ظرفیت‌سوزی در مساجد/ به دنبال مدیریت صحیح باشیم
گروه فرهنگی - در میزگرد «جوانان؛ حافظان سنگر مساجد» که با حضور مسئولان و فعالان فرهنگی استان در ایکنا قزوین برگزار شد، پیرامون مسائلی همچون جایگاه مسجد در جامعه، تغییر کارکردها و ظرفیت‌سوزی در مساجد، آموزش ویژه برای امام جماعات و بازگشت مساجد به کارکرد اصلی خود بحث و تبادل نظر صورت گرفت.
به گزارش ایکنا از قزوین، میزگرد «جوانان حافظان سنگر مساجد» با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین رمضانی مسئول دبیرخانه کانون‌های فرهنگی- هنری مساجد استان، سعید خورشیدی مسئول هیئت انصارالصلاه و فعال فرهنگی و زهره مظفری از فعالان فرهنگی و قرآنی استان قزوین در خبرگزاری بین‌المللی قرآن - ایکنا برگزار شد.
در این میزگرد ضمن آسیب‌شناسی از روند فعالیت‌های مساجد در شهر قزوین به بررسی زوایای مختلف جذب و حضور حداکثری جوانان پرداخته و راهکارهای مناسب برای نیل به این منظور پیشنهاد شد.
تفصیل و مشروح گفت‌وگوهای این میزگرد در ذیل آمده است.
ایکنا: اگر بخواهیم برای مسجد دو شأن سخت‌افزاری و نرم‌افزاری قائل شویم بی‌شک شأن سخت‌افزاری شامل کالبد و بدنه و ظواهر مسجد خواهد بود و شأن نرم‌افزاری نیز به امام جماعت، هیئت‌امنا و برنامه‌های در نظر گرفته شد در مساجد اطلاق خواهد شد. آنچه در این میزگرد موردتوجه است توجه به شأن نرم‌افزاری مساجد برای جذب حداکثری جوانان و نوجوان در دامنه پربرکت مسجد است. شما جایگاه این شأن را در مساجد شهر قزوین چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حجت‌الاسلام رمضانی: پیامبر اکرم (ص) همواره مهم‌ترین تصمیمات امت اسلامی را در مسجد اتخاذ می‌کردند که این نشان‌دهنده اهمیت جایگاه آن در دیدن اسلام است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز قالب درخواست‌ها و پشتیبانی‌ها، برنامه‌ها و تجمعات مهم در داخل مساجد انجام می‌شد و می‌توان گفت انقلاب ما از مسجد شروع‌شده است.
مسجد باید محل اطمینان و مأمن همه باشد اما امروز شاهد تغییر کارکردهای مسجد هستیم و ما جایگاه آن را به پایین‌ترین حد کشانده‌ایم. در حال حاضر شاهد وجود مشکلاتی در تربیت و تدبر مدیریت مساجد و ظرفیت سوزی در آن هستیم و همین امر موجب شده تا به دنبال مکانیسم صحیحی برای مدیریت مساجد باشیم.
امروز می‌توان از مسجد برای برگزاری جلسات هم‌اندیشی، حل مشکلات و آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی، گفتمان‌های علمی، تبیین مسائل سیاسی به‌دوراز سیاست زدگی، تشکیل گروه‌های فرهنگی، رفع اختلافات، مشاوره‌های ازدواج و سبک زندگی و امثال آن بهره برد.
زهره مظفری: با توجه به جایگاه فرهنگ در جامعه یکی از مهم‌ترین محورهای مورد تأکید بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در مساجد فرهنگ‌سازی تعیین‌شده بود اما احساس می‌شود در حال حاضر مساجد از این فضای فرهنگ‌سازی جدا شده‌اند و به سمت کارکردهایی چون کسب درآمد، برگزاری مجالس ترحیم و امثال آن رفته‌اند که شاید بتوان آن را جزء فرعیات وظایف مسجد عنوان کرد.
یکی از موارد بسیار حائز اهمیت که در شئون سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مسجد نقش‌آفرینی می‌کند جوانان هستند اما چه میزان هیئت‌امنا و امام جماعت دغدغه حضور جوانان در مسجد را دارد؟!
امروز به دلایل مختلف این شأن و جایگاه به حلقه گم‌شده‌ای تبدیل‌شده و گاهی به‌طور کامل به فراموشی سپرده شده‌اند؛ گویا دغدغه‌ای برای حضور و یا عدم حضور قشر جوان در مساجد و جذب آن‌ها به این مکان معنوی وجود ندارد، حتی به‌عنوان شعار هم به آن نگاه نمی‌شود و این نوع نگاه بسیار آسیب‌زننده است.
سعید خورشیدی: در صدر اسلام حضرت رسول (ص) اولین کاری که بعد از ورود به مدینه داشتند مشخص کردن جایگاه مسجدالنبی و تأسیس آن بود تا به‌عنوان پایگاه حکومتی مسلمین از آن استفاده کنند؛ اما به دلایل مختلف از جمله تغییر سبک زندگی مردم، ورود تکنولوژی و به‌ویژه نحوه مدیریت مسجد کارکرد مساجد از محل زندگی مردم به حداقل‌ها تبدیل و به پایین‌ترین حد آن اکتفا شده است.
