تلاش امام موسی صدر برای تکمیل کار ناتمام سیدجمال با تشکل‌سازی

به گزارش ایکنا، نشست «بررسی شیوه نهادسازی و مدیریت تشکیلاتی امام موسی صدر» عصر یکشنبه، 29 مهرماه 97، با سخنرانی شریف لکزایی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مجتبی احمدی، جامعه‌شناس و امام موسی‌صدر پژوه از سوی کانون اندیشه جوان در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.
لکزایی در ابتدا ضمن تشکر از دست‌اندرکارانی که یاد و نام امام موسی صدر را زنده نگه می‌دارند، اظهار کرد: چون در جمع دانشجویی صحبت می‌کنیم، سعی‌ام بر این است که روشن کنم برای موفقیت‌ تشکل‌های دانشجویی چه الهامی از امام موسی صدر می‌گیریم و این تشکل‌ها باید چه نظمی داشته باشد.
وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مباحثی که امام موسی صدر درباره تشکیلات مطرح می‌کند هویت‌یابی است. حضور در هر جمعی از جمله تشکیلات دانشجویی نیازمند این است که هویتی کسب کنیم و با آن تابلو شناخته شویم؛ بنابراین با حضور در یک جمع و تشکل، در راستای اهداف مشخص‌شده‌ای حرکت می‌کنیم و این حرکت به ما هویت می‌دهد. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که با حرکت در درون یک تشکل و انجام اعمال ضروری آن به خودسازی هم دست پیدا می‌کنیم و امام موسی صدر تأکید زیادی بر این مسئله داشتند.
لکزایی افزود: وی مسئله ایمان را نیز به تشکل‌ها ربط می‌دهد و می‌فرماید ایمان به خدا از خدمت به مردم جدا نیست و وظیفه یک تشکل خدمت به مردم است. بنابراین قیام برای خدا خدمت به مردم است و فرد باید به جماعت تبدیل شود. باید از فرد عبور کنیم. اگر قرار است در تشکلی که عضو آن می‌شویم، همچنان همان فرد باقی بمانیم دیگر تشکل معنایی ندارد؛ بنابراین تشکل فرد را به جماعت تبدیل می‌کند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: از منظر امام موسی صدر نکته بعدی که در تشکل اهمیت دارد بحث صداقت است. عدم صداقت باعث فروپاشی تشکل می‌شود؛ همان گونه که عدم صداقت باعث فروپاشی نظام‌های سیاسی می‌شود. بنده قبلاً این را در مطلبی توضیح داده‌ام که صداقت در تشکل تا چه اندازه از منظر امام موسی صدر اهمیت دارد. موضوع صداقت در همه عرصه‌ها اهمیت دارد اما در تشکل‌های دانشجویی و فرهنگی باید بیشتر بر آن تأکید شود.
وی یادآور شد: نکته دیگری که امام موسی صدر بر آن تأکید می‌کند این است که در تشکل‌ها هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. این اقدام هم باعث فروپاشی تشکل و هم ناکارآمدی آن می‌شود. مصادیق مختلفی در سیره ایشان وجود دارد که به این مسئله ملتزم بودند و برای رسیدن به هدف از ابزارهای مشروع استفاده می‌کردند.
لکزایی بیان کرد: مسئله دیگر مخالفت با عوام‌فریبی است. ایشان از همین منظر به دموکراسی‌های موجود هم نقد می‌زنند و معتقدند که آن‌ها عوام‌فریبی می‌کنند؛ بنابراین یکی از الزامات یک تشکل این است که دست به عوام‌فریبی نزند. البته این موضوع با صداقت هم گره می‌خورد. این اقدامات باعث خودسازی هم می‌شود. در اینجا نیت اهمیت پیدا می‌کند که نیت افرادی که تشکلی را ایجاد می‌کنند چیست.
وی ادامه داد: ایشان می‌فرمایند که نیت یک بخش درونی و یک بخش بیرونی دارد و همانند یک ساختمان است که نیت سازنده آن اهمیت پیدا می‌کند که آیا هدف آن خدمت به مردم یا چیز دیگری است؛ بنابراین همه مواردی که به آن اشاره کردم دارای ارتباط هستند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: عدم گرایش فرقه‌ای و فقدان انحصارگرایی موضوعی است که امام موسی صدر تأکید بسیاری بر آن دارند. ایشان می‌خواهند شیعیان در لبنان از محرومیت بیرون بیایند و معتقد هستند که باید خود را تقویت کنیم و این تقویت شدن هم در تشکیلات نمود پیدا می‌کند. ایشان معتقد هستند که شکل‌گیری تشکیلات واجب عینی است و در این زمینه دوری از فرقه‌گرایی اهمیت پیدا می‌کند.
