به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست امام خمینی(ره) ضرورت و مصلحت بعد از ظهر 20 خرداد با حضور حجتالاسلام و المسلمین سیدجواد ورعی، استاد حوزه علمیه قم و حاتم قادری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
مصلحت در حوزه سیاسی باید موقتی باشد
مصلحت نظام حاصل توجه به فراسوی احکام اولیه و ثانویه بود
ورعی در آغاز سخنانش گفت: قاعده این نوع جلسات این است که دو نفری که در بحث شرکت میکنند، در خصوص موضوع آثاری داشته باشند و با آگاهی قبلی در جلسه حضور یافته شود و با اشراف به هم در خصوص موضوع سخن گفته شود؛ بنده تقاضا کرده بودم که اگر آقای دکتر قادری بحثی دارند در اختیار بنده قرار داده شود. بنده میخواستم در خصوص دیدگاه حضرت امام (ره) در خصوص مصلحت مطالبی را ارائه کنم. چه کسانی که در دفاع و چه کسانی که در مخالفت در خصوص اندیشههای امام (ره) درباره مصلحت، ولایت فقیه و ... بحث میکنند، دفاع و مخالفت نادرستی دارند و این بدان خاطر است که دیدگاه امام (ره) بهدرستی فهمیده نمیشود.
وی تصریح کرد: کلیدواژه مصلحت در جمهوری اسلامی مربوط میشود به اختلافاتی که به بین مجلس و شورای نگهبان پیش میآمد. مجلس قانونی را تصویب میکرد و احساس میکرد که اداره مطبوع جامعه به این قانون نیاز دارد و وقتی این قانون به شورای نگهبان میرفت، فقهای شورای نگهبان بر اساس استنباطی که داشتند آن را مخالف شرع تشخیص میدادند. گاهی قانون برگردانده میشد، اما مجلس بر قانون اصرار میورزید و میگفت: اصرار بر حکم اولیه مخالف اداره مطلوب جامعه است.
این استاد حوزه ادامه داد: برای مثال تصویب شد که دولت ایران در اختلافات خود به یک دادگاه بینالمللی رجوع کند که شورای نگهبان این را به خاطر اینکه با احکام اولیه و قاعده نفی سبیل مخالف است، خلاف شرع تشخیص داد. این مشکلات طی نامهای توسط رئیس مجلس وقت به امام (ره) منعکس شد و پاسخی که امام (ره) دادند این بود که اگر اعضای شورای نگهبان میخواهند این طور جواب بدهند، بگویند ما جمهوری اسلامی را تعطیل کنیم. این دو نگاه به مقوله شریعت و استنباط از کتاب و سنت و قواعد و احکام فقهی است. عنصر مصلحت از این جا وارد ادبیات جمهوری اسلامی شد.
وی افزود: این موارد روز به روز به خاطر نگاه سنتی فقهای شورای نگهبان تکرار میشد. امام (ره) تصریح داشت که ما باید به مصالح جامعه در جهان کنونی توجه کنیم. مصلحت و توجه به شرایط زمان و مکان در کلمات فقهای قرون گذشته وجود داشت و چیز جدیدی نبود و با توجه به واقعیات روز و نشان دادن مشکلات در مقام عمل توسط امام (ره) به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی به صورت مجدد ایضاح شد.
ورعی با بیان اینکه حرف امام (ره) این بود حکومت اختیاراتی بر مبنای مصلحت عمومی دارد، گفت: عنصر مصلحت که معیار احکام حکومت اسلامی است همانی است که در همه جای دنیا وجود دارد؛ برای مثال یکی از الزامات زندگی شهری توسعه شهری است، شهرداری اگر بخواهد اتوبانی بکشد باید خانههایی را تخریب کند و ممکن است خیلیها راضی به این مسئله نباشند، اگر بنا باشد بگوییم، چون اختیارات دولت اسلامی در چارچوب احکام است و یکی از احکام این است که من اختیار خانه خود را دارم، بر اساس نظریه رایج ما میتوانیم از باب اضطرار و ضرورت خانه این افراد را تصرف کرده و خریداری کنیم، اما خارج از مرحله اضطرار و بن بست ما نمیتوانیم از حکم اولیه عدول کنیم.
وی افزود: حرف امام(ره) بود که اگر حکومت محدود به احکام اولیه و ثانویه باشد، نخواهد توانست مسائل را به پیش ببرد، از نظر ایشان حکومت خود از حکمهای اولیه است و حکمهای حکومتی در چارچوب حکمهای اولیه و ثانویه نیست و در مثال پیشگفته قبل از رسیدن به مرحله اضطرار، دولت میتواند خانههای مردم را تصرف، تخریب کرده و اتوبان را بکشد. معیار مصلحت عمومی مبنای اختیار حکومت ورای احکام اولیه و ثانویه است.
وی در پایان بخش اول سخنانش گفت: فرمایش امام (ره) این بود که اگر اختیار حکومت محدود به احکام اولیه باشد، در مناسبت امروزین در روابط داخلی و خارجی از اداره جامعه عاجز و ناتوان خواهد بود و حکومت بر اساس مصالح عمومی که با منافع عمومی تفاوتهایی دارد، منحصر به این احکام نیست.
سپردن مصلحت به عهده فرد بر خلاف مصلحت است
قادری در ادامه سخنانش با تایید اینکه توجه اما به شرایط زمان و مکان امری درست بود، افزود: چیزی که ایشان در خصوص شورای نگهبان درباره مقتضیات بیان کردند درست است. برخی فقها زمانی وارد حکومت شدند که نوع نگاه معرفتیشان آماده درک شرایط جهانی و ایران نبود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: فاجعه امروز برای اسلام، معنویت و هویت است. اگر مصلحتی در جایی گنجانده شود باید قبل از آن طی سالها بحران معرفتی حل شود. تصورم این بود که ما همه جوابهای مسائل داریم، اما واقعیت نشان داد که چنین نیست و امروز برای مثال نظام بانکداری ما یکی از فجیعترین نظامهای بانکی جهان است.
مصلحت از نظر امام(ره) بر عهده تشخیص فرد نیست
گزارش از میثم قهوهچیان