شب قدر؛ شب پاداش اهل عمل/ دینداری ما به ادای رسوم خشک و خالی تبدیل شده است
گروه اندیشه ــ یثربی معتقد است که شب قدر، شب پاداش اهل عمل است و این نیست که مفت و مجانی بگویند مس تو طلا شود و تو باید در مسیر تلاش باشی؛ وی همچنین بر آن است که دینداری ما تنها به ادای رسم و رسوم بدل شده است که حرکاتی خشک و خالی انجام می‌دهیم، بدون این که نتیجه‌ای را در نظر داشته باشیم.
سیدیحیی یثربی، صاحب تفسیر روز و استاد فلسفه بازنشسته دانشگاه علامه طباطبائی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا؛ در پاسخ به این پرسش که جایگاه ماه رمضان در حیات دینی چیست، گفت: اولا ماه رمضان خود یک اصل است و نفس این ماه حتی پیش از بعثت نبی اکرم(ص) مورد احترام بوده و خود پیامبر(ص) در این ماه پیش از بعثت روزه گرفته و به غار حرا می‌رفت. این ماه خود یک حرمت خاصی دارد و اگر هیچ اتفاقی هم در آن نمی‌افتاد و این حرمت باقی بود.
جایگاه ماه رمضان
وی در ادامه تصریح کرد: این ماه در زمان نبی اکرم(ص) یک ضمیمه هم پیدا کرد و آن نزول قرآن در این ماه بود. صریح قرآن است که این کتاب در ماه رضمان نزول یافته است اما برخی از مفسرین گفته‌اند که در این ماه قرآن به آسمان اول نازل شده و به تدریج از آنجا به نبی اسلام(ص) نازل شد و علامه طباطبائی هم بحثی در خصوص نزول کلی دارند که بنده در تفسیرم توضیح داده‌ام که نزول به آسمان اول نادرست است و معتقدم صریح آیه قرآن برای ما خیلی مهم‌تر است.
صاحب تفسیر روز ادامه داد: پس رمضان عزیز بود و با نزول قرآن عزیز‌تر شده بود و باز با وجود شب قدر بر این عزت افزوده شد و احتمال زیادی وجود دارد که شب قدر در این ماه باشد و من باید در این خصوص اشاره قرآنی داشته باشم، ما در قرآن می‌خوانیم که «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ: ما [قرآن را]در شب قدر نازل کردیم» (القدر، ۳۳) و آیه‌ای در سوره بقره داریم که می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ: ماه رمضان [همان ماه]است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است» (بقره، ۱۸۵) و طبیعی است که نتیجه بگیریم که شب قدر در این ماه است.
یثربی تصریح کرد: در کنار شب قدر و نزول قرآن در این ماه، با در نظر گرفتن اهل‌بیت و حرمت ایشان، ضمائم دیگری نیز مطرح است و همان طور که اشاره کردید، تولد امام حسن (ع) و شهادت امام علی (ع) از این جمله‌اند. در این ماه حوادث مهمی در صدر اسلام روی داده است که به آن‌ها نمی‌پردازیم.
صاحب تفسیر روز ادامه داد: در مجموع منظور از روزه، مبارزه با هوا و هوس و تمرین این مبارزه است. شما هر وقت می‌خواستید در روز‌های دیگر آب و غذا می‌خوردید، اما می‌بینید در این ماه گفته می‌شود که در این ساعت بخور و در این ساعت نه و این نوعی تمرین اطاعت است. لحظه لحظه این ماه لبیک به خداوند است. خود رمضان ماه تمرین خودسازی، بندگی، لبیک به فرامین الهی و نه گفتن به هوای نفس است.
وی با بیان اینکه از سوئی هم قرآن در این ماه نازل شده و اینکه ما را تکمیل و هدایت کند و پشتوانه‌ای بر خودسازی ماست که دستورات قرآنی را بشنویم و عمل کنیم، گفت: برادران و خواهران مومن باید توجه کنند که ما در بهره‌گیری از قرآن کم لطفی می‌کنیم، این کتاب نازل نشده است تا ما تنها آن را تلاوت کنیم، بلکه نازل شده تا ما گوش دل به آیات الهی بسپاریم، معنای قرآن را مورد توجه و عمل قرار دهیم.
