چرایی گفت‌وگو در جامعه/ بحث و گفت‌وگو در فضای دموکراتیک شکل می‌گیرد

جوادآرین‌منش، فعال سیاسی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در خصوص ضرورت گفت‌وگو در جامعه اظهار کرد: ما با موضوعات و مسائل مختلفی در کشور مواجه هستیم که هر کس از ظن خود این مسائل را مورد بررسی قرار می‌دهد.

وی با بیان اینکه قرآن به تمام مسائل مورد نیاز زندگی دنیوی و اخروی عنایت و توجه دارد، عنوان کرد: قرآن می‌تواند پاسخ‌های مناسبی در حوزه مسائل مختلف داشته باشد. از منظر معارف اسلامی و قرآنی می‌توان موضوعات مختلفی از جمله گفت‌وگو را مورد بررسی قرار داد.

آرین‌منش در خصوص چرایی گفت‌وگو در جامعه تصریح کرد: انسان موجودی اجتماعی بوده و اجتماعی بودن یکی از خصوصیات انسان است که برخی معتقد هستند این خصیصه ذاتی انسان بوده و برخی دیدگاه‌ها معتقد است که ضرورت‌ها سبب شده که انسان‌ها اجتماعی زندگی کنند؛ بنابراین هیچکس منکر اجتماعی بودن نیست. لازمه اجتماعی زیستن استفاده از ابزار زبان بوده و زبان روابط بین افراد را برقرار می‌کند. مهم‌ترین بهانه زیستن گفت‌وگو بین افراد است.

گفت‌وگو زمینه تکامل و رشد انسان را فراهم می‌کند 
این فعال سیاسی افزود: اهمیت گفت‌وگو را از زوایای مختلفی می‌توان مورد بررسی قرار داد. اگر قرار باشد که مشکلات جامعه حل شود، مقدمه حل آن‌ها، تفاهم و گفت‌وگوی میان افراد است. گفت‌وگو زمینه تکامل و رشد انسان را فراهم می‌کند. امتیاز بزرگ انسان ناطق بودن است. نطق، زبان، بیان، گفت‌و‌گو و مفاهمه به معنی رابطه کلامی بوده که رابطه کلامی مهم‌ترین نوع رابطه بین انسان‌هاست. بنابراین از هر زاویه‌ای نگاه کنیم، گفت‌وگو امر بسیار حائز اهمیتی بوده و انتقال تجربیات ما از نسلی به نسل دیگر با زبان و گفت‌وگو اتفاق می‌افتد.

وی بیان کرد: افراد، گروه‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها از تمایزات زیادی برخوردار هستند. هر کدام به گونه‌ای فکر می‌کنند و دو فرد به یک صورت فکر نمی‌کنند. بنابراین تنوع سلایق و دیدگاه‌ها اقتضا می‌کند که ما این اصل تغییر را بپذیریم و برای اینکه توانایی زندگی با یکدیگر را داشته باشیم، با هم گفت‌وگو کنیم. از نگاه دیگر راه‌حل سوء‌تفاهمات استفاده از زبان بیان و گفت‌وگو است.

آرین‌منش خاطرنشان کرد: از زاویه نگاه اسلامی ما در قرآن داریم که «فبشر عباد الذین یستمعون القول و یتبعون احسنه»؛ یعنی قرآن به کسانی که همه احوال، دیدگاه‌ها و نظرات را می‌شنوند و بهترین آن را انتخاب می‌کنند، بشارت می‌دهد. بنابراین گفت‌وگو و مفاهمه یک ارزش اسلامی تلقی می‌شود. در سخنی دیگر می فرماید «وجادلهم بالتی هی احسن». در حقیقت قرآن توصیه می کند که جدال احسن داشته باشید. جدال احسن یعنی ممکن است با هم اختلاف نظر داشته باشیم اما این اختلاف نظرها را باید با قول لین، سخن لطیف و گفت‌وگو به سرانجام و نتیجه رساند. 

این فعال سیاسی با اشاره به اینکه در فرهنگ اسلامی و ایرانی ما و در سیره اهل بیت(ع) یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های امام رضا(ع) مناظرات رضوی است، عنوان کرد: حضرت برای گفت‌و گو با ادیان و مذاهب گوناگون اعلام آمادگی می‌کردند تا با هم استدلال، دلیل و برهان بیاورند و یکدیگر را متقاعد کنند که چه کسی درست‌تر می‌اندیشد. حتی با مخالفان، دشمنان و افرادی که دیدگاه‌های آن‌ها را قبول نداشتند نیز گفت‌وگو می‌کردند. 

