خداشناسی شاخص خودشناسی و درجه کمال آن است/ ارائه سیستماتیک اخلاق علوی

به گزارش ایکنا؛ نشست خودشناسی از منظر نهج‎البلاغه با حضور آیت‌الله دین‌‎پرور، ریاست بنیاد نهج‎البلاغه، احمد پاکتچی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، رئیس پژوهشکده نهج البلاغه و احد فرامرز قراملکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، منصور پهلوان، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و محمدعلی مشایخی به سخنرانی پرداختند. در این نشست کتاب «اخلاق در پرتو سخنان امام علی(ع)؛ دفتر اول، خودشناسی» نوشته فرامرز قراملکی و مشایخی نقد و بررسی شد.

 در آغاز این نشست آیت‎الله دین‎پرور گفت: این مباحث فرصت مغتنمی است در جهان امروز است که به دنبال مسائل مادی است تا در آن مهم‎‌ترین مسائل مغفول زندگی انسانی مطرح شود. این فکر و فضا در عالم اثر خود را می‎گذارد و خلائی که انسانیت دارد را می‎تواند پر کند، رکن مهم مسئله اخلاق انسان است که اگر او خود را بشناسد پی به اهمیت اخلاق می‎برد و آقای قراملکی مباحث مفصلی را به زبان روز در این زمینه مطرح کرده‎اند.

 وی ادامه داد: اساس اخلاق و خودشناسی به خداشناسی مربوط می‎شود و خودشناسی برای تحقق خود باید به خداشناسی منجر شود. این مسئله‎ای طبیعی و ضروری است و ارتباط ارگانیکی بین این دو وجود دارد و برای شناختن خود باید به خداشناسی رسید و در غیر این صورت اخلاق شکل نخواهد گرفت.

 رئیس بنیاد نهج‎البلاغه با بیان اینکه خودشناسی مسئله جهان امروز است، گفت: خودشناسی به خود حیوانی منحصر شده است و این خود منهای خداشناسی است. خودشناسی جهان مدرن بدون خداشناسی است و اینجاست که مشکلات فراوانی به وجود می‌‎آید و زندگی اجتماعی انسان‎ها به مخاطره می‎افتد و همان زندگی حیوانی هم با مشکل مواجه می‎شود. فضاحتی که برای برخی پیش می‎آید بسیار بدتر از زندگی حیوانی است و به خاطر آن است که خدا را فراموش کرده‎اند.

 وی تصریح کرد: از این رو اخلاق و خودشناسی از ضرورت‌‎‎های زندگی است و این کتاب می‎تواند کمک شایانی در این زمینه به ما بکند.

در ادامه این نشست قراملکی گفت: عالمان انسانی در خصوص حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربه» تقریرهای بسیاری داشته‎اند اما بر اساس سخنان آیت‎الله ‎دین‎پرور می‎توان گفت که خداشناسی شاخص رسیدن به خودشناسی است. ما اخلاق به معنای تعامل با خود را اولویت داده‎ایم. جالینوس و رازی اخلاق را با خودشناسی آغاز کرده‎اند. کانت مسئله‎ای را مطرح کرده‎ است که خودشناسی محال است و هر ادعای خودشناسی یک پندار است. بعد از کانت ویتگنشتاین تحقیقات او را تعمیق بخشید و در ادامه برخی دیگر تحقیقات وسیعی در امتناع خودشناسی انجام داده‎اند. خودشناسی چنانچه ما انجام داده‎ایم متفاوت با بحثی است که فلاسفه در امتناع آن سخن گفته‎اند.

 وی تصریح کرد: من و آقای مشایخی ابتدا به مسائل پرداختیم و مسائل عمده خودشناسی را جمع‎آوری کردیم که حداقل 32 مسئله را شامل شد، از جایی که بحث اخلاق و نهج‎البلاغه بود، گزینشی صورت دادیم.

قراملکی تصریح کرد: ما تا آنجایی که جستجوی کردیم در خصوص اهمیت و ضرورت خودشناسی سخنان زیادی وجود دارد اما در خصوص اینکه خودشناسی چگونه باید صورت گیرد حدیث زیادی وجود نداشت که این نشان می‎داد که فرایند خودشناسی بر عهده دانشمندان است.

نویسنده این کتاب با بیان اینکه 6 خوانش عمده از خودشناسی وجود دارد: گفت این خوانش‎ها معطوف به من زیست‎شناسی، حقیقت مجرد، هویت اجتماعی، حالات روانشناسی، غافل نبودن از ثبوت انیت نفس و یا وجود نفس است.

وی تصریح کرد: 6 تفسیر از خودشناسی نیز می‎توان مطرح کرد که به ترتیب با آگاهی تصوری از من، علم گزاره‎ای به وجود من، شناخت حالات و اوصاف، شناخت مهارتی، شناخت حضوری و شناخت تجربه‎ای و شهودی از خود مربوط است.

