از سوء استفاده انتخاباتی از قرآن تا آیاتی که رنگ آسمان گرفت+عکس
گروه بین‌الملل - رسول اسماعیل‌زاده دوزال، مترجم قرآن به زبان ترکی آذربایجانی با اشاره به این که ترجمه قرآن وی در کشور توزیع نشده و در اختیار مخاطبان قرار نگرفته است، گفت: این در حالی است که شاهد سوءاستفاده از این اثر در انتخابات بوده‌ایم.
رسول اسماعیل‌زاده دوزال، مترجم قرآن به زبان ترکی آذربایجانی و رئیس کنونی مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی گفت‌و‌گویی با ایکنا درباره ترجمه قرآن خود انجام داد که در بخش اول داستان گام‌نهادن در مسیر ترجمه قرآن و انگیزه و هدف خود از این کار را تبیین کرد، اکنون بخش دوم و پایانی این مصاحبه که به سوء استفاده از این اثر قرآنی در انتخابات کشورمان، استقبال از آن در باکو و ویژگی‌های این اثر اختصاص دارد، از نظر می‌گذرد.
اسماعیل‌زاده با بیان این‌که سوءاستفاده از لوح فشرده و نسخه مکتوب این ترجمه را در انتخابات شاهد بوده‌ایم، گفت: این نوعی استفاده ابزاری و سیاسی بوده است نه قرآنی. تنها راه حل مقابله با این معضل این است که فارغ از این که این ترجمه از سوی چه مرکزی و به زبانی ارائه شده است، به عنوان ترجمه قرآن توزیع و در دسترس مخاطبان قرار گیرد. نهادهای تبلیغی از جمله سازمان صدا و سیما باید بیشتر به این امر اهتمام ورزند. برنامه‌های متنوع و متعددی را می‌توان تولید کرد که برای مخاطبان جالب خواهد بود. حتی از گنجینه قرآنی مرکز ترجمان وحی که در جهان نظیری ندارد، چندین برنامه تلویزیونی جالب و مورد پسند مخاطبان تهیه کرد. در خصوص ترجمه‌های انجام یافته قرآن به زبان‌های مختلف برنامه‌های خوبی می توان تولید کرد؛ معرفی ترجمه‌های قرآن یک ضرورت است که مراکز تبلیغی و تحقیقی به ویژه صدا و سیمای ما با آن بیگانه است. دیگران به ترجمه‌های دینی خود همچون انجیل و تورات بسیار اهمیت می‌دهند. مسئولان ما باید کمی احساس مسئولیت کنند.
وی افزود: اگر حمایت مالی از انتشار این ترجمه شود، حتما در کشور از نظر خوانش آمار بسیار بالایی را به خود اختصاص خواهد داد.حداقل کاری که می‌توان انجام داد این است که برای هر مسجدی به ویژه در استان‌های ترک‌زبان یک نسخه با حمایت نهادهای مسئول ارسال شود و استفاده از این ترجمه در داخل کشور به صورت امری مرسوم و رویه‌ای معمول درآید. هرچند حمایت مالی و کاغذی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از چاپ اخیر این ترجمه را شاهد بوده‌ایم ولی این کافی نیست.
استقبال در باکو
این نویسنده و مترجم کشورمان با اشاره به استقبال از این ترجمه در خارج از کشور بیان کرد: ترجمه قرآن به ترکی آذربایجانی در حالی که در ایران مغفول مانده که در خارج از کشور به ویژه در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان با استقبال زیادی مواجه شده است؛ در این کشور بارها این اثر با مجوز کمیته دینی منتشر شده است و از سوی مراکز علمی، کمیته دینی جمهوری آذربایجان و برخی مراکز دانشگاهی این کشور مانند «دانشگاه خزر» استقبال بسیار خوبی را از این ترجمه شاهد بوده‌ایم.
اسماعیل‌زاده تصریح کرد: این ترجمه مجوز کمیته دینی جمهوری آذربایجان را دارد و از عوارض گمرکی در این کشور معاف است، این امر سبب شده از نظر مبلغ تمام شده در قیمت آن تخفیفی داده شود و مردم آذربایجان به راحتی این ترجمه را تهیه کنند واستقبال خوبی از آن شود . نهادهای علمی این کشور نیز برنامه‌های متعددی برای معرفی ترجمه انجام داده‌اند.
این مترجم قرآن ادامه داد: علاوه بر این در دو شبکه تلویزیونی جمهوری آذربایجان از من دعوت شد که این ترجمه را معرفی کنم که در برنامه‌ای 45 دقیقه‌ای به صورت مفصل از تلویزیون باکو این اثر معرفی شد. دانشگاه خزر کنفرانسی سه ساعته در رابطه با ترجمه‌های قرآن به ویژه ترجمه ترکی آذربایجانی با حضور محققان، مترجمان، شرق‌شناسان، اساتید دانشگاهی و دانشجویان برگزار کرد و مطالب این کنفرانس علمی به صورت لوح فشرده در اختیار علاقمندان قرار گرفت.