یثربی با بیان اینکه عامل بعدی ارزش این ماه میلاد امام حسن (ع) و شهادت مولا علی (ع) است، گفت: اهل بیت الگو، اسوه و سرمشق‌های ما هستند و همیشه در کنار قرآن بوده و خواهند بود و قرآن با اهل بیت ما را از خطر گمراهی در امان نگاه می‌دارد. رهنمود‌ها اهل بیت ما را از دو جهت در خوسازی پشتیبانی می‌کنند، باید طرز بندگی را از امام علی (ع) یا دیگر ائمه بگیریم و ایشان سرمشق‌های زندگی یک مسلمان هستند و از طرف دیگر قرآن معنایش روشن است، اما برداشت‌های مردم و مصادیق گاهی متعددند که این همان تاویل‌هاست و اهل بیت و معصومان ما (س) به ما کمک می‌کنند که دچار برداشت‌های نادرست نشویم.
وی تصریح کرد: بنابراین این ماه ماه خودسازی است، اما ضرب در چند عامل دیگر شده از جمله بعثت نزول قرآن، شب قدر شهادت مولا هم برای ما خیلی مهم است. در خصوص شب قدر نیز باید در نظر داشت که این شب پاداش اهل عمل است و این نیست که مفت و مجانی بگویند مست تو طلا شود و تو باید در مسیر تلاش باشی و در این شب به اهل عمل جایزه‌ای و چشم روشنی می‌دهند.
یثربی تصریح کرد: در کنار شب قدر و نزول قرآن در این ماه، با در نظر گرفتن اهل‌بیت و حرمت ایشان، ضمائم دیگری نیز مطرح است و همان طور که اشاره کردید، تولد امام حسن (ع) و شهادت امام علی (ع) از این جمله‌اند. در این ماه حوادث مهمی در صدر اسلام روی داده است که به آن‌ها نمی‌پردازیم.
صاحب تفسیر روز ادامه داد: در مجموع منظور از روزه، مبارزه با هوا و هوس و تمرین این مبارزه است. شما هر وقت می‌خواستید در روز‌های دیگر آب و غذا می‌خوردید، اما می‌بینید در این ماه گفته می‌شود که در این ساعت بخور و در این ساعت نه و این نوعی تمرین اطاعت است. لحظه لحظه این ماه لبیک به خداوند است. خود رمضان ماه تمرین خودسازی، بندگی، لبیک به فرامین الهی و نه گفتن به هوای نفس است.
وی با بیان اینکه از سوئی هم قرآن در این ماه نازل شده و اینکه ما را تکمیل و هدایت کند و پشتوانه‌ای بر خودسازی ماست که دستورات قرآنی را بشنویم و عمل کنیم، گفت: برادران و خواهران مومن باید توجه کنند که ما در بهره‌گیری از قرآن کم لطفی می‌کنیم، این کتاب نازل نشده است تا ما تنها آن را تلاوت کنیم، بلکه نازل شده تا ما گوش دل به آیات الهی بسپاریم، معنای قرآن را مورد توجه و عمل قرار دهیم.
یثربی با بیان اینکه عامل بعدی ارزش این ماه میلاد امام حسن (ع) و شهادت مولا علی (ع) است، گفت: اهل بیت الگو، اسوه و سرمشق‌های ما هستند و همیشه در کنار قرآن بوده و خواهند بود و قرآن با اهل بیت ما را از خطر گمراهی در امان نگاه می‌دارد. رهنمود‌ها اهل بیت ما را از دو جهت در خوسازی پشتیبانی می‌کنند، باید طرز بندگی را از امام علی (ع) یا دیگر ائمه بگیریم و ایشان سرمشق‌های زندگی یک مسلمان هستند و از طرف دیگر قرآن معنایش روشن است، اما برداشت‌های مردم و مصادیق گاهی متعددند که این همان تاویل‌هاست و اهل بیت و معصومان ما (س) به ما کمک می‌کنند که دچار برداشت‌های نادرست نشویم.
