فصلنامه «تحقیقات علوم قرآن و حدیث» در ایستگاه ۳۸

به گزارش ایکنا؛ شماره ۳۸ فصلنامه علمی پژوهشی «تحقیقات علوم قرآن و حدیث» به صاحب‌امتیازی معاونت پژوهشی دانشگاه الزهرا (س) و مدیرمسئولی پروین بهارزاده با هدف اطلاع‌رسانی و توسعه پژوهش‌های قرآنی و روایی؛ ایجاد فرصتی مناسب برای تبادل آراء و اندیشه‌های قرآن‌پژوهان و حدیث‌شناسان و عرضه تصویری جهان شمول از دین و مقوله‌های دینی؛ فراهم آوردن بستری شایسته برای عرضه ایده‌های نو، و نقد و کالبد شکافی آن‌ها برای پاسخگویی به پرسش‌های معرفتی نسل امروز و نهادینه کردن فرهنگ دینی منتشر شد.

عناوین مقالاتی که در این شماره منتشر شده است بدین قرار است: «بررسی تطبیقی سیر تطور اربعین‌نویسی در فریقین»، «نقد و بررسی دیدگاه عَزیزه هِبری در تفسیر «ضَرْب» زن در آیه ۳۴ سوره نساء»، «لایه‌های معنایی «شفاعت» در قرآن»، «نقش بافت موقعیتی و پیرامونی در تفسیر آیات مربوط به منافقان (مورد مطالعه ۸ – ۲۰ بقره و ۱ تا ۹ منافقون)»، «تحلیل انتقادی دلایل قائلان به نظریه تکرار نزول»، ««ذکر» و «تذکر» در سیر نزول قرآن کریم»، «ردپای کمّی‌گرایی در نظریه ترتیب نزول نولدکه».

در چکیده مقاله «لایه‌های معنایی «شفاعت» در قرآن» اثر مهدی حسن‌زاده می‌خوانیم: «یکی از مهم‌ترین مفاهیم قرآنی، واژه «شفاعت» است که نظر و تدبر هر اندیشمند قرآنی را به خود جلب می‌کند. تمام تلاش‌های لغویان، مفسرین، متکلمین و علما، تبیین‌کننده برخی از لایه‌های معنایی آن است. در حالی که تمام مولفه‌ها و لایه‌های معنایی آن با رویکرد معناشناسانه بررسی نشده است. این واژه در قرآن کریم، با تشکیل شبکه گسترده معنایی در ارتباط با واژه‌های کلیدی دیگر مثل نصرت، ولایت و ... معنا می‌شود که بسیاری از مولفه‌های معنایی آن را بایستی در لایه‌های بالاتر جستجو کرد.

این پژوهش با روش معناشناسی توصیفی تحلیلی هم زمانی، تبیین معنای «شفاعت» و استخراج مولفه‌های معنایی آن را از قرآن کریم پیش رو دارد. بررسی آیاتی که واژه «شفاعت» در آن به کار رفته و آیات مرتبط، این گونه نشان می‌دهد که این کلمه در کاربرد قرآنی بر محور جانشینی، با مفهوم نصرت و ولایت، بر محور هم‌نشینی با مفاهیمی مثل نصرت، تایید، نجات و فضل و بر محور تقابل با مفهوم لعن، حبط اعمال و عذاب شدید در دنیا و آخرت، در یک حوزه معنایی قرار می‌گیرد. کشف مولفه‌های معنایی «شفاعت» سبب تجلی بیشتر معارف ناب قرآنی برای بندگان حقیقت جو، پرهیز از برداشت‌های سطحی و گزینشی آیات قرآن کریم و نشان دادن جهان‌بینی خاص و نظام‌مند قرآن کریم است».

یکی از مقالاتی که در این شماره انتشار یافته است مقاله «تحلیل انتقادی دلایل قائلان به نظریه تکرار نزول» است. در منابع تفسیری و علوم قرآنی، در مواردی، در تعیین سبب نزول، یا مکی و مدنی بودن برخی آیات و سور، از تکرار نزول آن‌ها سخن رفته است. طرفداران این دیدگاه، در مواجهه با روایات متعدد و متعارض، نظریه تکرار نزول را مطرح کرده‌اند.

این گروه از محققان، برای تشخیص سبب نزول آیه، صحت سند و نوع تعبیر راوی را ملاک قرار داده‌اند؛ اما محدود کردن ملاک تشخیص سبب نزول یا مکی و مدنی بودن آیات و سور به صحت سند و تعبیر راوی، در کنار پیش‌فرض اولیه آنان مبنی بر عدم اجتهاد راویان، مشکل ظهور روایات مختلف و متعارض را به وجود آورده است، از این رو، به دلیل عجز از ترجیح روایات متعارض موجود در این حوزه، آن‌ها را بر تکرار نزول حمل کرده و عملاً از ورود به حوزه نقد و انکار روایات اجتناب ورزیده‌اند.

این در حالی است که دلایل طرفداران این نظریه، از نظر علمی، اتقان لازم را ندارند، میان روایات مرتبط با حوزه نزول آیات و سور مورد نظر بر اساس قواعد حدیث‌شناسی، امکان ترجیح وجود دارد؛ ضمن آنکه اقوال طرفداران این نظریه در توجیه مصادیق مورد ادعا متعارض بوده و عدم ثبت آیات و سور مورد ادعا در مصحف رسمی شاهدی دیگر بر عدم صحت نظریه تکرار نزول است.

در طلیعه مقاله ««ذکر» و «تذکر» در سیر نزول قرآن کریم» آمده است: «یکی از نام‌های قرآن «ذکر» و یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این کتاب، تذکربخشی است. این نوشتار با بررسی ارتباط میان آیات مبین این ویژگی بر اساس ترتیب تاریخی نزول، نخستین بار ابعاد جدیدی از هماهنگی مضمونی و انسجام درونی قرآن را نشان داده است. آیات قرآن در این حوزه در چهار مرحله با مطلع «ذکر للعالمین» قابل بررسی است. مرحله نخست ناظر به خود قرآن و تبیین تذکربخشی فراگیر آن و مرحله دوم ناظر به مخاطبان و بیان لوازم تذکرپذیری از قرآن است.

در مرحله سوم روی سخن با اهل ایمان است و دو واکنش کلی «اتباع» و «اعراض» در مواجهه با ذکر، در مقابل هم قرار می‌گیرد. مرحله پایانی نیز به تفصیلِ آموزه‌های مراحل قبل با رویکردی متفاوت پرداخته است. در بررسی گزاره‌های مرتبط با جنبه تذکربخشی قرآن بر اساس ترتیب نزول، انذارپذیری، تفکرمحوری، ولایت پذیری و قرآن باوری ابعاد به هم پیوسته تذکرپذیری از قرآن را تشکیل می‌دهند. در نگرش کلان به ساختار و مضامین این دسته از آیات، «هماهنگی در سیر نزول» و تناسبی اعجاب‌آور میان قالب و محتوا نیز رخ می‌نماید. قرآن برای سخن گفتن درباره تذکربخش بودن خود، قالب تذکردهی را انتخاب کرده و آن محتوا را در این قالب ریخته است».

انتهای پیام