یادگاری به وزیر جمهوری آذربایجان
وی اظهار کرد: هر آذربایجانی راغب است که از این ترجمه نسخه‌ای را در خانه داشته باشد، من در این باره خاطره‌ای دارم؛ زمانی که در باکو بودم افشار سلیمانی، سفیر اسبق ایران در باکو با ابوالفضل قارایوف، وزیر فرهنگ جمهوری آذربایجان دیدار داشت که اینجانب نیز ایشان را همراهی می‌کردم، نمونه‌هایی از آثاری را که توسط انتشارات الهدی و رایزنی فرهنگی کشورمان در باکو چاپ شده بود برای اهدا به وزیر با خود برده بودیم که حدود 40 عنوان اثر از جمله ترجمه قرآن بنده بود که به ابوالفضل قارایوف اهدا شد؛ وی زمانی که این قرآن را دید، به معاونش گفت: همه آثار اهدایی غیر از این قرآن به کتابخانه وزارت فرهنگ جمهوری آذربایجان اختصاص یابد؛ ولی این قرآن مترجم را برای خود نگه خواهم داشت. سپس از سفیر پرسید؛ آیا نسخه دیگری از این قرآن را می‌شود تهیه کرد، سفیر هم پاسخ داد بله هر تعداد که بخواهید، اهدا می‌کنیم. وزیر فرهنگ جمهوری آذربایجان گفت من دو نسخه می‌خواهم یکی برای مادرم که بارها از من درخواست کرده که برای ایشان تهیه کنم و یکی برای خودم. سفیر هم قول داد تعداد زیادی از این قرآن را در اختیار ابوالفضل قارایوف قرار دهد تا به تمامی وزرا و معاونان دولت جمهوری آذربایجان اهدا شود و این کار از طریق کمیته دینی جمهوری آذربایجان انجام شد.
اهدا به موزه
مترجم قرآن به ترکی آذربایجانی یادآور شد: کمیته دینی جمهوری آذربایجان نیز به مناسبت چاپ این اثر علاوه بر صدور مجوز، در ضیافت افطاری با حضور روحانیون و مسئولان مراکز دینی برنامه اهدای قرآن را برگزار کرد و در آن مراسم ضمن معرفی این ترجمه، یک نسخه به هر یک از شرکت‌کنندگان اهدا شد.همچنین در موزه «نظامی گنجوی» باکو، «رافاییل حسینوف»، رئیس این موزه برنامه با شکوهی برای معرفی این ترجمه برگزار کرد و نسخه‌ای از آن به موزه اهدا شد.هدف از بیان این نمونه‌ها نشان‌دادن استقبال گسترده مردم و نهادهای دولتی جمهوری آذربایجان بود.
اسماعیل‌زاده تصریح کرد: این قرآن علاوه بر جمهوری آذربایجان، برای ترکمنستان، روسیه، تاتارستان، داغستان به ویژه شهر دربند، قرقیزستان، قزاقستان، عراق(کرکوک)، ترکیه(آناتولی و ارزروم)، اتریش و آلمان ارسال شده است و در روسیه بارها درخواست چاپ داده‌اند، اما برای این درخواست تاکنون اقدامی نشده است.
ویژگی‌ها
رسول اسماعیل‌زاده در ادامه این گفتوگو با اشاره به ویژگی‌های ترجمه قرآن خود، گفت: با توجه به سبک‌های مختلف ترجمه قرآن و ضعف عمده در معادل یابی‌ها و مفاهیم سعی کردم از ترجمه تحت‌اللفظی دوری و دقت بیشتری به خرج دهم . دوری از سلایق مذهبی و ایدئولوژیکی از جمله ویژگی‌های این کار است؛ یعنی هیچ سلیقه‌ای در ترجمه اعمال نشده و از گرایشات مذهبی پرهیز کرده‌ایم. با توجه به ماهیت ترجمه سعی کرده‌ام از چارچوب و بایسته‌های یک ترجمه آکادمیک خارج نشوم؛ زیرا هدف ارائه یک ترجمه آکادمیک بود. در برخی آیاتی که تصور می‌شود براساس سلیقه مذهب خاصی ترجمه شده است، به متون اهل سنت همچون تفسیر کشاف «جار الله زمخشری» زبان‌شناس برجسته زبان‌های عربی، ترکی و فارسی و قرآن‌شناس بزرگ جهان اسلام، استناد شده است. عمده ترین منبع تفسیری ما علاوه بر تفاسیر ترکی و عربی و فارسی دو تفسیر «مجمع البیان» و «المیزان» بوده که مورد توجه تمام مذاهب اسلامی است.
این مترجم قرآن تصریح کرد: در این ترجمه سعی شده است از ترجمه هیج نکته‌ای غفلت نگردد و نکته اضافی طرح نشود مگر این که در تبیین معنا و مفهوم واژه‌ای تأثیرگذار باشد که آن نیز در داخل کروشه یا پرانتز ذکر شده است .هرچند که زبان عربی قابل مقایسه با هیچ زبانی نیست و ظرفیت و توانایی لغوی، دایره واژه‌ها و واژه‌سازی و نکات دستوری یا به اصطلاح قوت لکسیکی(واژه‌ای، لغوی) و مورفولوژیکی زبان عربی در هیچ زبانی وجود ندارد، با این حال با توجه به امکانات، گنجینه لغات، سهولت واژه‌سازی و ماهیت التصاقی‌بودن زبان ترکی در ترجمه متون عربی هیچ کمبودی احساس نمی‌شود. این زبان در هر حوزه اعم از لغت، مورفولوژی و مدنیت بیانی و واژه‌سازی برای جزئی‌ترین مفاهیم و ظریف‌ترین احساسات و به ویژه در عدم انقطاع ماهوی درسیر تطور تاریخی زبان بسیار مشابه و متناظر زبان عربی است؛ این هنر مترجم است که تا چه اندازه از این قوت و توانایی و دارایی زبان استفاده کند.
وی گفت: در حوزه مفاهیم دینی و اصطلاحات، نیز سعی کرده‌ایم اصطلاحات را به صورت اورژینال(اصل) ذکر کنیم و افراط به خرج ندهیم. به عنوان مثال واژه «تقوی» که یک مفهوم جدید و دارای معنای خاص در فرهنگ اسلامی است و همانگونه که در سایر زبان‌های اسلامی به صورت تقوی آورده شده است ما نیز شکل اورژینالش را حفظ کرده و معادل یابی نکرده‌ایم و همان وازه تقوا را در ترجمه آورده‌ایم. به دلیل ویژگی‌های گفته شده و برخورداری از مختصات یک ترجمه آکادمیک، سلاست، روانی، استحکام ادبی و بیانی و شیوایی، این ترجمه از سوی متخصصان امر به عنوان ترجمه موفق تشخیص داده شد و برنده جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال 1386 شد. استفاده از پرانتز و کروشه برای توضیح بیشتر مفاهیم و مطالب قرآن و سه الفبایی‌بودن ترجمه یعنی نگارش آن با الفبای عربی، سیریلیک* و لاتین را از دیگر ویژگی‌های این اثر بوده است.
آوانگاری
رسول اسماعیل‌زاده اظهار کرد: این ترجمه برای نخستین بار به شکل حاضر و با آوانگاری(رعایت علائم و قواعد تجویدی قرآن) چاپ شد، قبل از من در مؤسسه الهدی، آوانگاری قرآن با حروف سیریلیک ارائه شده بود، بنده با رعایت قواعد تجویدی و تلاوت قرآن تلاش کردم آوانگاری دقیقی از قرآن ارائه دهم که خوشبختانه این مهم به خوبی به انجام رسید. در این نسخه، متن اصلی قرآن، ترجمه قرآن و متن آوانگاری‌شده هر سه در یک صفحه جاگذاری شده است؛ بنابراین یک فرد آذربایجانی زمانی که این ترجمه را می‌خواند، گویی که یک فرد عرب آن را به زبان اصلی می‌خواند؛ یعنی آوانگاری به طور کامل رعایت شده است. بسیاری از مسلمانان با خط عربی آشنایی ندارند و نمی‌توانند آن را بخوانند، اما این قرآن کمک کرده است که اولا به سهولت روخوانی قرآن آموزش داده شود و دوم این که مخاطبان در ترتیل‌خوانی قرآن مشکلی نداشته باشند.
رنگ آسمانی اثر
اسماعیل‌زاده یادآور شد: این قرآن شامل 604 صفحه ترجمه همراه با آوانگاری و متن قرآن و 21 صفحه مؤخره و حواشی است. تذهیب صفویه (تذهیب رایج در زمان شاه عباس صفوی) برای جلد آن انتخاب شده است و من رنگ آبی آسمانی و سبز را در این تذهیب و طرح روی جلد به کار بردم؛ رنگ سبز نشان اسلامیت و رنگ آبی به یادگار مانده از گؤگ ترکان(ترکان اصیل و حکومتی) رنگی خدایی و معنوی در بین مسلمانان شرق است. رنگ آبی و لاجوردی به عنوان رنگ آسمانی در بیشتر آثار به یادگار مانده از قره خانیان، سلجوقیان، تیموریان، ایلخانان و صفویه در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی بسیار استفاده شده است مانند مقابر بزرگانی چون ابوسعید ابی الخیر، نجم الدین کبری، مسجد کبود تبریز و مساجد کبود ایروان و باکو؛ این رنگ‌ها با هم ترکیب شده و جلد قرآن و نقش و نگارهای آن را تشکیل داده است.