وی گفت: امام موسی صدر جنبش محرومان را تشکیل دادند که منحصر به شیعه نبود و همه مردم لبنان می‌توانستند عضو آن شوند و اهداف و آرمان‌های آن را محقق کنند. نکته دیگری که ایشان به آن اشاره می‌کنند بحث اخلاق است. امام موسی صدر از اخلاق خدایی سخن می‌گویند و اینکه باید این اخلاق در ما شکل بگیرد. ایشان در این بخش از سخنان خود متأثر از حکمت متعالیه است، چون نظر و عمل را از هم جدا نمی‌داند و این همان سخن ملاصدراست.
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: در مجلس اعلای اسلامی شیعیان لبنان افراد مختلفی از شیعه، سنی، مسلمان، مسیحی، سکولار و ... حضور دارند و این نشانه دوری از فرقه‌گرایی است و افراد و سلایق مختلفی هم در آن جمع می‌شوند.
مجتبی احمدی، جامعه شناس و امام موسی‌صدر پژوه، سخنران بعدی این نشست بود که اظهار کرد: شهید بهشتی از همراهان امام موسی صدر و فردی اصلاح‌گر و تحول‌خواه بودند و حرکت جدیدی را در تاریخ دیانت آغاز کردند. راه امام موسی صدر کاملاً آگاهانه بوده است. ایشان اگر در حوزه می‌‌ماندند، می‌توانستند یکی از مراجع عظام تقلید باشند. بنابراین ایشان فقط بنیانگذار مجموعه‌ای از تشکل‌ها نیستند، بلکه بنیانگذار یک منش هم هستند.
این صدرپژوه یادآور شد: مرحوم سیدصادق طباطبایی تأکید داشتند ایشان روشنفکر بودند اما بنده معتقدم امام موسی صدر مجتهد شیعی بودند. در آخرین نوشته ایشان در نشریه لوموند فرانسه یک هفته قبل از سفر به لیبی می‌نویسد که انقلاب اسلامی ندای پیامبران بود و این در واقع آخرین دغدغه وی است. وی خواسته یکبار دیگر به ما نشان دهد دین در ماهیت خود متنی نبوده است که باید آن را فهم کرد. اگر این گونه بود، روحانیت ما وارد اصلاح‌گری نمی‌شد و در حاشیه و انزوا قرار می‌گرفت. بنابراین امام موسی صدر به این نتیجه رسید که دین آن چیزی نیست که تاکنون فهم شده است.
وی اظهار کرد: قرآن می‌گوید غایت دین چیزی غیر از حیات‌بخشی به انسان و نجات وی از نابسامانی‌ها نبوده است. امام موسی صدر هم معتقد است مسیر انبیای الهی هدایت انسان بوده است و در این مسیر اصالت اجتماعی را مورد توجه قرار می‌دهند و معتقد بودند که سیاست را باید خود مردم اصلاح کنند.
احمدی ادامه داد: روحانیت و فقهای ما هم در طول تاریخ به دلیل توجه به اصالت اجتماعی در حفظ کیان ما مؤثر واقع شده‌اند، اما امروزه دولت به فلان مرجع تقلید مراجعه می‌کند که مردم را وادار به انصراف از یارانه کند و این نشان‌دهنده دوری ما از اصالت اجتماعی است.
احمدی گفت: یکی از اولین کارهایی که امام موسی صدر در لبنان انجام دادند این بود که با استفاده از بسیج اجتماعی مشکل تکدی‌گری را برطرف کردند و این در حالی است که ما در ایران در مدل‌سازی اشتباه کردیم. گام‌های دیگری از جمله مدرسه جبل عامل نمونه دیگری از تشکل‌هایی بود که امام موسی صدر آن را برپا کرد.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه مسئله امام موسی صدر انسان بود ادامه داد: به نظر وی اگر نتوانیم عمل صالح دسته‌جمعی انجام دهیم، امکان ندارد در کار تشکیلاتی موفق عمل کنیم و به یک عمل دسته‌جمعی منظم دست پیدا کنیم. بنابراین پروسه‌ای که ایشان به دنبال آن بودند انسان به دور از فرقه‌گرایی بود.
