امام خمینی(ره) توجهی ویژه به کشف مقاصد آیات داشت/ ملاک تاثیرپذیری عمومی در تفسیر

به گزارش ایکنا؛ اگر تاریخ هزار و دویست ساله اسلام یعنی از دوره امامت امام مهدی (عج) تاکنون را بررسی کنیم شاید اغراق نباشد که بگوئیم شخصیتی همانند امام خمینی (ره) با جامعیت در ابعاد مختلف پیدا کنیم؛ شاید بوده‌اند کسانی مانند نویسندگان کتب اولیه حدیثی و ثانوی که در بعد علمی و بعضا اخلاقی سرآمد بوده‌اند و کسانی مانند شهید اول و ثانی بوده‌اند که هم در بعد علمی و هم در مبارزات سیاسی به اسلام و جوامع اسلامی خدمت کرده‌اند و یا همچنین کسانی که در بعد عرفانی سرآمد بوده‌اند، اما در این بین امام(ره)، فیلسوفی برجسته، عارفی کم‌نظیر، مفسری توانمند و در عین حال مجاهدی مبارز و اهل سیاست بوده و جمع کردن این همه ابعاد گوناگون صرفا می‌تواند ناشی از وحدت درونی و عمق اتصال یک انسان به مبدأیی نامتناهی و یگانه باشد.

امام اگرچه تفسیر ننوشتند و در این بعد یادگاری از خود برجای ننهادند، ولی اندک تفسیر ایشان از سوره حمد که به دلایل متعددی به تعطیلی رسید و سرنوشت درس فلسفه امام را یافت، نشان داد ایشان مفسری متبحر است که در اوج قله عرفان و فلسفه به تفسیر قرآن پرداخته است و همین هم عاملی برای تعطیلی تفسیر او بود. حجت‎الاسلام والمسلمین حسین علوی‌مهر، عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص) در گفت‎وگو با ایکنا؛ با بیان اینکه امام خمینی(ره) تفسیر ترتیبی به معنای مصطلح نداشتند، اما مقداری که از سوره حمد آغاز کردند و به دلایلی تعطیل شد، نشان داد که ایشان مفسری توانمند هستند.

عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص) با بیان اینکه امام، عرفان و فلسفه را در خود جمع کرده بود و در عین حال رهبری سیاسی یک ملت را برعهده داشت و در فقه هم سرآمد بود ادامه داد: امام با این شخصیت جامع به تفسیر این سوره پرداختند، اما تفسیر ایشان از سوره حمد، رویکرد فقهی و یا رویکرد ادبی نداشت بلکه با رویکرد عرفانی این کار انجام شد و عرفان هم از دیرباز با واکنش‌هایی مواجه بوده است؛ زیرا عرصه‌ای دشوار است.

علوی مهر با بیان اینکه امام خمینی قطعاً یک مفسر محسوب می‎شوند تصریح کرد: تفسیر مستقل سوره حمد ایشان چاپ شده است، ولی به نظر بنده مطالعه سایر آثار امام هم می‌تواند دیدگاه تفسیری ایشان را به ما نشان بدهد، زیرا امام در خیلی از آثار خود حتی در وصیتنامه سیاسی و الهی به آیات قرآن استناد دارند؛ امام حتی در بحث چرایی مبارزات سیاسی بر آیه مشهور «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى» (سبا/۴۶) و تکلیف‌گرایی تاکید داشتند.

رئیس سابق انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه با بیان اینکه یک تفسیر ۵ جلدی برگزیده از آثار امام منتشر شده است اظهار کرد: این ۵ جلد محدود به تفسیر سوره حمد نیست بلکه شرح دعای سحر، ۴۰ حدیث و الولایة که ناظر به مباحث عمیق و خاص قرآنی به ویژه در بحث امامت و ولایت است هم در این مجموعه منعکس شده است که در واقع موید حرف قبلی اینجانب است که عرض شد از آثار مختلف امام می‌توان برداشت‌های تفسیری داشته باشیم.

عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص) با اشاره به رویکرد‌های تفسیری مختلف در تفسیر قرآن اعم از روایی، اجتهادی، عرفانی و ... که در ادوار مختلف تاریخی از سوی مفسران و نویسندگان آثار تفسیری دنبال شده است بیان کرد: روش امام در تفسیر قرآن عرفانی بود، البته تفاوت ایشان با سایر عرفا مستند کردن مطالب عرفانی به روایات است تا تاثیرپذیری عمومی آن بیشتر و قابل قبول‎تر شود.

وی با بیان اینکه امام معتقد بودند که آنچه در تفسیر قرآن اهمیت دارد کشف مقاصد این کتاب عظیم است و به بهانه نهی از تفسیر به رأی، این راه را نباید مسدود کرد تصریح کرد: امام بر این باور بودند که تأویل به‌معنای فهم باطن قرآن است و به دنبال کشف باطن بودند البته امام با اینکه قائل به امکان دستیابی علما و عرفای خودساخته به مقاصد آیات بودند، ولی در عین حال با استناد به تعبیر «من خوطب به» امکان دستیابی به لایه‌های عمیق، قرآن را منحصر در پیامبر (ص) و ائمه (ع) می‌دانستند.

این محقق و قرآن‌پژوه با بیان اینکه امام، شخصیتی مردمی بودند تصریح کرد: این شخصیت مردمی سبب شده بود تا با زبان مردم حرف بزنند لذا در تفسیر قرآن خود هم تلاش داشتند تا تاثیرپذیری عمومی را مدنظر قرار دهند.

استاد جامعة المصطفی (ص) با بیان اینکه تفسیر عرفانی با هجوم‎های زیادی در طول تاریخ مواجه بوده است گفت: عرفا در طول تاریخ، چون از اصطلاحات عرفانی محض و بدون پشتوانه روایات و آیات استفاده کرده‏‎اند با واکنش‌هایی روبرو بوده است و مخالفت‌های تاریخی با عرفان و فلسفه هم ناشی از این مسئله است، اما امام اصطلاحات عرفانی را مستند به روایات معصومین کردند تا هجمه‎ای علیه عرفان ایشان نباشد، اما با این وجود تفسیر سوره حمد امام ناتمام ماند.

علوی مهر با اشاره به یکی از وجوه ممیزه امام در این رویکرد تفسیری بیان کرد: غالب مفسران تنها به دنبال مدلول ظاهری آیات و فهم ظاهری هستند، اما امام، چون رویکرد عرفانی به آیات قرآن داشتند معتقد بودند که هر کسی در سطحی از ظرفیت روحی خود می‌تواند فهمی از قرآن داشته باشد و از سفره قرآن و ادعیه و زیارات بهره‌مند شود و نباید کسی را محروم کنیم.

وی عنوان کرد: امام (ره) خمینی معتقد بودند تفاسیری مانند مجمع‌البیان تنها معانی ظاهری را افاده کرده‎اند، ولی امام به دنبال معنای باطنی بودند؛ امام انسانی خودساخته بود که از دوره نوجوانی به تهذیب نفس پرداخته بود و قرآن را با رویکرد انسان‌سازی مورد مطالعه قرار می‌داد و اهتمام به دیدگاه اهل بیت (ع) در تفسیر داشت.

انتهای پیام