وی تصریح کرد: بنابراین این ماه ماه خودسازی است، اما ضرب در چند عامل دیگر شده از جمله بعثت نزول قرآن، شب قدر شهادت مولا هم برای ما خیلی مهم است. در خصوص شب قدر نیز باید در نظر داشت که این شب پاداش اهل عمل است و این نیست که مفت و مجانی بگویند مست تو طلا شود و تو باید در مسیر تلاش باشی و در این شب به اهل عمل جایزه‌ای و چشم روشنی می‌دهند.
دینداری ما به مراسماتی خشک و خالی تبدیل شده است
صاحب تفسیر روز در پاسخ به این پرسش که با توجه به این همه امکانات هدایتی و عوامل پشتیبانی از خودسازی، آیا ما از این فرصت بهره مناسب را می‌بریم و یا نه؟ گفت: من باید با کمال تاسف بگویم ما چنان که باید و شاید از این ماه و این امکانات بهره نمی‌بریم. جامعه ما تحول روشنی به سوی تقوا نمی‌یابد که ما بگوییم این رمضان آمد و در جامعه ما این تحول ایجاد کرد. وقتی رمضان تمام شد باید ببینیم هواپرستی، دزدی، اختلاس، خودنمایی، تنبلی غفلت از مسائل مردم و مسلمانان هنوز وجود دارد و انگار نه انگار که رمضان آمد و رفت.
وی ادامه داد: وقتی معمم بودم روز عید فطر به نزد خانواده‌هایی می‌رفتم که در طی سال یکی از اعضای آن‌ها فوت کرده بود و تبریک و تسلیت می‌گفتم، روزی فرد شوخی از من پرسید چه خبر است و ما توضیح دادیم و او گفت:ای داد، ماه رمضان آمده و رفته است و کسی به من نگفته است، او شوخی می‌کرد، اما انگار امروزه ماه رمضان می‌آید و می‌رود و مسلمانان خبر ندارند، چرا کاری نمی‌کنیم و این قدر رمضان کم تاثیر از کنار ما می‌گذارد.
وی تصریح کرد: من با نگاهی فلسفی جوابی دارم که بار‌ها گفته و بار دیگر با شما در میان می‌گذارم، پاسخ به این سوالات که چرا دینداری ما تاثیر نمی‌گذارد، چرا از علی اخلاص عمل نمی‌آموزیم و حتی چرا رمضان بی‌تاثیر است؟ این است که ما این‌ها را تبدیل به مراسم کرده‌ایم، رمضان برای ما جان ندارد، علی (ع) برای ما دیگر پیشوا نیست و دینداری ما تنها به مراسماتی بدل شده است که حرکاتی خشک و خالی انجام می‌دهیم، بدون این که نتیجه‌ای را در نظر داشته باشیم.
استاد بازنشته دانشگاه علامه طباطبائی گفت: اسلام دینی است که کمتر به مراسم توجه کرده و همه‌اش به دنبال تفکر، تکامل، تعقل، آموختن و عقلانیت است، اما ما این‌ها را به مراسم بدل کرده‌ایم و انگار رسمی است که سحری بیداری شویم و تا افطار چیزی نخوریم و یا روضه‌ای برای امام علی (ع) برگزار کنیم، مسئولان فرهنگی و روحانیت ما باید با این حادثه که روی داده است مبارزه کنند و نگذارند نیمه شعبان بدل به آئین شود که در آن یک طاق نصرت بزنند و شربت بدهند و تمام امام‌شناسی و انتظار ما به همین تقلیل یابد.
وی تصریح کرد: عاشورا شده است نذری دادن و گرفتن. من چند مشکل نشان از آئینی شدن دین را به شما بگویم. ما عملا از شهادت رمضان و ... درس نمی‌گیریم، گریه می‌کنیم، اما این به خاطر صدای مداح است. اینکه دین تنها مراسم است، یعنی ما تحت تاثیر دین قرار نمی‌گیریم. دومین اثر آئینی شدن دین این است که ما فکر می‌کنیم اگر این مراسم را اجرا کردیم، مسلمان و شیعه علی هستیم، در حالی که مسلمان بودن و شیعه بودن زحمت دارد و به این سادگی نیست و با سه روز روضه محرم خواندن و قرآن به سر گرفتن چیزی به دست نمی‌آید.
