگاه قم به عنوان دیگر سخنران این مراسم بیان کرد: شهید مطهری یک مفسر است و روش تفسیری ایشان با توجه به برخی آثارشان که به جا مانده است، تقریبا نو است، گرچه دنبال مسیر علامه طباطبایی است و اعتقاد به قرآن به قرآن و اهداف سوره دارد و به عبارت دیگر در هر سوره‌ای معتقد است که غرضی دارد و در شناسایی تفسیر سوره موثر است، اما شهید مطهری گاهی در تشخیص غرض، با علامه طباطبایی متفاوت است. مثلا در مورد سوره قمر که علامه طباطبایی هدف آن را انذاز می‌داند، اما شهید مطهری می‌گوید هدف سوره چیز دیگر است و با نگاهی که دارد غرض دیگری را مطرح می‌کند، لذا اگر روی این روش موضوعی سوره محور متمرکز شویم، مهم است که ببینیم این روش چه بوده و چقدر قابل دفاع است.
در انتهای این نشست، هادی رهنما به جمع‌بندی پرداخت و با اشاره به اهداف انجمن بیان کرد: این گفت‌وگوها ادامه دارد و حداقل پنج پیش همایش خواهیم داشت و امیدواریم که در این پیش همایش‌ها محورها تفصیل داده شود و آن چه در عنوان انجمن هست واقعا قائل به تفکیک حوزه‌های علوم اسلامی نیستیم و قرآن را به عنوان مبدا می‌گیریم و بیشتر خواسته‌ایم دیالوگ مطهری با قرآن را بررسی کنیم.
گزارش تصویری این نشست را اینجا ببینید.
انتهای پیام
