ارتباط خاص دحوالارض با خلقت کعبه/ اسرار این روز در کلام ائمه(ع)
گروه جامعه ــ حجت‌الاسلام خادمیان در یادداشتی ضمن پرداختن به اسرار و اعمال ۲۵ ذی‌القعده، روز دحوالارض از نگاه آیات، روایات و بیان ائمه به فضیلت‌های این روز اشاره کرد و گفت: آنچه از احادیث مستفاد است اینکه دحوالارض با خلقت کعبه ارتباط خاصی دارد.
به گزارش ایکنا، دحوالارض روزی است که در آن زمین از زیر کعبه گسترش یافته و فصل حیات بر روی زمین آغاز شده است. روزی که قبر امام حسین(ع) در آن مشخص و انتخاب شده و به عنوان پایگاهی خاص بر روی زمین یاد شده است به همین مناسبت حجت‌الاسلام سیدحسین خادمیان، کارشناس دینی رسانه ملی به مناسبت روز دحوالارض که هم در قرآن و هم روایات به فضلیت آن اشاره شده است یادداشتی را به رشته تحریر درآورد که در ادامه آن را می‌خوانید:
«خداوند در آیه ۳۰ سوره بقره در این زمینه فرموده است؛ «وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ»(۳۰ بقره) خدای سبحان محل رشد مادی و معنوی انسان را زمین تعیین فرموده است و لذا تمامی رخدادهای معطوف و مربوط به زمین برای انسان دارای پیام است و باید مورد توجه آدمی باشد.
مهم‌ترین پیام مشترک این پدیده‌ها همان مسأله تعبد و توجه به خالق مدبر است، لذا در برخی موارد اعمال عبادی را واجب فرمود مثل مسأله کسوف، خسوف، زلزله و ... که نماز آیات برآن مترتب و واجب است و درباره برخی دیگر اعمالی را مستحب کرد.
آن چه مهم است این نکته است که بُعد عبادت که همان مسیر زندگی مختوم به سعادت و کمال انسان است، در همه پدیده‌های مربوط به زمین لحاظ شده است؛ ۲۵ ذی‌القعده یعنی روز «دحوالارض» هم دارای همین معنا و حقیقت است؛ صرف نظر از وقایعی که نقل است در ۲۵ ذی‌القعدة رخ داده، تعیین آداب عبادی برای شب و روز دحوالارض گویای عظمت این روز بزرگ است.
طبق بیان روایات شریف بیست و پنجم ماه ذی‌القعده، روزی است که خداوند با نظر به زمین، بخش‌هایی را که سراسر آب بود شروع به خشک شدن کرد تا کم کم به شکل یک چهارم خشکی‌های امروزی درآمد؛ مطابق روایات، اولین نقطه‌ای که از زیر آب سر برآورد، مکان کعبه شریف و بیت‌الله الحرام بود «دحوالارض» اصطلاحی است که هم در قرآن و هم در روایات و احادیث به آن اشاره شده است.
دحو به معنای «پهن کردن و گسترانیدن» است و البته جناب راغب معتقد است دحو به معنای «جا به جا کردن چیزی و یا کندن» است و ارض به معنای همه زمین و یا مطلق خشکی نیز ثبت شده است؛ ترکیب «دحو الارض» به معنای «گستراندن زمین» و یا وسعت یافتن خشکی است. در سوره نازعات آیه ۳۰ به این موضوع تصریح شده است «وَ الأرضَ بَعدَ ذَلِکَ دَحَیهَا»
برخی از مفسران کلمه «بعد» در آیه را در مقابل قبل یعنی معنای اصلی آن اتخاذ کرده و گفته‌اند: زمین بعد از خلقتش گسترده شده است و برخی «بعد» را به معنای «مع ذلک» گرفته و گفته‌اند زمین قبل از آسمان آفریده شد و گسترش یافت.
مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار شبهات وارد در این موضوع را به تفصیل پاسخ داده‌اند( بحارالانوار جلد ۵۴ صفحه ۲۲ به بعد ). نتیجه این که منظور از دحوالارض (گسترده شدن زمین) این است که در آغاز، تمام سطح زمین را آب‌های حاصل از باران‌های سیلابی نخستین فرا گرفته بود؛ این آب‌ها، به تدریج در گودال‌های زمین جای گرفتند و خشکی‌ها از زیر آب سر برآوردند و روز بروز گسترده‌تر شدند.
از طرف دیگر، زمین در آغاز به‌صورت پستی و بلندی‌ها یا شیب‌های تند و غیر قابل سکونت بود؛ بعدها باران‌های سیلابی مداوم باریدند، ارتفاعات زمین را شستند و دره‌ها ایجاد شد؛ کم کم و به مرور زمان زمین‌های مسطح و قابل استفاده برای زندگی انسان و کشت و زرع به‌وجود آمد. مجموع این گسترده شدن، «دَحو الارض» نام‌گذاری می‌شود؛ بنابراین دحوالارض به معنای گسترش یافتن زمین است.
مرحوم شعرانی در تبیین دحوالارض چنین می‌نویسند که من عینا آن را می‌خوانم: کره زمین را از دو جانب قطب، اندکی مسطّح و فرورفتگی دارد (تطامن) و آفاق استوایی و قریب بدان‌ها را چون مکّه مکرّمه تَقَبُّب است یعنی برآمدگی دارند و آب همه زمین را فراگرفته بود و چون فرو نشست، قهراً جای برآمده زمین که قُبّه آن است و تقبّب آن بیش از جاهای دیگر است، در نخستین بار نمودار شده است و آن مکّه مکرّمه است و چون آب کم کم فرو نشست و تقلیل یافت، قسم پدید آمده زمین به تدریج گسترش یافت که از آن تعبیر به «دحو الأرض» شده است؛ مراد از آن کره زمین نیست، بلکه سطح خشکی است مقابل دریا و کوه، کوه و آب از زمین نیستند و به مقتضای این آیه، خشکی زمین که (آن را) رُبع مسکون می‌نامند پس از خلقت اوّلین، پدید آمد چون سطح کره خاک را آب از همه جانب فرا گرفته بود و این خشکی که برجسته و از آب بیرون آمده، مانند جزیره است که از قعر دریا برجهد و بالا آید و به تدریج پهن و گسترده و بزرگ شود.
طبیعیان امروز (بیش‌تر منظور دانشمندان زمین‌شناسی، زیست‌شناسی و جغرافیا است)، هم می‌گویند: «آب به همه زمین احاطه داشت و خشکی به عللی از قعر آب برآمد و بر سطح زمین چین‌ها و شکنج‌ها هویدا شد». از معرفت به معنای دحو‌الأرض دانسته می‌شود که این کلام دحو، از غُرَر معجزات قولی حضرت خاتم(ص) است و نیز بنا بر دَحو، باید قُبّه «به معنی برآمده‌ترین جای ارض» مکّه مکرّمه بوده باشد که عرض آن ۲۱ درجه و ۲۵ دقیقه شمالی است. (کتاب دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی، آِیت الله حسن‌زاده آملی؛ جلد ۱، درس ۵۰، صفحه ۲۳۲ ).
آن چه از احادیث مستفاد است این که دحوالارض با خلقت کعبه ارتباط خاصی دارد؛ بر اساس روایات وارده کعبه مکرمه دو هزار سال پیش از گسترش زمین شرف خلقت یافت و حضرت علی(ع) وجه تسمیه مکه به «ام القری» را آغاز گستردن زمین از آن جا بیان می‌فرمایند؛ تقریبا می‌توان گفت درباره دحوالارض کتاب مستقلی تألیف نشده است ولکن مفسران و محدثین و فقها به‌مناسبت درباره تاریخ و اعمال روز ۲۵ ذی‌القعده و دحوالارض، مطالبی را بیان فرموده‌اند که برای نمونه می‌توان به مصباح‌المتجد مرحوم شیخ طوسی و النهایة ایشان، من لایحضره الفقیه و علل الشرایع شیخ صدوق، کتاب الاربعه مرحوم میرداماد و ... اشاره کرد.