یثربی افزود: سومین خطر این است که در پی این وضعیت دین در فکر و فرهنگ ما هم اثر نمی‌گذارد و چهارمین خطر این است که افراد حقه‌باز از این مراسم استفاده می‌کنند، برای مسلمان نشان دادن خودشان هر چه دزد و حقه‌باز است بهتر از هر فرد پاک و سالمی مثلا شربت می‌دهد. آیا واقعا چنین افرادی از منتظران واقعی هستند که اگر ۳۱۳ نفر شود ایشان ظهور می‌کنند، همین مدعیان دروغین خودنمایی می‌کنند، اما کارشان دزدی و کلک است و عده‌ای خود را با این کار‌ها تبرئه می‌کنند و برخی آن قدر نادانند که فکر می‌کنند این کار کفاره همه گناهان است و می‌گویند علی دارم چه غم دارم؛ و این اشتباه بزرگ ماست.
وی ادامه داد: وقتی معمم بودم روز عید فطر به نزد خانواده‌هایی می‌رفتم که در طی سال یکی از اعضای آن‌ها فوت کرده بود و تبریک و تسلیت می‌گفتم، روزی فرد شوخی از من پرسید چه خبر است و ما توضیح دادیم و او گفت:ای داد، ماه رمضان آمده و رفته است و کسی به من نگفته است، او شوخی می‌کرد، اما انگار امروزه ماه رمضان می‌آید و می‌رود و مسلمانان خبر ندارند، چرا کاری نمی‌کنیم و این قدر رمضان کم تاثیر از کنار ما می‌گذارد.
وی تصریح کرد: من با نگاهی فلسفی جوابی دارم که بار‌ها گفته و بار دیگر با شما در میان می‌گذارم، پاسخ به این سوالات که چرا دینداری ما تاثیر نمی‌گذارد، چرا از علی اخلاص عمل نمی‌آموزیم و حتی چرا رمضان بی‌تاثیر است؟ این است که ما این‌ها را تبدیل به مراسم کرده‌ایم، رمضان برای ما جان ندارد، علی (ع) برای ما دیگر پیشوا نیست و دینداری ما تنها به مراسماتی بدل شده است که حرکاتی خشک و خالی انجام می‌دهیم، بدون این که نتیجه‌ای را در نظر داشته باشیم.
استاد بازنشته دانشگاه علامه طباطبائی گفت: اسلام دینی است که کمتر به مراسم توجه کرده و همه‌اش به دنبال تفکر، تکامل، تعقل، آموختن و عقلانیت است، اما ما این‌ها را به مراسم بدل کرده‌ایم و انگار رسمی است که سحری بیداری شویم و تا افطار چیزی نخوریم و یا روضه‌ای برای امام علی (ع) برگزار کنیم، مسئولان فرهنگی و روحانیت ما باید با این حادثه که روی داده است مبارزه کنند و نگذارند نیمه شعبان بدل به آئین شود که در آن یک طاق نصرت بزنند و شربت بدهند و تمام امام‌شناسی و انتظار ما به همین تقلیل یابد.
وی تصریح کرد: عاشورا شده است نذری دادن و گرفتن. من چند مشکل نشان از آئینی شدن دین را به شما بگویم. ما عملا از شهادت رمضان و ... درس نمی‌گیریم، گریه می‌کنیم، اما این به خاطر صدای مداح است. اینکه دین تنها مراسم است، یعنی ما تحت تاثیر دین قرار نمی‌گیریم. دومین اثر آئینی شدن دین این است که ما فکر می‌کنیم اگر این مراسم را اجرا کردیم، مسلمان و شیعه علی هستیم، در حالی که مسلمان بودن و شیعه بودن زحمت دارد و به این سادگی نیست و با سه روز روضه محرم خواندن و قرآن به سر گرفتن چیزی به دست نمی‌آید.
