نقش علوم انسانی در رشد و توسعه/الزامات برقراری دیپلماسی علمی در عرصه بین الملل

در کشور ما نیز مقام معظم رهبری(مدظله العالی) سالیان سال است که نسبت به اهمیت مساله علوم انسانی سخن گفته و بر تقویت این گستره تاکید کرده اند. معظم له در مناسبت های مختلف و به ویژه در دیدار با اساتید حوزه و دانشگاه بر این مهم اشاره کرده و همواره خواستار آن شدند که جامعه علمی و حوزوی کشور نسبت به تقویت این عرصه مبادرت ورزیده و پایه های لازم برای تحقق این هدف والا را فراهم ساخته و ارتباط عاقلانه ای را میان تولیدات این عرصه و صنعت برقرار کنند.

در جدیدترین دیداری که مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در عصر روز یکشنبه، 20 خرداد با صدها نفر از اساتید، اعضای هیأت‌های علمی و پژوهشگران دانشگاه‌ها و مراکز علمی، داشتند، دانشگاه را از مراکز بسیار مهم «تربیت قوه‌ی عاقله‌ی کشور» خواندند و با تبیین سه ضرورت اساسی دانشگاه‌ها یعنی «درگیر شدن با مسائل و چالش‌های کشور»، «تربیت فرهنگی، اخلاقی و هویتیِ دانشجویان» و «تحول دائم و اصلاح مستمر در محیط‌های دانشگاهی» تأکید کردند: مسائل و مشکلات کشور باید عالمانه حل شود و استفاده از توانایی‌ها و ظرفیت‌های دانشگاه‌ها و اساتید و دستان توانا و مستعد جوانان پرتلاش و پرانگیزه در این مسیر، بسیار اساسی و مهم است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با انتقاد از کسانی که معتقدند نباید دنبال تبیین و تدوین علوم انسانی اسلامی برویم زیرا علوم انسانی در همین نظریات رایج منحصر است، افزودند: این‌همه دیدگاه‌های متعارض در اقتصاد، مدیریت، فلسفه و دیگر علوم انسانی آیا نشان‌دهنده‌ی بطلان برخی دیدگاه‌ها نیست؟ ضمن اینکه حتی در علوم تجربی نیز غلط بودن برخی حرف‌ها ثابت شده و می‌شود، پس چرا برخی علوم انسانی اسلامی را رد می‌کنند.

با توجه به این دغدغه مندی و توصیه ها و نیز به دلیل ضرورت وجود علوم انسانی برای توسعه و رشد کشور با دو تن از کارشناسان به گفت وگو پرداخته ایم که به حضورتان تقدیم می شود:

حجت الاسلام دکتر ابوالفضل ساجدی، مدیر قطب علمی فلسفه دین با بیان اینکه این دیدگاه به طور اساسی غلط است که علوم تجربی را ارجح تر از علوم انسانی بپنداریم، اظهار کرد: این علوم انسانی است که به علوم دیگر وجهه و اعتبار می بخشد. اصولاً دانش مدیریت کننده علوم تجربی در یافته های علوم انسانی نهفته است.

وی تصریح کرد: درست است که فرآورده های بهداشتی و صنعتی و غذایی، اهم نیازهای انسانی را برطرف می کنند، اما باید توجه داشت که این مبانی، بدون برنامه ریزی و مدیریت و جهت دهی علوم انسانی، به مسیر صحیح وارد نخواهند شد، بلکه ممکن است در غایت امر، برای انسان خطرآفرین و زیانبار نیز شوند.

ساجدی با اشاره به کمبود بودجه برای پژوهش های علوم انسانی بیان کرد: متاسفانه، با دانشجویان و محققان که پای بحث و گفت وگو می نشینیم، اکثراً از عدم توجه و پذیرش و اهتمام مراکز تصمیم گیر، گله مند هستند. این چه رویه غلطی است که هر ساله با توجه به افزایش خیل دانشجویان و فارغ التحصیلان و محققان، بودجه های پژوهشی و آموزشی تقلیل می یابد؟!

