تعبیر «لماظة» امام علی(ع) در مورد دنیا/ هوای نفس، دنیا و شیطان؛ سه عامل ضعف ایمان

به گزارش ایکنا؛ آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در ادامه سلسله مباحث اخلاقی خود در حسینیه فتر مقام معظم رهبری در قم گفت: از آیات و روایات استفاده می‌شود سه عامل کلی هوای نفس، دنیا و شیطان، مانع از عمل به وظایف ایمانی می‌شود.

وی با اشاره به اینکه کسانی که هر گونه لذت بردن از دنیا را بد و موجب محرومیت انسان از ثواب‌های اخروی می‌دانند با بیان اینکه روایات متشابهاتی وجود دارد که باید آن‌ها را به کمک محکمات حل کرد اظهار کرد: در برخی روایات دنیا و آخرت به عنوان دو دشمن که هرکدام دشمن دیگری است و دو راه جداگانه که به یک مقصد نمی‌انجامد، معرفی شده است. در برخی از تعبیرات، این دو به دو هوو تشبیه شده‌اند که نمی‌خواهند با هم جمع شوند.

آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به روایتی از امام علی(ع) که فرمودند دنیا و آخرت، دو دشمن هستند؛ کسی‌که دنیا را دوست داشته باشد، به طور طبیعی آخرت را دوست نخواهد داشت و کسی که آخرت را دوست داشته باشد، دنیا را دوست نخواهد داشت افزود: در این دیدگاه، دنیا و آخرت مثل مشرق و مغرب است و راه سومی نیز وجود ندارد و بالاخره به هر طرف برود، به یکی از این‌ها نزدیک و از دیگری دور می‌شود.
وی با بیان اینکه مراد از این‌که می‌گویند دنیا را دشمن داشته باشید، دشمنی با آسمان، باغ، خانه، ماه، خورشید و... نیست تصریح کرد: آن‌چه اصالتا مذموم و نامطلوب است، اثر سویی است که باعث غفلت ما از خدا می‌شود و آن حب دنیایی است که ما را از آخرت باز دارد؛ این در جایی است که محبت دنیا با آن‌چه خدا دوست می‌دارد تزاحم داشته باشد. ما باید آن‌چه ما را به خدا نزدیک می‌کند، دوست بداریم و نسبت به آن‌چه ما را از خدا دور می‌کند، از آن جهت که دور می‌کند، بغض داشته باشیم.

آیت‌الله مصباح یزدی بیان کرد: در روایاتی چنین آمده است که در فعالیت‌هایت مواظب باش مثل کسی‌ نباشی که در حال فرار از خدا به طرف دشمن خداست؛ انسان از خدا که همه چیزش از اوست، فرار کند و کنار دشمن خدا قرار بگیرد؟!  توجه به این نکته باعث می‌شود که انسان در هنگام مواجه شدن با معصیت، از غفلت خارج شود و خود را از گناه بازدارد.
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه منشأ مذمت دنیا، کیفیت برخورد ما با آن است تصریح کرد: در برخی از روایات نیز بر این مطلب تکیه شده است؛ برای مثال امیرالمؤمنین‌(ع) می‌فرماید: وَإِنَّمَا الدُّنْيَا مُنْتَهَى بَصَرِ الْأَعْمَى؛ همچنین بنابر اصطلاح قرآنی، ما یک چشم باطنی نیز داریم که باید چیزهایی را ببیند؛ در آیه 125 از سوره طه، خداوند می‌فرماید که در روز قیامت بعضی از مردم کور محشور می‌شوند و اعتراض می‌کنند که خدایا ما که کور نبودیم؟! و در آیه بعد به آن‌ها پاسخ داده می‌شود که وقتی آیات و نشانه‌های ما به وسیله پیغمبران به تو رسید، به آن‌ها توجه نکردی. 

آیت‌الله مصباح یزدی عنوان کرد: امیرالمؤمنین‌(ع) نیز در این فراز، بیان رسای حکمیانه و ادیبانه‌ای دارد و می‌فرماید: اگر کسی نابینا باشد، هر چه به یک نقطه چشم بدوزد، چیزی نمی‌بیند. دنیا برای بعضی این‌‌گونه است. به تعبیر دیگر، محبت دنیا چشم این‌ها را نابینا کرده است؛ وَالْأَعْمَى إِلَيْهَا شَاخِص؛ کوردل به خود دنیا خیره می‌شود. از این‌رو مثل کسی که به خود عینک خیره شده، چیز دیگر را با آن نمی‌بیند. دنیا نیز شیشه عینک است؛ اگر به خودش چشم بدوزیم، آن حقیقتی را که پشت آن نفهته است، نمی بینیم و نسبت به آخرت کور می‌شویم. والْبَصِيرُ مِنْهَا مُتَزَوِّدٌ والْأَعْمَى لَهَا مُتَزَوِّد؛ هر دو از دنیا توشه برمی‌دارند، اما آن‌که بیناست، از دنیا برای مابعد دنیا توشه برمی‌دارد، اما کسی‌که نابیناست، فقط خود دنیا را می‌بیند و مابعد آن را نمی‌بیند، این است که اگر توشه‌ای هم برمی‌دارد، برای همین دنیاست.
استاد برجسته حوزه علمیه اظهار کرد: در تعبیر دیگری می‌فرماید: النَّاسُ فِي الدُّنْيَا عَامِلَانِ؛ علمکرد مردم در دنیا بر دوگونه است. عَامِلٌ عَمِلَ فِي الدُّنْيَا لِلدُّنْيَا؛ کسانی هستند که در دنیا کار می‌کنند، اما هدفشان خود دنیاست. قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْيَاهُ عَنْ آخِرَتِهِ؛ این افراد از آن‌جا که هدفشان خود دنیاست، دیگر وقتی برای آخرت برایشان نمی‌ماند. فراموش می‌کنند که اصلا آخرتی نیز هست؛ دنیا از آخرت مشغول‌شان می‌کند. این دنیا و آخرتی می‌شود که ضد هم هستند و مثل مشرق و مغرب می‌مانند که هر قدر به یکی نزدیک می‌شوی، از دیگری دور می‌شوی.
آیت‌الله مصباح یزدی ادامه داد: از همین‌جا حکمت عکس‌العمل پیامبر(ص) هنگامی‌که پرده منقوشی را بر در اتاق همسرشان دیدند، روشن می‌شود؛ ایشان با این پرده‌ها دلباخته چیزی نمی‌شد، همه عالم را در یک جا می‌گذاشتند، گوشه چشمی هم به آن نمی‌انداخت اما از یک سو نیز بالاخره انسانی است که هنگام حرکت، از روی احتیاط باید کمی از لب مرز فاصله بگیرد، نکند پایش بلغزد و جهت دیگر نیز این است که به دیگران یاد بدهد.

این استاد اخلاق حوزه با اشاره به تعبیر«قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْيَاهُ عَنْ آخِرَتِهِ يَخْشَى عَلَى مَنْ يَخْلُفُهُ الْفَقْرَ» تصریح کرد: این فرد چون همه‌اش توجه‌اش به دنیاست، وقتی به فکر فرزندانش نیز می‌افتد، می‌گوید: بچه‌هایم بعد از من در دنیا می‌مانند و باید ذخیره‌ای از پول و ثروت برایشان فراهم کرده باشم. تمام دغدغه‌اش این است که اولا خودش لذت ببرد، بعد هم وسیله راحتی برای فرزندان و کسانی‌که بعد از خودش می‌آیند، فراهم کند؛ یعنی دست‌کم بخشی از عمرش را برای منعفت دیگران صرف می‌کند. چه بسا حلال و حرام را رعایت نمی‌کند تا برای بچه‌هایش چنین و چنان کند.

