کمک گرفتن از قرآن برای فهم روایات/ لزوم تنقیح قواعد و اصول تفسیر

به گزارش ایکنا حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران 24 تیرماه در پنل تخصصی همایش «سیره امام رضا(ع)؛ آموزه‌ها و کارکردها» در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به موضوع سنجش روایات با قرآن براساس سیره امام رضا(ع) پرداخت و گفت: ائمه بعد از پیامبر تا آغاز دوره غیبت و بعد از آن عالمان، بر دو نکته یعنی مرجعیت قرآن و اهل‌بیت(ع) تاکید فرموده‌اند.

وی افزود: امت اسلامی علی‌الاطلاق، قرآن را از هر نوع دستبرد و تحریفی مصون دانسته و سنت قطعی منسوب به ائمه نیز همین وضعیت را دارد که آیت‌الله جوادی آملی از ایشان تعبیر به کتاب عینی کرده‌اند.

مهدوی‌راد با بیان اینکه تاکید بر مرجعیت قرآن در همه معارف در نگاه عالمان ما با زوایای دید مختلف انسانی و معرفتی و تمدنی همراه بوده است؛ اظهار کرد: امام رضا(ع) فرمودند که رحمت خدا از آن کسی است که امر ما را احیاء کرده یعنی بیاموزند و بیاموزانند؛ امام فرمود قرآن حبل الله المتین و عروه وثقی، مودی الی الجنه است و هرگز در گذر زمان کهنه نشده و با گفت و گو از عظمت آن کم نخواهد شد و حجت و برهان برای همه انسان‌ها است.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: اگر ما امام را کتاب عینی در کنار کتاب مکتوب بدانیم برای ما الگو در همه حوزه‌های زندگی است؛ روایات ائمه در سنجش با قرآن، برای ما دوسویه است و برخورد ما با این دو چندسویه است؛ گاهی ائمه مستقیما آیه را تفسیر و گاهی نیز به گونه‌ای تفسیر کرده‌اند که ما یاد بگیریم چگونه تفسیر کنیم.

مهدوی‌راد با طرح این سؤال که امام در تفسیر قرآن، معلم است یا مفسر بیان کرد: ائمه بیشتر بر این سمت و سو بودند که به ما یاد دهند قرآن را چگونه تفسیر کنیم؛ مثلا وقتی از امام رضا در مورد «نعیم» سؤال شد ایشان دیدگاه‌های دیگران را پرسش کرده و در نهایت فرمودند نعیم ما اهل‌بیت هستیم.

وی افزود: وقتی ما این دو گوهر گرانبها را همسو می‌دانیم قاعدتا پرتوافکنی روایات برای فهم آیات و آیات برای فهم روایات باید وجود داشته باشد که جای این نوع پژوهش‌ها به خصوص در مورد دوم کمتر وجود دارد. مثلا در روایت است که اگر کسی اندکی کبر در قلبش باشد وارد بهشت نخواهد شد و وقتی کسی از امام در این مورد سؤال فرمود ایشان پاسخ دادند که مراد از کبر، استکبار و گردنکشی است یعنی فهمیدن حق و در عین حال زیربار حق نرفتن است نه هر نوع کبری از هر انسانی.

مهدوی‌راد عنوان کرد: این نوع بهره گیری‌ها را بسیار می‌توان از آیات قرآن برای برداشت از روایات داشته باشیم؛ مثلا یکی از مهمترین فضائل برای امام علی(ع)، آیه و عنده علم الکتاب و حدیث منزلت است؛ حدیث منزلت در پیوند با آیاتی است که سخن از نبوت موسی و جانشینی هارون است که بعد قصه تبوک و ماجرای ماندن امام علی در مدینه پیش آمد و پیامبر در مورد امام فرمودند که انت بمنزلة هارون ...؛ بنابراین اگر بخواهیم فضای این روایت را با تکیه بر قرآن باز کنیم هارون با نص قرآن در کنار موسی شئونی مانند نظارت و همدلی و همراهی و اصلاح، مرجعیت سیاسی و دینی و علمی و تبیین امور دین و ... را دارد لذا همه این شئون با تفسیر آیه در روایت برای امام علی(ع) هم رقم می‌خورد.

وی با بیان اینکه درسیره امام رضا روایتی که همسویی با قرآن ندارد مورد تکذیب قرار گرفته است تصریح کرد: در آیه مربوط به اهتمام زلیخا به یوسف که معرکه آراء است؛ امام رضا فرمود «همٍ» در اینجا جنسی نیست؛ به گمان من امام به سیاق توجه داشته‌اند زیرا اگر ما به سیاق آیه قبل نگاه کنیم سکانس جنسی تمام شده است و مراد از «همّ بها»، درگیری میان بانوی پادشاه و یوسف است؛ رشیدرضا می‌گوید من اولین کسی هستم که این برداشت را فهمیده‌ام، ولی معتقدم برای اولین بار سیدمرتضی بیان کرده است.

مهدوی راد با بیان اینکه از امام علی(ع) پرسیدند: «ای آیه اعظم فی کتاب الله» و ایشان فرمودند که «بسم الله» تصریح کرد: روایات در سنجش با قرآن مبین و قرآن نیز مبین روایات است و در کشف صدور و فهم ابعاد روایات کمک‌کننده است، بنابراین ما در سنجش آیات با روایات چه در صدور و چه در فهم و درک روایات بهره می‌بریم.

وی تاکید کرد: توسعه معنایی در روایات موضوعی جدی است؛ الان در کشورهای عربی و اردن مطالعات ادبی قرآنی قابل توجهی انجام می‌شود که به نکات مهمی رسیده‌اند؛ مثلا در سده‌های آغازین، وقتی حرف از مجاز بوده استعمال لفظ در غیرمعنای اصلی را مراد نمی‌کردند، بلکه به زبان معیار قرآنی اشاره می‌کردند؛ این محققان هم معتقدند که ضرورت ندارد اگر در فهم تعبیری از قرآن گرفتار شدیم، آن را به معنای مجاز در اصطلاح امروزی تعبیر کنیم.

وی در پایان افزود: یکی از کارهای لازم، تنقیح قواعد و اصول تفسیری بر پایه روایات است که در تعامل میان آیات و روایات بسیار مهم است.

انتهای پیام