ما باید مسجد را محل زندگی مردم بکنیم و شئون زندگی آن‌ها را در مجموعه مسجد تأمین کنیم اما در حال حاضر ما زندگی مردم را از مسجد بیرون کشیده‌ایم و برای آن جایگزین‌هایی چون فرهنگ‌سرا، محل اجتماع و امثال آن درست کرده‌ایم و به غیر از اوقات نماز و مجالس ترحیم از مسجد عملکرد و نقش دیگری دیده نمی‌شود.
ایکنا: یکی از مؤلفه‌های مهم در هر مسجدی امام جماعت آن مسجد است که شاید بتوان این جایگاه را در مقام رهبری هر مسجد ذکر کرد. در حال حاضر چه میزان ائمه جماعت در مساجد توانسته‌اند در نفوذ و تأثیرگذاری خود بر نسل نوجوان و جوان در مسجد مؤثر واقع شوند؟
حجت‌الاسلام رمضانی: به‌طور طبیعی مدیر طبیعی هر مسجدی امام جماعت آن مسجد است اما آسیب‌های جدی در این خصوص قابل‌مشاهده است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان به‌روز نبودن مدیریت مساجد و ارتباط ضعیف آن‌ها با نوجوانان و جوانان نام برد، همین امر موجب می‌شود تا نظرات و دیدگاه‌های هیئت‌امنا بر امام جماعت تسری یابد.
پیشنهاد می‌کنم حوزه علمیه بخشی از دغدغه‌های خود را برای تربیت مدیر مسجدی اختصاص دهد و رشته‌های مختلفی چون روانشناسی، جوان شناسی، ارتباطات، مشاوره، جامعه‌شناسی و امثال آن به این مدیران آموزش دهد تا بدین واسطه مدیران موفق در مساجد استان داشته باشیم تا بتوانند با حضور هدفمند در مساجد شهر زمینه ارتباط‌گیری مؤثر را با نسل نوجوان و جوان داشته باشند؛ در حقیقت حوزه علمیه می‌تواند این نقصان را رفع کرده و مدیرانی ذوابعاد را وارد بدنه مسجد کند.
زهره مظفری: روحانیت در مسجد باید از بین افرادی تعیین شوند که بتوانند نقش اثرگذار خود را در جذب نوجوان و جوان به‌خوبی ایفا کنند. این امر با میدان دادن به جوانان میسر خواهد شد.
سعید خورشیدی: ما نیازمند آموزش ویژه برای امام جماعات مساجد هستیم. یکی از تجربیات خوب در استان خوزستان رقم خورده است که در آن حوزه علمیه برای هر مسجدی چندین طلبه جوان و کار بلد را به‌عنوان موظفی معرفی کرده که این طلاب با حضور منسجم در مساجد تحت پوشش خود در کنار امام جماعت آن مسجد به کارهای فرهنگی اقدام کرده و زمینه ارتباط‌گیری خوب و مناسب را با جوانان و نوجوانان آن مسجد فراهم می‌کنند. به‌واسطه عملیاتی کردن این ایده خوب شاهد فعال شدن نزدیک 80 درصد مساجد این استان هستیم و این مساجد به محل رجوع مردم تبدیل‌شده‌اند.
ایکنا: با توجه به جایگاه و میزان نقش هیئت‌امنا در سطح مساجد و اینکه بسیاری از ایده‌ها و برنامه‌ها باید از فاکتور آن‌ها گذر کند، ویژگی‌های یک هیئت‌امنای خوب و توانمند را چگونه می‌بینید؟
حجت‌الاسلام رمضانی: در کشور ایران هیئت‌امنا جایگاه بسیار مهمی دارند و غالب آن‌ها تعیین‌کننده نوع برنامه‌ها و کارکردهای مساجد هستند. سازمان اوقاف و امور خیریه متولی انتخاب هیئت‌امنا در مساجد است.
ما بسیار به مسجد ظلم کرده‌ایم؛ مشکل امروز مساجد نداشتن رویه‌ای منسجم و سامانه‌ای برای شبکه‌سازی در مساجد است.
زهره مظفری: آنچه در این خصوص قابل‌تأمل است نظارت ضعیف متولیان امر بر عملکرد هیئت‌امنا است به‌گونه‌ای که گویی چنین نظارتی وجود ندارد و هر چه خود هیئت‌امنا بخواهند انجام می‌شود. از سوی دیگر چینش هیئت‌امنا نیز بسیار مهم و با اهمیت است که در حال حاضر بیشتر ملاک سن و سابقه افراد در نظر گرفته می‌شود در حالی که باید طوری روند انتخاب هیئت‌امنا پیش رود که افراد دارای مقبولیت اکثریت مسجد و حتی به جوانان میدان داده شود تا در این بستر بتوانند تصمیمات لازم و مناسب‌تری را اتخاذ کنند.