وی ادامه داد: در حال حاضر یکی از نقایصی که ما امروز در جامعه داریم، این است که حتی با تفاوت مذاهبی که در کنار هم زندگی می‌کنیم نیز مفاهمه، مناظره و گفت‌وگوی درستی با یکدیگر نداریم. در حالی که شیعه و سنی سال‌های طولانی در کنار هم زندگی می‌کنند، روابط مناسب و دوستانه‌ای ندارند، با وجود اینکه هر دو مسلمان هستیم و مشترکات فراوانی نیز داریم، حداقل می‌توانیم با هم در خصوص مشترکات خود گفت‌وگو کنیم اما این اتفاق رخ نمی‌دهد.

آرین‌منش اضافه کرد: اگر نهادهای اسلامی نتوانند این مفاهمه و گفت‌وگو را در داخل کشور بین مذاهب مختلف نهادینه کنند، مطمئنا نمی‌توانند این امر را به عرصه بین‌المللی نیز تعمیم دهند زیرا اهل سنت می‌توانند سفیران جمهوری اسلامی در خارج از کشور باشند؛ در حالی که هنوز چالش‌هایی بین ما وجود دارد که حل نشده است، بنابراین ما هم از منظر قرآن، باید گفت‌وگو را به عنوان یک اصل بپذیریم. گفت‌وگو در فرهنگ ایرانی و سیره ائمه معصوین(ع) از یک اصالت خاصی برخوردار است که باید به آن توجه شود.

موانع فرهنگی و سیاسی علت شکل نگرفتن فرهنگ گفت‌وگو در جامعه 
این فعال سیاسی با طرح این سؤال که چرا گفت‌وگو در جامعه ما به عنوان یک فرهنگ مطرح نشده است، تصریح کرد: ما با یکسری موانع مواجه هستیم که بخشی از آن موانع فرهنگی و بخشی سیاسی است. یکی از موانع فرهنگی، نظام آموزش و پرورش ما بوده که یک نظام گفت‌وگو محور نیست. در کلاس درس معلم مطالبی را بیان می‌کند، دانش‌آموز باید آن را حفظ کرده و بعد بازپس دهد.

وی افزود: نظام کنکور سراسری نیز از دانش‌آموز، گفت‌وگو، خلاقیت و ابتکار نمی‌خواهد بلکه می‌خواهد یک ضبط ‌صوت قوی باشد که مطالب را هر چه بهتر حفظ کند و پس دهد. یک نظام آموزشی پیشرفته حفظ محور نیست بلکه گفت‌وگو محور است؛ نظامی که فرد را برای جامعه تربیت می‌کند و می‌تواند ارتباط بهتری با دیگران برقرار کند. مانع فرهنگی و آموزشی یکی از موانع است.


آرین‌منش با اشاره به اینکه مانع دیگر برای گفت و گو موانع سیاسی است، عنوان کرد: مقام معظم رهبری سال‌های طولانی است که در مباحث سیاسی روز موضوع مناظرات و کرسی‌های آزاداندیشی را در دانشگاه‌ها مورد تاکید قرار داده‌اند اما در کدام دانشگاه کرسی‌های آزاداندیشی، بحث، مناظره، نقد و گفت‌وگو رایج شده است؟ این امر بدین سبب است که رئیس دانشگاه و مسئولان احساس می‌کنند که چون این گفت‌وگوها تضارب آرا، عقاید و دیدگاه‌های مختلف بوده، تنش‌زاست.

این فعال سیاسی بیان کرد: به این دلیل که تنش معمولا فضای خوبی را ایجاد نمی‌کند، سعی می‌کنند که از این عرصه فرار کنند در حالی که ممکن است در ابتدای امر که هنوز روش گفت‌وگو را نمی‌دانیم و آمادگی‌ها و زیرساخت‌های لازم را فراهم نکرده‌ایم، قدری تنش هم وجود دارد اما با این تضارب آراست که رشد صورت می‌گیرد. ما زیرساخت‌ها و زمینه‌های این فضای گفت‌وگو را فراهم نکردیم که این ناشی از برخی موانع سیاسی است.

وی با بیان اینکه مانع سوم، موانع امنیتی است، تصریح کرد: عدم وجود فضای امن برای گفت‌وگو در محافل مختلف علمی، سیاسی و... نیز یکی از موانع است. مانع دیگر رودربایستی بوده، زمانی که احساس می‌کنیم اگر دیدگاه مخالف خود را بیان کنیم، مورد پسند دیگران نیست؛ بنابراین خودسانسوری بر ما حاکم می‌شود. در فضای رسانه‌ای نیز این خودسانسوری‌ها وجود دارد و ممکن است فردی مانع رسانه نشود که مطلبی را منتشر کند اما خود را سانسور کند. یک عامل دیگر بی‌تفاوتی است که تصور می‌کنیم چرا باید دیدگاه درست‌تر خود را بیان کنیم؟ بنابراین یک بی‌تفاوتی حاکم می‌شود.