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) اضافه کرد: این ظلم بزرگی است که بگوییم چون دستاوردهای علوم انسانی، قابل رؤیت نیستند، بنابراین، می بایست به بخش های صنعتی و تجربی توجه داشت، آیا واقعاً اصول مدیریت و اقتصاد و سیاست، زیربنای توسعه یک کشور نیست؟ اگر بنا بر این است که فقط ظواهر حائز اهمیت باشند پس چه تفاوتی بین انسان های مؤحد و انسان های لاقید وجود خواهد داشت؟ آیا براستی نمی توان بین ظاهر و باطن جدایی قائل شد؟ ما می بایست در شرایط کنونی این مهم را مورد توجه قرار دهیم.

ساجدی تاکید کرد: تنها مؤلفه رشد یک کشور پژوهش و تفکر است، نباید ذهن های خلاق و نوآور را با توجیه عدم امکان تخصیص بودجه، به حاشیه راند. ما در برابر استعدادها مسئول هستیم، این وظیفه مستقیماً متوجه دست اندرکاران و برنامه ریزان مملکت است؛ سرمایه سوزی و اتلاف اندیشه ها قطعاً گناهی نابخشودنی است که سب مواخذه ما در پیشگاه خداوندی خواهد شد.

مدیر قطب فلسفه دین خاطرنشان کرد: باید توجه داشت در پروسه تبدیل سطح بنیادین به راهبردی و کاربُردی در علوم انسانی اسلامی، هم اینک ما در ابتدای راه هستیم، درست است که کارهایی چه در حوزه ها و چه در دانشگاه ها، صورت گرفته اما باید گفت هنوز تا رسیدن به نقطه مورد نظر، راهی طولانی در پیش داریم. توقف در این مسیر مساوی است با توقف در مسیر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، ایرانی را با موازین اسلامی و در چارچوب توسعه و نوآوری می خواهد، بنابر این، ایستایی و سکون ما را از رسیدن به چشم انداز توسعه ای ایران اسلامی دور خواهد کرد.

وی در پایان با بیان اینکه عرصه علوم انسانی نیاز به هم افزایی، تحقیق و توسعه دائمی دارد، تاکید کرد: تشویق و حمایت باعث خواهد شد که نوآوری و رویکردهای نوین رقم بخورد، چگونه توقع دارید بدون در نظر گرفتن این موارد اساسی، به چشم اندازهای مورد نظر جامعه دست پیدا نماییم؟ صراحتاً اعلام می دارم این محدودیت ها، باعث خسران خواهند شد.

دکتر حسین اترک، عضو هیات علمی دانشگاه زنجان نیز با بیان اینکه جامعه متشکل از افراد است، اظهار کرد: افلاطون افراد جامعه را به سه طبقه حاکمان و سیاستمداران، نظامیان و جنگاروان، کارگران و پیشه وران تقسیم می‌کند، به تعبیر دیگر سیاست، امنیت و اقتصاد سه ضلع جامعه هستند. جامعه توسعه یافته جامعه ای است که در این سه حوزه توسعه یافته و آثار وجودی بیشتری داشته باشد. چنین جامعه ای به گفته افلاطون سعادتمند است.

وی افزود: توسعه با علم و دانش و تفکر و اندیشه محقق می شود. انسان  به دلیلداشتن قوه عقل و تفکر، نسبت به حیوانات توسعه یافته تر است. پس کلید توسعه یافتگی ما در کاربست همین قوه ادراکی است. بعد از تفکر، در وهله بعد، باید این اندیشه ها و افکار درست را به کار بست و در اینجاست که پای سیاست به میان می آید. سیاست یعنی تدبیر و تصمیم سازی برای جامعه. اگر تفکر و اندیشه در مرحله قبل درست نباشد، سیاستگذاری و تصمیم سازی برای جامعه غلط شکل می گیرد و صدمات جبران ناپذیری در پی خواهد داشت.

اترک ادامه داد: ما باید بپذیریم که مشکلات جامعه بعد از به کار گرفتن تفکر و اندیشه مرتفع می شوند. اگر اندیشه درست باشد و به مرحله اجرا برسد در این صورت در عرصه سیاست هم اجرایی می شود و سبب سعادتمندی جامعه خواهد شد. لذا معتقدم سیاستمداران باید دنبال این باشند که عالمان، اندیشمندان و دانشگاهیان در فلان مساله، چه سیاسی، چه اجتماعی و چه فرهنگی، چه راهکارهایی را ارائه می کنند و سپس آنها را به کار  ببندند.

