گزارشی از نشست شب «قرآن مجید و حافظ»؛
اعجاز قرآن ادبی است/ توصیه خرمشاهی به ادیبان برای مطالعه روزانه قرآن
گروه ادب ــ بهاءالدین خرمشاهی در نشست شب قرآن مجید و حافظ با توصیه ادیبان حاضر در این جلسه به مطالعه دو صفحه قرآن طی هر روز، عنوان کرد: اعجاز قرآن از دیدگاه من ادبی است.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ شب قرآن مجید و حافظ با حضور بهاءالدین خرمشاهی در کتابخانه ملی برگزار شد. این قرآن‌پژوه در این جلسه در پاسخ به اینکه مقدمات ارائه شده در مثنوی مولانا به نوعی قرآنی است، عنوان کرد: مثنوی معنوی را می‌توان قرآن به زبان فارسی دانست.
وی اظهار کرد: ساختار گسست و پیوند غزل حافظ، تحت تاثیر قرآن بوده است. مولوی هم تحت تاثیر قرآن قرار داشت. البته آثار وی به عظمت قرآن کریم نمی‌رسد. قرآن کریم مقدس بوده و کلام خداوند متعال است.
خرمشاهی گفت: در دو سه مورد می‌توان این‌گونه گفت که قرآن اثر مستقیم بر مثنوی معنوی و دیوان حافظ داشته است. در پاسخ به اینکه سیر تکامل حافظ به کجا می‌رسد، باید گفت که مقالاتی در این باره نوشته‌ام و از باده‌ستایی حافظ در آنها یاد کرده‌ام. این موضوعات مانند سوراخ کردن گوهر است که دست و دل انسان در بیان واقعیت پیرامون آن می‌‌لرزد.
وی افزود: مثال‌های فراوان در این باره بیان شده است. از مستانه بودن و شرابط و باده و ... صحبت شده است که نمونه آن را می‌توان در این مصرع دید که «بود آیا که در میکده‌ها بگشایند». می‌توان گفت که یک سوم دیوان حافظ درباره باده‌ستایی است.
خرمشاهی ادامه داد: سه چهره از باده مطرح شده است که عرفانی، انگوری، ادبی و نمادین است. حافظ شعر رندانه گفته است، ولی در عین حال جایگاه بالایی دارد. وی تابوشکن است. حافظ رند است. هرگاه از می و مطرب صحبت می‌کرد، قلم خود را آب می‌کشید.
وی با بیان اینکه همه می‌های حافظ انگوری و عرفانی نیست، گفت: تشخیص نوع باده و می که در اشعار حافظ به کار رفته، سخت است. حافظ رند خرابات است. همچنین نمی‌توان گفت که اشعار حافظ طبق آنچه در دیوان وی آمده است سروده شده‌اند و از آغاز تا سرانجام به این شکل بوده است.
خرمشاهی از آغاز دیوان حافظ با «الا یا ایها الساقی» یاد و عنوان کرد: تفسیر کشاف زمخشری، تفسیری ادبی است. حافظ معتقد است که تفسیر کشاف، تفسیر دارای اعجاز زبانی است. حافظ پیرو مکتب زمخشری بود. برخی حتی بر این اعتقاد هستند که کشاف را حافظ تفسیر کرده است. من با تفسیر کشاف زمخشری از سن 15 سالگی انس گرفتم.
وی با اشاره به اینکه ارزنده‌تر از تفسیر کشاف در تاریخ اسلام نیامده است، گفت: این اثر توسط عبدالرحمن قزوینی نوشته شده است. وی قائل به اعجاز زبانی و ادبی قرآن است و مکتبش بر محور خود او پا گرفته است. من در عین حال معتقد به اعجاز ادبی قرآن هستم.
وی اظهار کرد: ساختار گسست و پیوند غزل حافظ، تحت تاثیر قرآن بوده است. مولوی هم تحت تاثیر قرآن قرار داشت. البته آثار وی به عظمت قرآن کریم نمی‌رسد. قرآن کریم مقدس بوده و کلام خداوند متعال است.
خرمشاهی گفت: در دو سه مورد می‌توان این‌گونه گفت که قرآن اثر مستقیم بر مثنوی معنوی و دیوان حافظ داشته است. در پاسخ به اینکه سیر تکامل حافظ به کجا می‌رسد، باید گفت که مقالاتی در این باره نوشته‌ام و از باده‌ستایی حافظ در آنها یاد کرده‌ام. این موضوعات مانند سوراخ کردن گوهر است که دست و دل انسان در بیان واقعیت پیرامون آن می‌‌لرزد.