قراملکی افزود: ارسطو زبان را ممیزه انسان می‎دانست، دکارت در غرب و نراقی در فرهنگ خودمان معتقد بودند که تحلیل ارسطو در خصوص زبان به عنوان ممیزه انسان ناکافی است و آنها عشق و احساسات را مطرح کردند و پیر روسو آگاهی، احساسات و عواطف را ممیزه انسان ندانست و توانایی تغییر و اصلاح خود را ممیزه انسان دانست. از این رو برخی خودشناسی را تغییر از خود عنوان کرده‎اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: بر اساس تفاسیر عمده را می‎توان دال بر مراتب خودشناسی و به معنای شناخت عرفی، تجربی، فلسفی، تجربه‎ای ، بر اساس علم حضوری و شناخت فراموضعی و جامع‎نگر از خود تقسیم کرد که شناخت امام علی(ع) در این مرتبه است.

قراملکی ادامه داد: بحث محاسبه نفس در خطبه 90 نهج‎البلاغه مطرح شده و ما عناصر حسابرسی را کشف و معنا کرده‎ایم. عناصری مانند داور، حساب‎شونده، مورد حسابرسی، شایستگی‎های حسابرس، فرایند، فرآیند، رنج، شاخص، حسابرس این عناصر را تشکیل می‎‎دهند.

وی تصریح کرد: همچنین محاسبه نفس سطوحی دارد که عبارتند از حسابرسی امور ظاهری و جوارحی، حسابرسی امر باطنی و جوانحی، حسابرسی زندگی در تمامیت آن و نقد هویت خویش. از سوی دیگر سطوح محاسبه نفس از آغاز به پایان رنج بیشتری را در پی خواهند داشت.

مشایخی در بخش دیگر این نشست گفت: من علاقه بسیاری به نهج البلاغه یافته و در نه سال اخیر در این زمینه فعالیت‎هایی داشتم. رویکرد ما در پایان‎نامه به همراه دکتر قراملکی این بوده است که مجموعه روایات مربوط به معرفت نفس را جمع آوری کرده و پایان نامه را انجام دهم. در دور مرحله خودشناسی و خودمهربانی اقدام به تدوین دو مجموعه کردم که در نهایت طرح بنیاد نهج البلاغه در خصوص بحث اخلاق در پرتو نهج‎البلاغه مطرح شد که در این راستا این کتاب منتشر شد. فعالیت‎های اصلی این کتاب را دکتر قراملکی انجام داده است.

در ادامه این نشست پهلوان گفت: این کتاب یکی از ارزشمندترین کارهای بنیاد نهج البلاغه است و امیدواریم که مجلدات بعدی این اثر هم منتشر شده و مجموعه کاملی در حوزه اخلاق بدل شود. مسائل و منابع ارزشمندی در این کتاب گرد آمده است. آقای دکتر قراملکی ال‎ها در حوزه اخلاق فعالیت کرده‎اند و جای چنین کاری در آثار ایشان خالی بود و امید است مجلدات بعدی این کتاب منتشر شود تا کسانی که می‎خواهند که از این کتاب استفاده بکنند.

پهلوان ادامه داد: حدیث شریف «من عرف نفسه فقد عرف ربه» که در این کتاب مورد بحث قرار گرفته است و آقای دکتر قراملکی هم در مقدمه این اثر و هم سخنانشان به آن اشاره کردند به این معنای مرسوم بود که خودشناسی سنگ بنای اول خداشناسی است و البته برخی آن را دال بر آن گرفته‎اند که این به معنای محال بودن خودشناسی و در حقیقت خداشناسی است و در برخی عبارات این کتاب این مطلب ذکر شده است.

وی ادامه داد: در این بحث مهم ما باید تکلیف خود را با این حدیث مشخص کنیم، بسیاری از علما تصریح کرده‎اند که سنگ بنای دین معرفت الله است. بر اساس برخی دیگر از احادیث این معرفت ممکن و به صورت طیف است. به نظر می‎رسد اگر در این کتاب معنای مختار ذکر می‎شد بسیار خوب بود، در این کتاب اقوال مختلف آمده است اما نتیجه‎گیری نشده و شاید خواننده احساس کند که ما نمی‎توانیم خود و خدا را بشناسیم. اگر مردم را از معرفت نفس و خدا مایوس کنیم، دیگر شاید نتوانیم کاری کنیم. همچنین در این کتاب بیان شده است که نتیجه خودشناسی، خداشناسی است اما خداشناسی به معنای خودشناسی نیست، که این محل نقد است و معتقدم اگر کسی خدا را بشناسد خود را نیز خواهد شناخت و بدون این مقدمه خداشناسی ممکن نخواهد بود.