سعید خورشیدی: در حال حاضر سازمان اوقاف و امور خیریه ورود جدی در انتخاب هیئت‌امنای مساجد ندارد و گویی انتخاب اعضای هیئت‌امنا به‌صورت موروثی و یا تنها بسنده به سن و سال آن‌ها شده است.
به نظر می‌رسد یکی از موانع جدی در راستای پیشبرد اهداف تعالی‌بخش و برگزاری برنامه‌های جاذب نسل جوان برخی از اعضای هیئت‌امنا و ائمه جماعت مساجد هستند چرا که اگر این دو در کنار هم و هماهنگ باشند بی‌شک اتفاقات خوبی در این مسیر خواهد افتاد.
ایکنا: یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش رو در خصوص عملکرد مساجد احساس می‌شود نبود چتر واحدی برای ایجاد وفاق و هم‌بستگی در میان مساجد است. به نظر می‌رسد نیاز است این چتر واحدی وجود داشته باشد تا بتواند با شبکه‌سازی هوشمندانه در مساجد از طریق آن به هسته‌های شکوفا در بین نسل نو اقدام شود. نظر شما در این خصوص چیست؟
حجت‌الاسلام رمضانی: در حال حاضر شاید بتوان 20 متولی را در امور مساجد نام برد که این کثرت موجب شده تا ما نتوانیم شاهد اثرگذاری مفید مسجد باشیم . اگر هر سازمان و متولی نقش خود را به‌خوبی ایفا کند شاهد انسجام در عملکرد مساجد خواهیم بود.
بخش فرهنگی مساجد بسیار جزیره‌ای عمل می‌کند و در این حوزه نیازمند هم‌افزایی و وحدت رویه مناسب به‌دوراز سیاست زدگی هستیم. همه ما سرباز مسجد هستیم و باید در کنار هم با کاستن منیت های موجود به سمت اعتلای مساجد پیش برویم.
زهره مظفری: بزرگ‌ترین آسیب به مساجد وجود تعداد زیادی متولی در امور مساجد است که این امر موجب شده تا اثرگذاری مسجد هم در سایه این کثرت به حداقل‌ها برسد. این کثرت موجب می‌شود بودجه‌های در نظر گرفته نیز پخش‌شده و نتواند در جای خود هزینه شود.
باید یک مدیریت واحد، مقتدر و با بصیرت و آگاه در فرایند تجمیع و وحدت مساجد شهر قزوین وجود داشته باشد که متأسفانه این موضوع و وفاق در قزوین بسیار کم‌رنگ است.
سعید خورشیدی: در حال حاضر تولیت‌هایی با عناوین مختلف در امور مساجد وجود داشته و هر سازمانی مسئولیت بخشی را بر عهده دارد که از آن جمله می‌توان به سازمان امور مساجد زیر نظر دفتر نماینده ولی‌فقیه، کانون‌های فرهنگی –هنری مساجد زیرمجموعه اداره کل فرهنگ و ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، اداره کل اوقاف و امور و خیریه، بسیج مساجد و امثال آن اشاره کرد؛ همه این موارد اعلام‌شده در حال کار کردن هستند اما هیچ‌کدام عملکرد مؤثری نداشته‌اند.
ما نیازمند هم‌افزایی در حوزه نهادهای وابسته به مساجد هستیم که بهترین مرجع برای ایجاد این هم‌افزایی دفتر نماینده ولی‌فقیه در استان است و حضرت آیت‌الله عابدینی نماینده ولی‌فقیه در استان و امام‌جمعه قزوین می‌توانند نقش چتر واحد در این خصوص ایفا کرده و بخش‌های مختلف و عوامل مرتبط با عملکرد مساجد را زیر بال‌وپر خود بگیرد.
ایکنا: به‌عنوان سؤال آخر راهکارهای شما برای برگشت مساجد به شاکله اصلی و اهداف والای خود برای داشتن جایگاه نقش‌آفرین خود در جامعه به‌ویژه نسل جوان و نوجوان چیست؟
حجت‌الاسلام رمضانی: باید انقلابی در محیط مسجد رخ دهد تا روح تازه‌ای به پیکره ائمه جماعت و هیئت‌امنای آن دمیده شود و با بازنگری در این دو رکن اساسی مسجد بار دیگر نقش تربیتی آن احیا شود.
زهره مظفری: یکی از ضعف‌های موجود در این حوزه عملکرد ضعیف آموزش‌وپرورش است چرا که این نهاد تربیتی نقش بسیار مهمی در آشتی و همراهی دانش آموزان با مسجد را بر عهده دارند و می‌توانند در قالب برنامه‌های متنوعی زمینه این ارتباط را در محیط مسجد فراهم کنند.
سعید خورشیدی: باید برای کنترل این وضعیت دوربرگردان‌هایی تعبیه شود تا بتوانیم مساجد را به ریل اصلی خود بازگردانیم. بازگشت مساجد به کارکرد اصلی خود میسر نخواهد بود مگر با حضور جوانان، فکر و ایده نو که در این صورت کارکردهای مسجد از حداقلی رشد کرده و به جایگاه اصلی خود باز خواهد گشت.
گزارش از رقیه ملاحسنی