وی بیان کرد: دسته دیگر کسانی هستند که آن‌ها نیز در دنیا زحمت می‌کشند، اما هدفشان خود دنیا نیست، هدفشان مابعد دنیاست. دنیا را راه رسیدن به آن هدف می‌دانند. از امکانات این عالم استفاده می‌کنند، چه بسا زندگی‌اش نیز از کسان دیگر بهتر باشد؛ قرآن کریم در ایه شریفه« مَّن كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاء لِمَن نُّرِيدُ» فرموده است که هر اندازه ما بخواهیم، به هر کسی می‌خواهیم، می‌دهیم. این طور نیست که هر کس به هرچه می‌خواهد؛ برسد بنابراین عمرت را صرف چیزی کن که مطمئنی نتیجه خواهد داد؛ بنابراین این‌گونه نیست که هر کسی در دنیا متمتع می‌شود، حتما از زحمت خودش بوده یا هر کسی محروم می‌شود از تنبلی خودش بوده است؛ چه بسا کسانی که زحمت می‌کشند و محروم می‌مانند و چه بسا کسانی که زحمتی نمی‌کشند و برخوردار می‌شوند.

این استاد حوزه با اشاره به تعبیر«فَلَا يَكُنْ أَفْضَلَ مَا نِلْتَ فِي نَفْسِكَ مِنْ دُنْيَاكَ بُلُوغُ لَذَّةٍ» تصریح کرد: امام فرمود این‌گونه نباشد که نهایت چیزی که از دنیا انتظار داری، این باشد که لذتی از دنیا ببری؛ زیرا اگر به آن لذت نرسیدی، عمرت را تلف کرده‌ای. نیرو و عمرت را صرف چیزی کن که مطمئن باشی نتیجه خواهد داد. اگر آن‌ها را صرف اطاعت خدا کنی، صد در صد نتیجه دارد؛ زیرا وعده خداوند دروغ نیست و حتما به آن‌چه وعده داده است، عمل می‌کند.
وی با بیان اینکه از دید امام علی(ع) دنیا به مثابه ذره غذای لای دندان است اظهار کرد: چند تشبیه از امیرمؤمنان درباره بی‌ارزشی دنیا وجود دارد؛ نیم‌خورده ملخ، آب بینی بز زکامی، استخوان خوک در دست جذامی و هسته تلخ بلوط چیزهایی بود که حضرت فرموده بودند دنیای شما اندازه این‌ها برای من ارزش ندارد. در تشبیه دیگری، حضرت دنیا را با ذره‌ غذایی که بین دندان می‌ماند مقایسه می‌کنند. می‌فرماید: أَلَا حُرٌّ يَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَةَ لِأَهْلِهَا؛ «لماظة» ذره غذایی است که بعد از خوردن غذا بین دندان مانده و آن را با خلالی بیرون می‌آورند. حضرت می‌فرماید: آیا آزادمردی پیدا نمی‌شود که این خرده غذایی که در دهان مانده را بیرون بیندازد؟! این ارزشی ندارد که به آن دل ببندی و برای آن این همه زحمت بکشی.
وی تاکید کرد: البته اگر از طرف خداوند امری به همین دنیا تعلق بگیرد، تکلیف است و انجام آن ارزش دارد. امیرالمؤمنین‌ با آن ریاضت‌هایی که داشت چندین قنات در مدینه به دست خودش کند. این چاه‌ها بعد از گذشت بیش از 1300سال، هنوز هم وجود دارد؛ بسیاری از وقت‌ها حضرت به دست خودش کلنگ می‌زد تا به آب می‌رسید، اما وقتی به آب می‌رسید، می‌گفت: کاغذ و قلم بیاورید و هنوز دستش گلی بود، وقفنامه‌اش را می‌نوشت و آن را وقف فقرا می‌کرد.

آیت‌الله مصباح یزدی بیان کرد: در روایات آمده است که نخلستانی را به دست خودش احداث کرده بود؛ یعنی هسته‌های خرما را کاشته بود تا تبدیل به نخل شده بود. درآمد یک سال این نخلستان چهل هزار دینار بود، اما همه آن‌ها را یک روزه بین فقرا تقسیم کرد و شب که می‌خواست به خانه برود، شمشیرش را فروخت و نان خرید و به خانه‌اش برد او از چهل هزار دینار به اندازه نان شب خودش هم باقی نگذاشت. این هم یک نوع فعالیت، کار، عرق ریختن و زحمت کشیدن است، اما خدمت به خلق خدا و برای رضای خداست و روشن است که این دنیامداری نیست و عین آخرت‌خواهی است.

انتهای پیام