امر به معروف و نهی از منکر زیرساخت گفت‌وگو را فراهم می‌کند
آرین‌منش گفت: امر به معروف و نهی از منکر اصلی است که زیرساخت گفت‌وگو را فراهم می‌کند. امر به معروف و نهی از منکر مچ‌گیری نیست. در این امر با فردی صحبت می‌کنیم تا دیدگاه مثبت خود را منتقل و در رفتار او تغییر ایجاد کنیم اما در جامعه ما مطلقا فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر نهادینه نشده و تنها تکرار این کلمه از اول انقلاب تاکنون فراوان شنیده شده و ستاد و شورا برای این امر ایجاد کردیم.

این فعال سیاسی ادامه داد: نه افراد عادی بلکه علمایی که معتقد به ضرورت امر به معروف و نهی از منکر هستند نیز خودشان عامل این مساله نیستند. مشاهده نمی‌شود که با همان شکل صحیحی که ویژگی‌های این امر را می‌گویند، با دیگران وارد گفت‌و‌گو شوند بلکه ترجیح می‌دهند که سکوت و خود را سانسور کنند که این امر نیز جزو مشکلات و موانع فرهنگی عدم ترویج گفت‌وگو است.

وی بیان کرد: نقش رسانه‌ها و صداوسیما نیز در این زمینه می‌تواند نقشی بسیار بی‌بدیل و تعیین‌کننده و مروج این تفکر باشد. تنها در موارد سیاسی و آستانه انتخابات، بازار این گفت‌وگوها و مناظرات در مقطع کوتاهی داغ می‌شود که معمولا این موضوع به عنوان یک فرهنگ در رسانه ملی ما وجود ندارد.

آرین‌منش در خصوص موضوعات گفت‌وگو، خاطرنشان کرد: گفت‌وگو می‌تواند از موضوعات کاملا خانوادگی تا مسائل کلان ملی وجود داشته و در تمام زمینه‌ها مشکل‌گشا باشد.

این فعال سیاسی عنوان کرد: در جامعه ما که سالیان طولانی تحت سلطه قرار داشته، هنوز هم نگاه به بالا است و هنوز هم تصور می‌شود که اگر قرار باشد کاری صورت گیرد باید در تهران رقم بخورد و نمی‌تواند از پایین به بالا باشد، تلقی ما این است. بزرگان، مسئولان، علما و دانشگاهیان نهادهای مرجع هستند و گروه مرجع تلقی می‌شوند. اگر آن‌ها شروع کنند به تدریج می‌تواند فراگیر شود. گفت‌وگو می‌تواند در عرصه‌های مختلف چه مسائل کلان و مسائلی که به همه مربوط می‌شود همچون مشکلات اقتصادی، سیاسی، امنیتی و غیره و چه در مسائل خرد بین دو نفر شروع شود. 

وی اضافه کرد: معمولا بین قوای سه‌گانه ما تنش وحود دارد. روسای سه قوه ما که باید مسائل خود را حل کنند، این کار را با گفت‌وگو انجام نمی‌دهند بلکه مسئله در رسانه‌ها مطرح شده و این اختلافات به سطح جامعه تسری پیدا می‌کند، در حالی که جزو تاکیدات رهبری بوده که مسائل سه قوه باید در جلسات سران سه قوه حل شود نه اینکه به رسانه‌ها کشیده شود که فضای جامعه را نیز متاثر می‌کند. اختلافاتی که بین سران سه قوه وجود دارد گاه تا پایین جامعه هم کشیده می‌شود.

آرین‎منش در خصوص راهکارهایی برای افزایش گفت‌وگو در جامعه، تصریح کرد: کافه‌ها و قهوه‌خانه‌های قدیمی ما پاتوق اصناف مختلف بوده که در زمانی که شاغل نبودند در این مکان‌ها مسائل خود را مطرح و با هم گفت‌وگو می‌کردند تا راه‌حل پیدا کنند، این کار برای آن‌ها تفریح نیز بود. در حال حاضر از این الگو استفاده شده و مکان‌هایی چون کافه کتاب به راه افتاده است. 