آیات دشوار و آسان
وی با بیان این که ترجمه قرآن خود را در سال 1378 چاپ کرده و تمام مراحل ترجمه از جمله تایپ و ویراستاری همزمان پیش رفته است، بخش‌های دشوار و آسان این کار را تبیین کرد و گفت: سخت‌ترین بخش ترجمه، ترجمه جزء 30 است، زیرا با وجود کوتاهی آیات و سوره‌ها، معادل‌یابی سخت بود. همچنین ترجمه آیات احکام نیز دشواری های خاص خود را داشت، اما سایر سوره‌ها به ویژه سوره‌های نخست به جز آیاتی از سوره بقره و همچنین آیات داستانی قرآنی(آیات قصص) ترجمه آسان بود. لغزش‌های ترجمه نیز بیشتر در آیات الاحکام و آیات مربوط به معرفت دینی (عقاید) به وجود می‌آید که مبنای حقوق، شریعت، فقه و معرفت دینی است، با توجه به اختلاف نظر مفسران و عالمان دین در این محورها و بخش‌ها ترجمه به کندی و به سختی پیش می‌رود.
رسول اسماعیل‌زاده دوزال افزود: 18 نوع ترجمه قرآن به ترکی آذربایجانی به صورت کامل و ناقص وجود دارد. مقبول‌ترین ترجمه قرآن به ترکی آذربایجانی ترجمه تفسیری «ملامحمد حسن شکوی‌زاده» است که جزء ترجمه‌های کلاسیک و متعلق به 110 سال پیش است، این ترجمه ترکیبی و به نوعی تفسیر است.
درخواست 15 ساله از آستان قدس
وی در بخش پایانی این گفتوگو یادآور شد: ما در آستان قدس رضوی در بین ترجمه‌های قدیمی ترکی قدیم یک ترجمه ممتاز و بسیار ارزشمندی را داریم که تصحیح و انتشار آن از اهم امور در حوزه قرآن‌پژوهی است. اینجانب 15 سال است که خواهان تصویر و نسخه‌ای اسکن‌شده و یا دیجیتال از این ترجمه قرآن هستم، اما این خواسته محقق نشده است؛ شاید مسئولان آستان قدس دلایلی هم دارند و ممکن است بگویند این قرآن نسخه‌ای نفیس است که نمی‌توان آن را در اختیار افراد قرار داد، اما برای رفع این مشکل راه حلی وجود دارد و آن تهیه نسخه دیجیتال است که محققان و علاقمندان بتوانند به راحتی از آن استفاده کنند.در هیچ جای دنیا کتاب‌های حتی نفیس را لای پارچه نمی‌پیچند و از منظر محققان پنهان نمی‌دارند؛ بلکه از این آثار نسخه دیجیتال تهیه و در اختیار محققان قرار می‌دهند . به دلیل نفیس بودن و ارزش مادی اثر، آن را در اختیار محقق قرار ندادن نشانه عقب‌ماندگی و سد راه ترویج فرهنگ قرآنی است.
رسول اسماعیل‌زاده دوزال گفت: این در حالی است که من سفری به مرکز تحقیقات علوم اسلامی ترکیه در استانبول(ایسام) که ترجمه‌های مختلف قرآن را در اختیار دارند، داشتم، در این مرکز ترجمه‌ای متعلق به دوران قره‌خانیان نگهداری می‌شود، من این ترجمه را خواستار شدم و به محض درخواست، در کمال ناباوری در اسرع وقت از این اثر نسخه‌ای تهیه برای تحقیق و تفحص در اختیارم قرار گرفت.
*سیریلیک الفبای روسی بومی‌شده به زبان ترکی آذربایجانی است که در دوران شوروی سابق مرسوم بود و این الفبا تا 15 سال پیش رواج داشت، ریش‌سفیدان و سالمندان بیشتر با الفبای سیریلیک قرآن می‌خوانند تا لاتین.
حضور رسول اسماعیل‌زاده در خارج از کشور برای معرفی ترجمه قرآن به ترکی آذربایجانی
رسول اسماعیل‌زاده در مرکز ایسام ترکیه
گفتوگو: زهرا نوکانی