وی افزود: مثال‌های فراوان در این باره بیان شده است. از مستانه بودن و شرابط و باده و ... صحبت شده است که نمونه آن را می‌توان در این مصرع دید که «بود آیا که در میکده‌ها بگشایند». می‌توان گفت که یک سوم دیوان حافظ درباره باده‌ستایی است.
خرمشاهی ادامه داد: سه چهره از باده مطرح شده است که عرفانی، انگوری، ادبی و نمادین است. حافظ شعر رندانه گفته است، ولی در عین حال جایگاه بالایی دارد. وی تابوشکن است. حافظ رند است. هرگاه از می و مطرب صحبت می‌کرد، قلم خود را آب می‌کشید.
وی با بیان اینکه همه می‌های حافظ انگوری و عرفانی نیست، گفت: تشخیص نوع باده و می که در اشعار حافظ به کار رفته، سخت است. حافظ رند خرابات است. همچنین نمی‌توان گفت که اشعار حافظ طبق آنچه در دیوان وی آمده است سروده شده‌اند و از آغاز تا سرانجام به این شکل بوده است.
خرمشاهی از آغاز دیوان حافظ با «الا یا ایها الساقی» یاد و عنوان کرد: تفسیر کشاف زمخشری، تفسیری ادبی است. حافظ معتقد است که تفسیر کشاف، تفسیر دارای اعجاز زبانی است. حافظ پیرو مکتب زمخشری بود. برخی حتی بر این اعتقاد هستند که کشاف را حافظ تفسیر کرده است. من با تفسیر کشاف زمخشری از سن 15 سالگی انس گرفتم.
وی با اشاره به اینکه ارزنده‌تر از تفسیر کشاف در تاریخ اسلام نیامده است، گفت: این اثر توسط عبدالرحمن قزوینی نوشته شده است. وی قائل به اعجاز زبانی و ادبی قرآن است و مکتبش بر محور خود او پا گرفته است. من در عین حال معتقد به اعجاز ادبی قرآن هستم.
خرمشاهی در بیان اینکه 278 پایان‌نامه صرفاً به حافظ پرداخته است و 382 پایان‌نامه به حافظ و دیگر شعرا پرداخته‌اند، ادامه داد: در بخش اول، آرایه ادبی، معنا، اندیشه، عشق و عرفان، نکات اخلاقی، نکات دستوری، ترجمه، تفسیر، شرح، تدوین واژه‌نامه حافظ و ... عنوان شده‌اند.
وی به مواردی که در آنها تضمین به کار رفته است، اشاره کرد و افزود: برای مثال در «اوفوا بعهدی اوف بعهدکم»، حافظ این شعر را سروده است که «نگه دار سر رشته تا نگه دارد». نکات عربی دیوان حافظ به کوشش سیدعلی موسوی گرمارودی منتشر شده است.
خرمشاهی در پاسخ به اینکه آیا دینداری سعدی و مولوی نسبت به حافظ بیشتر بوده است یا خیر، اظهار کرد: نگاه حافظ در حد تضاد نیست. اینکه سعدی و مولوی بیش از او اشعار قرآنی گفته‌اند را قبول دارم. این ادیبان، سه قرآن‌شناس بزرگ ایران در میان شعرای تراز اول کشورمان هستند.
وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: کتاب درباره موضوعات ساختاری و محتوایی اشعار حافظ زیاد نوشته شده است. درباره مثنوی و قرآن، این موضوعات به چهار و پنج مورد تقسیم شده است که تلمیح هم از آن جمله است که گاه به تفسیر و ترجمه شباهت دارد. برای مثال «ولا تزر وازره» مثل ترجمه و تفسیر است.
خرمشاهی به مطالعه دو صفحه از قرآن طی هر روز توصیه کرد و ادامه داد: این موضوع به ویژه برای کسانی که با ادبیات سر و کار دارند از لازمه‌هاست.
وی از سلامت‌طلبی به عنوان عافیت‌طلبی یاد و اظهار کرد: حافظ رند است و سلامت‌طلبی کاری رندانه است. رندی در قرآن اشاره نشده است. رند، برساخته و پرورش‌یافته حافظ است و سنایی و عطار هم از آن برخوردار بوده‌اند.
انتهای پیام