رویدادهای دیگری نیز در این روز وقوع داشته که از برخی از آن‌ها عبارت است از: نخستین رحمتی که بر حضرت آدم(ع) نازل شد به فرموده حضرت علی(ع) در این روز بوده، نشستن کشتی نوح(ع) بر کوه جودی، میلاد حضرت ابراهیم(ع)، میلاد حضرت عیسی مسیح (علی نبینا وآله وعلیه‌السلام) و خروج رسول اکرم(ص) از مدینه(حجة‌الوداع) اشاره کرد؛ در این سفر وجود مقدسه حضرت زهرا(س) و نیز تمامی همسران پیامبر(ص) حضرت را همراهی می‌کردند.
در روایتی نیز آمده است که حضرت صاحب الزمان(عج) در همین روز قیام خواهد کرد؛ از امیرالمومنین(ع) روایت شده است که فرمودند: «کسی که در این روز، روزه بگیرد و شب را به عبادت بایستد، ثواب عبادت صد سال را که روزش را روزه و شب را عبادت کرده است خواهد داشت». از حسن بن على وشّاء روایت شده حضرت رضا(ع) فرمودند: در ۲۵ ذی القعده حضرت ابراهیم و حضرت عیسى (ع) متولّد شده‌اند و زمین از زیر کعبه پهن شده، پس هر که روزش را روزه بدارد، چنان است که شصت ماه روزه داشته باشد و در روایتى دیگر نیز آمده است و براى روزهدار این روز که هرچه در میان زمین و آسمان است استغفار می‌کند.
مرحوم میرداماد زیارت امام رضا(ع) را در این روز وارد دانسته است بلکه فرموده‌اند: افضل و بالاترین و مهم‌ترین اعمال این روز زیارت حضرت ثامن‌الحجج(ع) است. هم چنین در بلد‌الامین در این روز زیارت امام حسین(ع) مثبوت است که هنگام زیارت امام حسین(ع) در روز بیست و پنجم ذی‌القعده بگوییم:
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ وَ ابْنَ وَلِیِّهِ وَ أَبَا أَوْلِیَائِهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ ابْنَ حُجَّتِهِ وَ أَبَا حُجَجِهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ خَاتِمِ النَّبِیِّینَ وَ ابْنَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ وَ ابْنَ إِمَامِ الْمُتَّقِینَ وَ ابْنَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ إِلَى جَنَّاتِ النَّعِیمِ وَ کَیْفَ لَا تَکُونُ کَذَلِکَ وَ أَنْتَ بَابُ الْهُدَى وَ إِمَامُ التُّقَى وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى وَ الْحُجَّةُ عَلَى أَهْلِ الدُّنْیَا وَ خَامِسُ أَصْحَابِ الْکِسَاءِ غَذَّتْکَ یَدُ الرَّحْمَةِ وَ رَضَعْتَ مِنْ ثَدْیِ الْإِیمَانِ وَ رُبِّیتَ فِی حَجْرِ الْإِسْلَامِ وَ النَّفْسُ غَیْرُ رَاضِیَةٍ بِفِرَاقِکَ وَ لَا شَاکَّةٍ فِی حَیَاتِکَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ عَلَى آبَائِکَ وَ أَبْنَائِکَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا صَرِیعَ الْعَبْرَةِ السَّاکِبَةِ وَ قَرِینَ الْمُصِیبَةِ الرَّاتِبَةِ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً اسْتَحَلَّتْ مِنْکَ الْمَحَارِمَ فَقُتِلْتَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ مَقْهُوراًوَ أَصْبَحَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِکَ مَوْتُوراً وَ أَصْبَحَ کِتَابُ اللَّهِ بِفَقْدِکَ مَهْجُوراًالسَّلَامُ عَلَیْکَ وَ عَلَى جَدِّکَ وَ أَبِیکَ وَ أُمِّکَ وَ أَخِیکَ وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ مِنْ بَنِیکَوَ عَلَى الْمُسْتَشْهَدِینَ مَعَکَ وَ عَلَى الْمَلَائِکَةِ الْحَافِّینَ بِقَبْرِکَ وَ الشَّاهِدِینَ لِزُوَّارِکَ الْمُؤْمِنِین بِالْقَبُولِ عَلَى دُعَاءِ شِیعَتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِیَّةُ وَ جَلَّتِ الْمُصِیبَةُ بِکَ عَلَیْنَا وَ عَلَى جَمِیعِ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَلَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً أَسْرَجَتْ وَ أَلْجَمَتْ وَ تَهَیَّأَتْ لِقِتَالِکَ یَا مَوْلَایَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قَصَدْتُ حَرَمَکَ وَ أَتَیْتُ مَشْهَدَکَ أَسْأَلُ اللَّهَ بِالشَّأْنِ الَّذِی لَکَ عِنْدَهُ وَ بِالْمَحِلِّ الَّذِی لَکَ لَدَیْهِ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ یَجْعَلَنِی مَعَکُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ بِمَنِّهِ وَ رَحْمَتِه
لازم به تأکید است: عبادت و ذکر خدا در این روز اجر بسیارى دارد و براى این روز جز روزه و عبادت و ذکر خدا، غسل و نماز نیز روایت شده است. نماز این روز دو رکعت است در وقت بالا آمدن آفتاب تا پیش از گذشتن از وقت ظهرو در هر رکعت پس از سوره «حمد» پنج مرتبه سوره «والشّمس» خوانده شود و پس از سلام بگوید «لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»، سپس دعا کند و بخواند «یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ» .
هم چنین خواندن این دعا که مرحوم شیخ در «مصباح» نقل فرموده، خواندن آن مستحب است:
«اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَةِ وَ فَالِقَ الْحَبَّةِ وَ صَارِفَ اللَّزْبَةِ وَ کَاشِفَ کُلِّ کُرْبَةٍ أَسْأَلُکَ فِی هَذَا الْیَوْمِ مِنْ أَیَّامِکَ الَّتِی أَعْظَمْتَ حَقَّهَا وَ أَقْدَمْتَ سَبْقَهَا وَ جَعَلْتَهَا عِنْدَ الْمُؤْمِنِینَ وَدِیعَةً وَ إِلَیْکَ ذَرِیعَةً وَ بِرَحْمَتِکَ الْوَسِیعَةِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ الْمُنْتَجَبِ فِی الْمِیثَاقِ الْقَرِیبِ یَوْمَ التَّلاقِ فَاتِقِ کُلِّ رَتْقٍ وَ دَاعٍ إِلَی کُلِّ حَقٍّ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَطْهَارِ الْهُدَاةِ الْمَنَارِ دَعَائِمِ الْجَبَّارِ وَ وُلاةِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَعْطِنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا مِنْ عَطَائِکَ الْمَخْزُونِ غَیْرَ مَقْطُوعٍ وَ لا مَمْنُوعٍ [مَمْنُونٍ] تَجْمَعُ لَنَا بِهِ التَّوْبَةَ وَ حُسْنَ الْأَوْبَةِ یَا خَیْرَ مَدْعُوٍّ وَ أَکْرَمَ مَرْجُوٍّ یَا کَفِیُّ یَا وَفِیُّ یَا مَنْ لُطْفُهُ خَفِیٌّ الْطُفْ لِی بِلُطْفِکَ وَ أَسْعِدْنِی بِعَفْوِکَ وَ أَیِّدْنِی بِنَصْرِکَ وَ لا تُنْسِنِی کَرِیمَ ذِکْرِکَ بِوُلاةِ أَمْرِکَ وَ حَفَظَةِ سِرِّکَ وَ احْفَظْنِی مِنْ شَوَائِبِ الدَّهْرِ إِلَی یَوْمِ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ وَ أَشْهِدْنِی أَوْلِیَاءَکَ عِنْدَ خُرُوجِ نَفْسِی وَ حُلُولِ رَمْسِی وَ انْقِطَاعِ عَمَلِی وَ انْقِضَاءِ أَجَلِی اللَّهُمَّ وَ اذْکُرْنِی عَلَی طُولِ الْبِلَی إِذَا حَلَلْتُ بَیْنَ أَطْبَاقِ الثَّرَی وَ نَسِیَنِیَ النَّاسُونَ مِنَ الْوَرَی وَ أَحْلِلْنِی دَارَ الْمُقَامَةِ وَ بَوِّئْنِی مَنْزِلَ الْکَرَامَةِ وَ اجْعَلْنِی مِنْ مُرَافِقِی أَوْلِیَائِکَ وَ أَهْلِ اجْتِبَائِکَ وَ اصْطِفَائِکَ وَ بَارِکْ لِی فِی لِقَائِکَ وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الْعَمَلِ قَبْلَ حُلُولِ الْأَجَلِ بَرِیئا مِنَ الزَّلَلِ وَ سُوءِ الْخَطَلِ اللَّهُمَّ وَ أَوْرِدْنِی حَوْضَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اسْقِنِی مِنْهُ مَشْرَبا رَوِیّا سَائِغا هَنِیئا لا أَظْمَأُ بَعْدَهُ وَ لا أُحَلَّأُ وِرْدَهُ وَ لا عَنْهُ أُذَادُ وَ اجْعَلْهُ لِی خَیْرَ زَادٍ وَ أَوْفَی مِیعَادٍ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهَادُ اللَّهُمَّ وَ الْعَنْ جَبَابِرَةَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ بِحُقُوقِ [لِحُقُوقِ] أَوْلِیَائِکَ الْمُسْتَأْثِرِینَ اللَّهُمَّ وَ اقْصِمْ دَعَائِمَهُمْ وَ أَهْلِکْ أَشْیَاعَهُمْ وَ عَامِلَهُمْ وَ عَجِّلْ مَهَالِکَهُمْ وَ اسْلُبْهُمْ مَمَالِکَهُمْ وَ ضَیِّقْ عَلَیْهِمْ مَسَالِکَهُمْ وَ الْعَنْ مُسَاهِمَهُمْ وَ مُشَارِکَهُمْ اللَّهُمَّ وَ عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِیَائِکَ وَ ارْدُدْ عَلَیْهِمْ مَظَالِمَهُمْ وَ أَظْهِرْ بِالْحَقِّ قَائِمَهُمْ وَ اجْعَلْهُ لِدِینِکَ مُنْتَصِرا وَ بِأَمْرِکَ فِی أَعْدَائِکَ مُؤْتَمِرا اللَّهُمَّ احْفُفْهُ بِمَلائِکَةِ النَّصْرِ وَ بِمَا أَلْقَیْتَ إِلَیْهِ مِنَ الْأَمْرِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مُنْتَقِما لَکَ حَتَّی تَرْضَی وَ یَعُودَ دِینُکَ بِهِ وَ عَلَی یَدَیْهِ جَدِیدا غَضّا وَ یَمْحَضَ الْحَقَّ مَحْضا وَ یَرْفِضَ الْبَاطِلَ رَفْضا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی جَمِیعِ آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ وَ ابْعَثْنَا فِی کَرَّتِهِ حَتَّی نَکُونَ فِی زَمَانِهِ مِنْ أَعْوَانِهِ اللَّهُمَّ أَدْرِکْ بِنَا قِیَامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَیَّامَهُ وَ صَلِّ عَلَیْهِ [عَلَی مُحَمَّدٍ] وَ ارْدُدْ إِلَیْنَا سَلامَهُ وَ السَّلامُ عَلَیْهِ [عَلَیْهِمْ] وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ»
انتهای پیام
