اخلاق ربانی در «تأدیب غضب، نفس و آثار آن»
گروه ادب ــ «تأدیب غضب، نفس و آثار آن» عنوان یکی از کتاب‌هایی است که در ادامه سلسله جلسات اخلاق ربانی آیت‌الله مجتبی تهرانی به چاپ رسیده است و در آن از عزت و ذلت، قساوت و رقت و ... سخن به میان آمده است.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ در ادامه چاپ سلسله کتاب‌های اخلاق ربانی که بر اساس سخنرانی‌های آیت‌الله مجتبی تهرانی به چاپ رسیده است، بخش دیگری از سخنان ایشان با موضوع تادیب غضب، نفس و آثار آن به چاپ رسید.
این اثر با مقایسه عزت و ذلت، بغی (سرکشی) و تسلیم، عصبیت (تعصب) و انصاف و قساوت و رقت، ویژگی‌های منفی و مثبت موضوعات را مورد اشاره و توجه قرار داده است.
اخلاق اسلامی و تأدیب غضب در ادامه سلسله جلسات اخلاق، عرفان و معارف اسلامی در این اثر ارائه شده است. این کتاب در 11 جلسه به چاپ رسیده است که معنای ذلت، اعتدال در غضب، افتخار، استحقار نفس، پیامدهای بغی، راه درمان بغی، تسلیم و انقیاد، تزکیه نفس، عصبیت درونی و بیرونی، درمان عصبیت، آثار انصاف، قساوت و رقت، اسباب قساوت و راه علاج قساوت قلب عناوین این فصل‌ها را شامل می‌شوند.
این اثر آخرین مباحث آیت‌الله العظمی مجتبی تهرانی است که درباره فصائل و رذایل قوه غضبیه نوشته شده است. ایشان در تعریف ذلت، این رذیله اخلاقی را حالت تفریطی قوه غضبیه می‌نامد؛ یعنی آنجا که باید انسان از نیروی خشم استفاده کند، ولی استفاده نکند؛ شرکت و جهل مبدأ پیدایش ذلت هستند. در ادامه بحث با اشاره به حالت افراطی خشم که تکبر است و حالت اعتدالی آن که تواضع است به بررسی این سه حالت می‌پردازند.
رذیله اخلاقی دیگر افتخار است؛ افتخار به معنای به خود بالیدن، به خود نازیدن، مباهات کردن و ستایش کردن به زبان خود است. این رذیله اخلاقی از شاخه‌های کبراست و در ارتباط با مقایسه خود با دیگران پیدا می‌شود؛ البته مقایسه‌ای که محور آن کمالی است که خیالی است. آنچه موجب ایجاد کبر می‌شود می‌تواند سبب افتخار هم باشد. افتخار به آبا و اجداد و افتخار به نژاد، از مهمترین انواع این رذیله اخلاقی هستند.
علمای اخلاق در برابر افتخار، فضیلتی اخلاقی به نام استحقار نفس را بیان می‌کنند؛ یعنی انسان به صورت زبانی خود را کوچکتر از دیگران به شمار می‌آورد؛ حتی اگر دارای فضائل و کمالات باشد. این حالت، ضمن اینکه از فضائل نفسانی است، موجب از بین رفتن کبر در وجود انسان می‌شود.
رذیله اخلاقی دیگر از شاخه‌های کبر به شمار می‌آید، بغی است؛ یعنی آن حالت صعوبت و سخت‌پذیری روح، نسبت به کسی که واجب است انسان از او اطاعت کند؛ تسلیم و منقاد او باشد. نمونه اساسی آن، اطاعت از انبیا و اولیای الهی است. اگر انسان نتواند از دستورات آنها تبعیت کند، دچار بغی است. این حالت موجب کفر انسان و معادل شرک است. بغی سبب می‌شود شخص بدون ایمان بمیرد و ضمن از دست دادن نعمت‌های بهشتی، نقمت را هم به سوی خود جلب کند. از پیامدهای دیگر بغی، سقوط شخصیت اجتماعی، هلاکت دنیایی و عقوبت سخت در دنیا و آخرت است.
تزکیه نفس، یکی دیگر از رذائل اخلاقی قوع غضبیه است. مراد از تزکیه، خودستایی است. صورت اول آن است که انسان خود را از نقص مبرا بداند. صورت دوم، این است که کمالی را که ندارد، به خود نسبت دهد. راه اول درمان این رذیله این است که انسان به کمال و نقص حقیقی توجه کند. راه دوم آن است که به سیر تکامل وجودی خودش توجه کند. در مقابل تزکیه نفس، حالت اقرار نفس به نقص خود مطرح است؛ همین اقرار نفس به کمبودها سازندگی دارد و می‌تواند باعث اصلاح زشتی‌ها و نقص‌ها باشد.
رذیله اخلاقی دیگر نیروی خشم، عصبیت است؛ عصبیت به معنای سعی و کوشش کردن انسان در محافظت و حمایت کردن از چیزی است که لازم نیست انسان از آن حمایت کند. البته حمایت اگر در جای خود انجام شود، غیرت است. عصبیت موجب گسسته شدن رشته ایمان انسان می‌شود. این رذیله اخلاقی در دو رابطه درون و بیرون انسان مطرح است. بعد از مدتی کار به جایی می‌رسد که انسان، باطل را بر حق ترجیح می‌دهد. اینجاست که اهمیت دعوت اسلام به تفکر و بینش، مشخص می‌شود تا قوای شیطانی نتواند انسان را از دایره معنویت خارج کند. عصبیت باعث می‌شود انسان به وادی کفر و شرک کشیده شود؛ همچنین عواقب سخت آخرتی در پی دارد. از همه موارد بالاتر، سبب کتمان حق توسط انسان می‌شود.
آخرین بحثی که در این کتاب مطرح می‌شود، رذیله قساوت و فضیلت رقت است. رقت حالتی در برابر قساوت است که انسان با مشاهده ناراحتی همنوع، متاثر شود. انسانی که دچار قساوت است دورترین فرد از خداست؛ لذا فرموده‌اند که با قساوت مبارزه کن. در عوض، فرمان به رقت داریم که می‌تواند منشور روابط اجتماعی باشد. همان طوری که قساوت منشأ ظلم و ستم است، رقت منشأ یاری مظلوم و همچنین منشأ اعمال خیر است. قساوت مانع از رحمت دنیایی است. پس کار به جایی می‌رسد که دعای انسان سنگدل مستجاب نمی‌شود. از نظر عملی هم، انسان باید اعمال قساوت‌آمیز را ترک کند و اعمال رقت‌آمیز انجام دهد. یک راه مه دیگر، توجه به آثار رقت و مهربانی است. خداوند با اهل ایمان که مهربان هستند، مهربان است.
این اثر در 224 صفحه، به بهای 125 هزار ريال و 1500 نسخه منتشر شده است.
انتهای پیام