یثربی افزود: سومین خطر این است که در پی این وضعیت دین در فکر و فرهنگ ما هم اثر نمی‌گذارد و چهارمین خطر این است که افراد حقه‌باز از این مراسم استفاده می‌کنند، برای مسلمان نشان دادن خودشان هر چه دزد و حقه‌باز است بهتر از هر فرد پاک و سالمی مثلا شربت می‌دهد. آیا واقعا چنین افرادی از منتظران واقعی هستند که اگر ۳۱۳ نفر شود ایشان ظهور می‌کنند، همین مدعیان دروغین خودنمایی می‌کنند، اما کارشان دزدی و کلک است و عده‌ای خود را با این کار‌ها تبرئه می‌کنند و برخی آن قدر نادانند که فکر می‌کنند این کار کفاره همه گناهان است و می‌گویند علی دارم چه غم دارم؛ و این اشتباه بزرگ ماست.
چرا دینداری به مراسم تبدیل شده است
این استاد سابق فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی در پاسخ به این پرسش که چرا دین آئینی شده است، گفت: یکی از علت‌ها مرور زمان است. اولین باری که حضرت زینب (س) و یاران امام حسین (ع) برای ایشان گریه کردند، این گریه جدی بود، اما من می‌دانم امام حسین شهید شده است، اما در این لحظه هیچ کس گریه نمی‌کند و این گریه را منحصر کرده‌ایم، به دهه اول محرم و این به‌تدریج ما را از جنبه جدی قضیه خارج کرده است و انگار مراسمی است که انجام می‌شود. شریعتی می‌گفت: مراسم غصه خوردن؛ ماه رمضان، نماز، قرآن خواندن هم همین طور. مراسم ختم است و قرآن می‌خوانند مگر برای این کار نازل شده است؟ ما دین را به اشتباه تبدیل به مراسم کرده‌ایم و فعالیت‌های فرهنگی جاندار و همه جانبه می‌خواهد تا این‌ها را از حالت مراسم در بیاورد و به مراسم جاندار در بیاورد.
وی تصریح کرد: شریعتی نام عزاداری را مراسم غصه خوردن می‌گذاشت، الان هم صحنه مبارزه با فساد است، ما یک مراسم ایجاد کرده‌ایم، اما باید در فکر این باشیم که با نفسم مبارزه کنیم و یا نه اگر دست به دست هم بدهیم در آینده می‌توانیم این‌ها را از حالت مراسم در بیاوریم و زنده و اثرگذارش بکنیم.
یثربی در پایان گفت: ما به مراسم شامی دعوت شده بودیم و مراسمی عمومی بود. دعای کمیل بعد از نماز مغرب و عشا گذاشتند و گریه‌ای برگزار شد که دل سنگ آب می‌شد، دو دقیقه بعد به سر سفره پذیرائی دعوت شدیم که بسیار رنگارنگ هم بود و قهقهه‌ها شروع شد که من از خودم پرسیدم که آیا ما همان افرادی بودیم که پس از ۴ و ۵ دقیقه مراسم کمیل بدون تاثیری در روحیه‌مان به کار خودمان ادامه دادیم و این یعنی چهره‌ای از مراسمی شدن دین است.
انتهای پیام
گفت‌وگو از میثم قهوه‌چیان
وی تصریح کرد: شریعتی نام عزاداری را مراسم غصه خوردن می‌گذاشت، الان هم صحنه مبارزه با فساد است، ما یک مراسم ایجاد کرده‌ایم، اما باید در فکر این باشیم که با نفسم مبارزه کنیم و یا نه اگر دست به دست هم بدهیم در آینده می‌توانیم این‌ها را از حالت مراسم در بیاوریم و زنده و اثرگذارش بکنیم.
یثربی در پایان گفت: ما به مراسم شامی دعوت شده بودیم و مراسمی عمومی بود. دعای کمیل بعد از نماز مغرب و عشا گذاشتند و گریه‌ای برگزار شد که دل سنگ آب می‌شد، دو دقیقه بعد به سر سفره پذیرائی دعوت شدیم که بسیار رنگارنگ هم بود و قهقهه‌ها شروع شد که من از خودم پرسیدم که آیا ما همان افرادی بودیم که پس از ۴ و ۵ دقیقه مراسم کمیل بدون تاثیری در روحیه‌مان به کار خودمان ادامه دادیم و این یعنی چهره‌ای از مراسمی شدن دین است.
انتهای پیام
گفت‌وگو از میثم قهوه‌چیان