کافه گفت‌وگو، راهی برای افزایش آن در جامعه
این فعال سیاسی خاطرنشان کرد: ما می‌توانیم طرح کافه گفت‌وگو را نیز مطرح کنیم. گروه‌های مختلف می‌توانند در کافه‌ها بحث‌های روزمره را مطرح کنند. ایجاد این پاتوق‌های گفت‌وگو اقدام مناسبی است. با این کار هم اوقات فراغت به طور مناسب سپری می‌شود و هم یک کارشناس می‌تواند در این بحث‌ها مشارکت و آن‌ها را هدایت و جمع‌بندی کند. این امر سبب رشد افراد می‌شود. اگر ما گفت‌وگو را یک امر مهم می‌‎دانیم، باید بستر و مکانی نیز برای آن به وجود آوریم.

وی بیان کرد: ورود فرهنگ غرب یعنی حاکمیت فردگرایی بر جمع‌گرایی جزو مسائلی بوده که در جامعه ما رواج پیدا کرده و رابطه انسان با انسان، نقش خود را به رابطه انسان با شی داده است. مشکلات و مسائل اقتصادی نیز در گفت‌وگو اثر دارد یعنی افراد به قدری گرفتار تامین معاش و زندگی خود شدند که دیگر وارد گفت‌وگو با افراد نمی‌شوند و وقت این کار را نیز ندارند و ان را نوعی وقت تلف کردن می‌پندارند.


آرین‌منش در خصوص مهارت گفت‌وگو گفت: در هیچ کجا از جمله در نظام آموزش و پرورش، روش گفت‌وگو به مردم آموزش داده نشده و آداب گفت‌وگو و تمرین این موضوع به عنوان یک کار ارزشمند در نظام اموزش و پرورش مطرح نشده است. ما مکانی در جامعه نداریم تا بستری فراهم شود که افراد گفت‌وگو را با یکدیگر تمرین کنند. باید گفت‌وگو را تمرین کرد. آداب و روش گفت‌وگو نیز آموزش داده نشده است. ما مهارت و توانایی گفت‌وگو نداریم به همین دلیل تلاش می‌کنیم تا از این کار فرار و سکوت کنیم به جای اینکه با یکدیگر صحبت کنیم.

این فعال سیاسی با اشاره به اینکه یکی از دلایل کاهش زمینه‌های گفت‌وگو، گسترش رسانه‌های جمعی است، عنوان کرد: شبکه‌های اجتماعی و تلویزیون ارتباط افراد را روز به روز بیشتر قطع می‌کند. این یکی از بحث‌هایی است که جزو آفت‌ها و موانع گفت‌وگو شده و وقت افراد در تسخیر شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها قرار گرفته است.

وی در این رابطه که گاهی افراد از گفت‌‎وگو با یکدیگر اقناع نمی‌شوند، تصریح کرد: درست است که افراد صد در صد به جمع‌بندی نمی‌رسند اما یقیناً در گفت‌و‌گوهایی که صورت می‌گیرد، فرد تعدیل می‌شود و دیگر صد در صدی آن دیدگاه سابق خود را ندارد. ممکن است افراد به جمع‌بندی کامل نرسند اما احساس می‌کنند که آنگونه که فکر می‌کردند هم نیست. بخشی از حقیقت همیشه نزد ما است. فرهنگ‌ها، کشورها و جوامع مختلف باید این اصل را بپذیرند که همیشه بخشی از حقیقت نزد آن‌ها بوده و همه چیز را همگان می‌دانند. اگر این امر پذیرفته شود، تبادل فرهنگی اتفاق می‌افتد. لازمه تبادل فرهنگی، گفت‌وگو است.

آرین‌منش با بیان اینکه بحث گفت‌وگو می‌تواند در یک فضای دموکراتیک شکل بگیرد، خاطرنشان کرد: ما در شرایطی که افراد را آزاد، آگاه و برابر فرض می‌کنیم، می‌توانیم گفت‌وگو را تعلیم دهیم. به هر میزان که تفکیک‌ها صورت بگیرد، شهروندان به درجه یک و دو تقسیم و افراد به حاکم و محکوم تبدیل شوند، رابطه برابر برای گفت‌وگو فراهم نمی‌شود و گفت‌وگو شکل نمی‌گیرد. گفت‌وگو در یک فضای سالم آزاد دموکراتیک می‌تواند بستر رشد داشته باشد، بنابراین فضای دیکتاتوری با گفت‌وگو سازگاری ندارد.

این فعال سیاسی اضافه کرد: مردم بیشتر بحث‌های سیاسی را تعقیب می‌کنند تا بحث‌های فرهنگی. ریشه مشکلات ما مباحث فرهنگی بوده اما به قدری مشکلات اقتصادی و سیاسی مهم شده که حوزه فرهنگ فراموش شده است. اولین چیزی که در اثر مشکلات اقتصادی از سبد خانوار حذف می‌شود، محصولات فرهنگی بوده و آخرین چیزی هم که اضافه می‌شود، محصولات فرهنگی است.

انتهای پیام