روایت الازهر از جهان‌شمولی قرآن/ خطاب‌های الهی در جامع‌ترین منشور هدایت+آیات
گروه بین‌الملل ـ قرآن کتابی جامع برای همه بشریت با اختلافات قومی، فرهنگی و زبانی است و نمودی از این جامعیت را می‌توان در خطاب‌های جهان‌شمول قرآن در مخاطب قرار دادن عقلا، اندیشمندان، انسان و تمامی جهانیان مشاهده کرد.
به گزارش ایکنا؛ شکی نیست که قرآن کتابی نازل‌شده از سوی خداوند متعال است که بدون هیچ تبعیض همه بشریت با زبان‌ها، فرهنگ‌ها و رنگ‌های مختلف را خطاب قرار می‌دهد. این ادعا نیست، بلکه حقیقت محض است، چراکه در بسیاری از آیات قرآن بر این مسئله تأکید شده که قرآن کتابی جامع برای همه بشریت است.
در همین راستا، مرکز بین‌المللی فتوای الکترونیکی الازهر، قدیمی‌ترین مرکز علمی جهان اسلام در کشور آفریقایی مصر، با انتشار گزارشی با عنوان «عالمیة القرآن: جهان‌شمولی قرآن» در پایگاه خبری «صدی البلد» این کشور خطاب‌های قرآن به عقلا و اندیشمندان، انسان، عامه مردم و جهانیان را با استناد به آیاتی از قرآن کریم تحلیل و بررسی کرده است.
در این گزارش آمده است «هنگامی که در بسیاری از آیات قرآن تدبر می‌کنیم، می‌فهمیم که آیات قرآن به صراحت بیان می‌کند که – برخلاف تصور عده‌ای - این کتاب الهی مخصوص قوم عرب نیست، بلکه کتابی است که خداوند با آن همه بشریت را مخاطب قرار داده است. در واقع قرآن رویکرد و منشی الهی است که سعادت انسان را، اعم از اینکه سیاه یا سفید، عرب یا عجم، شرقی یا غربی باشد، تضمین کرده است. خطاب الهی در بسیاری از آیات به طور گسترده، عمومی و جامع و بدون محدود شدن به سرزمین، زبان قومیت، نژاد یا چارچوب‌های خاصی بیان شده است.»
در این گزارش به نمونه‌هایی از خطاب‌های عمومی و رایج قرآن اشاره می‌کنیم که به شرح زیر است:
خطاب به عقلا و اندیشمندان
خداوند متعال در بسیاری از آیات قرآن عقلا، اندیشمندان و اهل خرد و اندیشه را بدون توجه به زبان یا قومیتشان مخاطب قرار داده است. مانند آیه 29 سوره ص: «كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ: [اين] كتابى مبارک است كه آن را به سوى تو نازل كردهايم تا در[باره] آيات آن بينديشند و خردمندان پند گيرند.»
همچنین خداوند متعال در سوره نحل، آیه 12 می‌فرماید: «وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ: و شب و روز و خورشيد و ماه را براى شما رام گردانيد و ستارگان به فرمان او مسخر شدهاند. مسلماً در اين [امور] براى مردمى كه تعقل مى‌كنند نشانههاست.»
خطاب به انسان
خداوند همچنین در بسیاری از آیات قرآن، انسان را بدون در نظر گرفتن زبان یا نژاد او مخاطب قرار داده است، مانند: آیه 6 سوره انشقاق: «يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ: اى انسان حقا كه تو به سوى پروردگار خود به سختى در تلاشى و او را ملاقات خواهى كرد.»
آیات 3 تا 6 سوره قیامت: «أيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ* بَلَى قَادِرِينَ عَلَى أَنْ نُسَوِّيَ بَنَانَهُ * بَلْ يُرِيدُ الْإِنْسَانُ لِيَفْجُرَ أَمَامَهُ * يَسْأَلُ أَيَّانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ: آيا انسان مىپندارد كه هرگز استخوان‌هاى او را جمع نخواهيم كرد* آرى قادريم كه حتى خطوط سرانگشتان او را موزون و مرتب كنيم* انسان شک در معاد ندارد بلكه او مىخواهد آزاد باشد و بدون ترس از دادگاه قيامت در تمام عمر گناه كند* از اين رو مىپرسد قيامت كى خواهد بود.»
و آیات 36 تا 40 سوره قیامت: «أيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى * أَلَمْ يَكُ نُطْفَةً مِنْ مَنِيٍّ يُمْنَى * ثُمَّ كَانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّى * فَجَعَلَ مِنْهُ الزَّوْجَيْنِ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى * أَلَيْسَ ذَلِكَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يُحْيِيَ الْمَوْتَى: آيا انسان گمان مىكند بىهدف رها مىشود* آيا او نطفهاى از منى كه در رحم ريخته مىشود نبود * سپس به صورت خون بسته درآمد و خداوند او را آفريد و موزون ساخت * و از او دو زوج مرد و زن آفريد * آيا چنين كسى قادر نيست كه مردگان را زنده كند.»
خطاب به عامه مردم
همان طور که خداوند در قرآن انسان را به تنهايی خطاب کرده، ىر برخی آیات همه مردم و نه فقط گروهی خاص را نیز خطاب قرار داده است. مانند: آیه اول سوره ابراهیم: «كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ: كتابى است كه آن را به سوى تو فرود آورديم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاريكي‌ها به سوى روشنايى بيرون آورى، به سوى راه آن شكست‌ناپذير ستوده.»
در آیه فوق چیزی درباره زبان یا قومیت خاصی ذکر نشده است، بلکه آیه به صراحت بیان کرده که قرآن نازل شده تا بدون تبعیض وسیله‌ای برای بیرون آوردن همه مردم از تاریکی‌ها و هدایت آن‌ها به سوی روشنایی‌ها باشد.
همچنین، در آیه 41 سوره زمر نیز آمده است: «إِنَّا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدَى فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَمَا أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ: ما اين كتاب را براى [رهبرى] مردم به حق بر تو فروفرستاديم. پس هر كس هدايت شود به سود خود اوست و هر كس بيراهه رود تنها به زيان خودش گمراه مى شود و تو بر آن‌ها وكيل نيستى.»
دعوت به توحید و عبادت
اگر در خطاب‌های قرآنی خصوصاً در مسائل خاصی مانند دعوت به عبادت خداوند متعال و توحید دقت کنیم، می‌بینیم که این نوع خطاب‌ها عمومی هستند و غالباً با عبارت «یا ایها الناس» بیان می‌شوند. مانند سوره حج که در آن خطاب‌های متعددی به همه مردم وجود دارد، همان طور که در آیه 1 این سوره می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ: اى مردم از پروردگار خود پروا كنيد، چراكه زلزله رستاخيز امرى هولناک است.»
این نوع خطاب را در آیه 5 همین سوره نیز می‌بینیم: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ: اى مردم اگر درباره برانگيخته شدن در شكيد پس [بدانيد] كه ما شما را از خاك آفريدهايم. سپس از نطفه سپس از علقه آنگاه از مضغه داراى خلقت كامل و [احيانا] خلقت ناقص تا [قدرت خود را] بر شما روشن گردانيم و آنچه را اراده مىكنيم تا مدتى معين در رحم‌ها قرار مىدهيم. آنگاه شما را [به صورت] كودك برون مى آوريم سپس [حيات شما را ادامه مىدهيم] تا به حد رشدتان برسيد و برخى از شما [زودرس] مىميرد و برخى از شما به غايت پيرى مىرسد به گونهاى كه پس از دانستن [بسى چيزها] چيزى نمى‌‌داند و زمين را خشكيده مىبينى و[لى] چون آب بر آن فرود آوريم به جنبش درمىآيد و نمو مىكند و از هر نوع [رستني‌هاى] نيكو مىروياند.»
خطاب به جهانیان
در قرآن بارها بیان شده که این کتاب برای همه جهانیان نازل شده است و به منظور تأکید بر این مسئله واژه «عالمین» به معنی جهانیان را تکرار کرده تا جهان‌شمول بودن رسالت قرآن را نشان دهد و بگوید که قرآن برای همه مردم نازل شده است. این نمونه خطاب را می‌توانیم در آیات 51 و 52 سوره قلم ببینیم: «وَإِن يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ * وَمَا هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ: و آنان كه كافر شدند چون قرآن را شنيدند چيزى نمانده بود كه تو را چشم بزنند و مى‌گفتند او واقعاً ديوانهاى است * و حال آنكه [قرآن] جز تذكارى براى جهانيان نيست.»
همچنین، در آیه 104 سوره یوسف آمده است: «إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ: آن [قرآن] جز پندى براى جهانيان نيست.» ابن منظور(ادیب و مورخ 1311 هجری ـ 1232 میلادی) در ترجمه «العالم» گفته است: عالم، کل آفرینش است و ابواسحاق زجاج از عالمان نحو و شاعران عراقی (855 هجری ـ 923 میلادی) بیان کرده است عالمین همه آن چیزی است که خداوند آفریده همان طور که می‌گویند: او پروردگار هر چیز است و این واژه جمع عالم است.
آیاتی هم هست که تأکید می‌کند بر این که خداوند پیامبر اسلام (ص) را نیز برای همه جهانیان فرستاده است. مانند آیه 107 سوره انبیا: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ: و تو را جز رحمتى براى جهانيان نفرستاديم.» و یا آیه 158 سوره اعراف که می‌فرماید: «قُلْ يَاأَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا: بگو اى مردم من پيامبر خدا به سوى همه شما هستم.»
اگر پرسیده شود که چطور خداوند عزوجل، پیامبرش را برای همه مردم فرستاده در حالی که قرآن به زبان عربی نازل شده است؟ در پاسخ باید گفت: قرآن قانون اسلام است که خداوند آن را برای همه مردم نازل کرده و به این دلیل آن را به زبان عربی فرستاده که این زبان شمولیت بیشتری داشته و کامل‌تر و گسترده‌تر است و تنها زبانی است که می‌تواند مفاهیم و معانی قرآن را دربرگیرد.
در این گزارش همچنین آمده است از زمان پیامبر اسلام(ص) تاکنون غیرعرب‌زبانان نیز قرآن را تلاوت و آن را حفظ کرده‌اند و هر غیرعرب و عجمی که نمی‌تواند قرآن را بخواند، کلام وحی برایش ترجمه شده و همه مسلمانان از شرق تا غرب جهان و عرب یا غیرعرب این را می‌دانند و هر کس هم که می‌خواهد قرآن بخواند می‌تواند زبان عربی را یاد بگیرد.
ترجمه و تنظیم: سعیده بیرجندی
انتهای پیام