در ادامه سخنرانان این نشست به پاسخگویی به سؤالات حضار پرداختند. شریف لکزایی در پاسخ به این سؤال که امام موسی صدر چگونه اختلافات درون سازمانی را حل می‌کردند، اظهار کرد: ایشان از شیوه‌های رایج استفاده می‌کنند. مثلاً وقتی به عوام‌فریبی می‌رسند، دموکراسی‌ها و وضعیت موجود انتخابات را نقد می‌کنند اما اگر مجلس اعلای شیعیان را به عنوان مهم‌ترین نهادی که امام موسی صدر تأسیس کرده هم در نظر بگیریم، در آنجا سازوکار رأی وجود دارد. بنابراین سازوکارهای معمولی را که برای رفع ناسازگاری‌ها وجود دارد ایشان هم استفاده می‌کردند.
لکزایی افزود: هدف مجلس اعلای اسلامی این است که حقوق شیعیان را استیفا کند. بنابرین امام آسیب‌شناسی می‌کنند که چگونه تعامل کردیم و حقوق ما تا چه اندازه محقق شده است و احیاناً چه کاستی‌هایی وجود دارد. در این راستا باید خودسازی صورت گیرد تا خلأهای موجود برطرف شود.
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پاسخ به پرسشی درباره دیدگاه ایشان در برابر مخالفان درون‌سازمانی مخصوصاً افراد معتقد و غیرمعتقد به مبارزه مسلحانه گفت: وقتی کاری در حال انجام است، نیازمند فرد یا افرادی است که پایه کار باشند. در این راستا جهت‌گیری و هدف‌یابی می‌شود و افرادی هم برای رسیدن به آن جمع خواهند شد.
وی یادآور شد: بنده در کتاب اندیشه سیاسی امام موسی صدر توضیح داده‌ام که آنچه وی پیگیری کرده و در واقع می خواهد کار ناتمام سیدجمال‌الدین اسدآبادی را تمام کند همین تشکل است و به همین دلیل آن را واجب عینی معرفی می‌کند. مسیر امام مسیر گفت‌وگو، تجمیع آرا و اجماع است و اینکه براساس هدف مطلوب طی طریق کنند.
احمدی اظهار کرد: امام موسی صدر می‌فرمایند: باید ترس از موافق و مخالف را از بین ببریم بلکه اسلام دین‌ِ پرستش خدا و خدمت به انسان است. خدمت به انسان از اسلام جداشدنی نیست و هر کسی مدعی آن باشد، شیطان است. پشت کارت‌های جنبش امل هم نوشته بود که ایمان به خدا و انسان و میراث، چراکه اگر فقط به خدا معتقد باشیم و به انسان اعتقادی نداشته باشیم، ممکن است همانند داعش انسان‌ها را نابود کنیم، اما وقتی وارد جنبش شدیم، قوانینی در آن وجود دارد که باید رعایت کنیم.
وی در پاسخ به پرسشی درباره علت دچار نشدن تشکیلات امام به ریاکاری گفت: بنده معتقدم میراث امام از جمله مؤسسات خیریه، مؤسسات آموزشی و مجلس اعلا را باید تفکیک کنیم چون موفقیت همه آن‌ها یکسان نبوده است. هرچند که در همه آن‌ها پویایی وجود دارد. مسئله‌ای ریاکاری زمانی ممکن است به وجود بیاید که منافعی از جمله قدرت یا رانت وجود داشته باشد اما به نظرم چون خود امام موسی صدر در این مسیر نبود و کسانی‌ هم که می‌خواستند با ایشان کار کنند باید از همه چیز می‌گذشتند. بنابراین دچار چنین مسئله‌ای نشدند.
احمدی نیز اظهار کرد: بنده معتقدم تجربه زیست امام موسی صدر تجربه‌ای معطوف به حل مشکلات انسان بود و این تربیت را از پدر و از دوران کودکی به ارث برده بودند. در زمان رضاشاه، ضدیت با دین رواج زیادی داشت اما افرادی در آن دوره تربیت شدند که منشأ اثر شدند و به دنبال دفاع از دین و انسانیت بودند و یکی از این افراد امام موسی صدر بودند که در سال 1307 متولد شدند.
انتهای پیام