استاد دانشگاه زنجان تصریح کرد: هر شخصی باید در حوزه تخصصی خود عمل کند. عدالت در تعریف افلاطون عمل کردن هر یک از قوای سه گانه نفس (عقل، شهوت و غصب) در جایگاه خود و به وظیفه خاص خود است. شهوت و غضب باید تابع عقل باشند. این انسان می شود عادل. جامعه عادل نیز جامعه ای است که در آن طبقات سه گانه سیاستمداران، جنگاروران و کارگران هر یکی به وظیفه خاص خود عمل کنند. چنین جامعه ای که هر کس در جای مناسب خود باشد و به وظیفه خاص خود عمل کند، جامعه سعاتمند است.

وی ادامه داد: یکی از مشکلات جامعه ما این است که ترتیب افلاطونی در آن به هم خورده و علم و دانش و دانشگاه به عنوان نماد دانش، که باید حاکم بر طبقات دیگر جامعه می‌شدند، نشده اند؛ این در حالی است که باید عالمان، اندیشمندان و دانشگاهیان که مرکز اندیشه و تفکر هستند بر تمام طبقات جامعه حتی سیاستمداران و سیاستگذران مقدم و حاکم باشند. مسئولان باید به دیدگاه ها و نکاتی که عالمان و اندیشمندان طرح می کنند توجه تامی داشته باشند رویکردی که کمتر به شچم می خورد.

اترک تاکید کرد: این امر باعث نابودی یک جامعه خواهد شد، اکنون کشور ما نه فقط در مسأله آلودگی هوا در وضعیت قرمز و هشدار قرار دارد بلکه در اقتصاد هم وضعیت قرمز و هشدار است؛ در فرهنگ و اخلاق هم جامعه در وضعیت قرمز است؛  همه این وضعیتِ قرمزها نتیجه سیاستگذاری غیرعلمی است.

استاد دانشگاه زنجان بیان کرد: بنابر این، برای توسعه نیازمند اندیشه و علم هستیم و مرکز علم و اندیشه در جهات مختلف به دلیل کثرت رشته های علمی، دانشگاه است.

علاوه بر این، حجت الاسلام یحیی جهانگیری سهروردی، استاد دانشگاه و مبلغ بین المللی نیز در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، با بیان اینکه اساسا در دیپلماسی علمی باید فعال تر باشیم، چراکه این مساله در آینده کشور تاثیر بسزایی دارد، اظهار کرد: امروزه ترکیه در این امر بسیار فعال است، کشورهای دیگر نظیر ژاپن بنیادهای علمی مختلفی را در راستای تقویت دیپلماسی علمی دارند و بورس ها و فرصت های علمی به دانشجویان اعطا می کنند.

وی ادامه داد: دیپلماسی علمی فقط به معنای تبادل دانشجو نیست، بلکه ما باید برنامه داشته باشیم نه آنکه دانشجو اعزامی به خارج از کشور داشته باشیم که برود و یک دوره بگذراند و تمام، بلکه باید به عنوان نماینده ایران در کشور مقصد تاثیرگذار باشد. افزون بر حوزه های انسانی چه در عرصه استاد و چه  در عرصه دانشجو، باید عرصه تبادلات متریال را مد نظر قرار دهیم، سوال من این است که چه قدر در دنیا پروژه مشترک بسته ایم؟ چه قدر در پروژه های کلان علمی- بین المللی فعال هستیم؟

این محقق تاکید کرد: عرصه دیگر ژورنال های مشترک و رشته های دانشگاهی مشترک است که باید به سوی آنها حرکت کنیم، آن وقت است که می توانیم از دیپلماسی علمی با محور آکادمیک صحبت کنیم، وقتی این شاخص ها فراهم شد برای کشور سرمایه تولید می شود، اما تمام این موارد منوط به آن است که آینده پژوهی داشته باشیم.

جهانگیری سهروردی یادآور شد: آینده پژوهی به مثابه دانش روز دنیا سال های سال است که مطرح شده اما در ایران کمتر از یک دهه است که در فضای آکادمیک مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. ما به این رشته نوپا نیاز داریم تا بتوانیم رویکرد بینادانشی داشته باشیم. باید نگاه میان رشته ای و بومی خود را تقویت کنیم. در این میان آموزه های اسلامی بسیار در این عرصه کمک می کنند.