ختم قرآن در 30 شب/ هالاو و کولیره؛ رنگ سفره‌های افطار

 

مرحبا مرحبا یا شهررمضان مرحبا، مرحبا یا شهر الخیر والبرکت و الاحسان، مرحبا مرحبا یا شهر تراویح و التسبیح و التلاوت القرآن مرحبا این ندایی است که مساجد کردستان آن در آخرین روز شعبان آن را در محلات شهر‌ها و روستا‌ها طنین افکن می‌کند و به کردستانیان نوید می‌دهد که فردا رمضان آغاز می‌شود. این ندا تا روز پانزدهم ماه مبارک هر شب و هر سحر در مساجد شنیده می‌شود.

کردستانیان این چنین ماه مبارک رمضان را آغاز می‌کنند، گرچه در گذشته امکاناتی مانند بلند گو نبود، چاووش‌هایی در دل کوچه‌های تاریک پیش می‌رفتند و با سرنا ندا می‌دادند و بر دهل می‌کوبیدند که مردم ماه رمضان است؛ برخیزید و خود را بیارایید و به مهمانی خدا بروید هنوز هم ردپای این چاوش‌ها در برخی روستا‌های کردستان در سحر‌های ماه مبارک وجود دارد.
کردستان از دیرباز رسوم مختلفی را در این ماه مبارک داشته است، از تراویح شبانگاهی تا تلاوت شبی یک جزء از قرآن مبارک و شب زنده‌داری در شب‌های قدر، از دستگیری فقرا تا دورهم نشینی‌های شبانه ماه مبارک از پخت دست جمعی «کولیره» و کلوچه، تا خبرکردن‌های سحرگاهی همسایه‌هایی که برای خوردن سحری خواب مانده‌اند.
برای درک ماه مبارک رمضان در کردستان باید از هنگام سحر و به قول کرد‌ها «پارشیو» گفت؛ هنگامی یک ساعت پیش از آغاز سحر مؤذن در مسجد صلاه می‌خواند، درود بر محمد (ص)، اهل بیت (ع) و اصحابش و اشعاری در مدح این بزرگان صلاتی که کرد‌ها در پارشیو بیدار می‌کند و آن را بر سفره دنیوی می‌نشاند تا خود را آماده نشستن بر خوان الهی کنند.
پس از پارشیو، نوبت انداختن جانماز‌هایی است که به آن «برمال» یا «مازلوخ» می‌گویند، سپس بروی آن می‌نشینند و قرآن تلاوت می‌کنند تا آنگاه که اذان صبح به گوش می‌رسد و مهمانی خدا رسما آغاز می‌شود.
تراویح، ختم قرآن و مولودی خوانی
روز‌های روزه داری یا به کردی «روژ وانی» عمدتا در مساجد و تکایا سپری می‌شود، روز‌ها نماز جماعت در مساجد رونق دیگری می‌گیرد و شب‌ها نیز پس از اقامه نماز عشا، نماز تراویح آغاز می‌شود، نمازی که در هر مسجدی از گذشته ۲۲ رکعت و گاه ۱۲ رکعت اقامه می‌شود، نماز تراویح دو رکعت دو رکعت اقامه و در بین هریک نوای «یا حنان، یا منان، یا ذی الفضلی و الاحسان» به صورت دسته جمعی خوانده می‌شود و پس از این نمازها، دف و دو طبله‌ها از شبستان مساجد و تکایا بیرون آمده و مولودی خوانی آغاز می‌شود، مولودی خوانی که تمام شد، روحانی و شیخ مسجد و تکیه سخنرانی می‌کند و پس از آن همه نمازگزاران شروع به قرآن خوانی می‌کنند و در هرشب یک جزء قرآن را تلاوت و تا پایان ماه مبارک 30 جزء را ختم می‌کنند.
سفره‌های افطاری که با «کولیره» رنگین می‌شود
بربانگ که کرد‌ها به آن افطار می‌گویند با شلکینه، کولیره و برساق و شیر انجام می‌شود، شلکینه نوعی نان محلی است که شیر، تخم مرغ و شکر و پخته شده است و عموما شبیه «پای» است
کولیره و برساق نوعی کلوچه و شیرینی است که از دیرباز توسط زنان کرد به مناسبت‌های مختلف پخته می‌شود، کولیره پختن، اما در دو مناسبت شب برات و شب‌های ماه مبارک رمضان رنگ و بوی دیگری می‌گیرد.
کولیره مَژگه (گردویی) یا کولیره نانی، دو نوع از این کلوچه‌ها است که توسط زنان کرد پخته و در حین افطار آن را با چایی یا شیر میل می‌کنند، هیچ خانواده‌ای در میان کرد‌ها یافت نمی‌شود که در این شب‌ها سفره آنان بدون کولیره باشد چرا که هر خانه‌ای که آن‌ها را پخت می‌کند آن را با همسایه‌های خود و افراد نیازمند تقسیم می‌کند.

شام کرد‌ها پس از افطار نیز در قدیم آب گوشت، هالاو و آش‌هایی بودند که به تناسب فصلی که ماه مبارک در آن واقع شده پخته می‌شدند. هالاو نیز به آبگوشت غوره هم گفته می‌شود، چون آب غوره از مواد اصلی در تهیه آن به شمار می‌آید و در اصل آن را مانند آبگوشت با آب فراوان و به صورت گوشت کوبیده میل می‌کنند.

شکوه شب‌های قدر
شب‌های در کردستان از نوزدهم ماه مبارک آغاز و تا شب بیست و هفتم ادامه دارد، در این شب‌ها اهالی کردستان تا به سحر در مساجد مانده و قرآن تلاوت کرده و به نماز و دعا مشغول می‌شوند.
یکی از رسوم دیگر این شب‌ها این است چنانکه رفتن به مسجد در شب‌های قدر میسر نباشد، چند خانواده در یکی از خانه‌های اقوام جمع شده و در آن جا رسوم شب‌های قدر را به جا می‌آورند.
الوداع، الوداع یا شهر رمضان
هنگامی که ماه مبارک به پانزدهمین روز خود رسید نوای مرحبا، به الوداع تغییر پیدا می‌کند، کرد‌ها اندوهگین و با حزن ندای خداحافظی با این ماه را سر می‌دهند چه هنگام صلات پارشیو و چه هنگام نماز تراویح تا پایان ماه مبارک ندا می‌خوانند «الوداع الوداع یا شهر رمضان، الوداع الوداع شهر خیر و البرکت و الاحسان الوداع الوداع یا شهر تراویح و تسبیح و تلاوت القرآن» این چنین وداع باشکوهی تنها سزاوار ماه مبارک رمضان در کردستان است، که پس آن نماز جشن رمضان «عید فطر» برپا و سپس به قبرستان‌ها رفته و برای رفتگان فاتحه و طلب آمرزش می‌کنند.
نگارش از یاسر مختاری