نبود شفافیت در حکمرانی و شکل‌گیری دوقطبیهای خطرناک/ مسئولان بیش از همه نیازمند اخلاق‌آموزی هستند
گروه سیاسی ــ کارشناس مسائل سیاسی یکی از موانع شکل‌گیری گفت‌وگوی عالمانه و کارشناسی را نبود شفافیت در حکمرانی دانست و گفت: این آسیب موجب تشکیل دوقطبی‌ها و چندقطبی‌های خطرناک و ضربه‌زننده شده و فضای گفت‌وگوی دقیق را به سمت اظهارنظرهای غیردقیق و مبتنی بر گمان و همراه با سوء ظن نسبت به هم سوق می‌دهد.
به گزارش ایکنا؛ یکی از آفات امروز جامعه ایران که به ویژه در عرصه سیاسی بروز و ظهور بیشتر و ملموس‌تری دارد، عدم شکل‌گیری فضای گفت‌وگوی عالمانه و کارشناسانه حول مسائل کلان و مهم کشور است. نمونه این اتفاق را می‌توان در نحوه بررسی اخیر لایحه CFT یا پیش از این در برجام مشاهده کرد که متأسفانه به جای اینکه منجر به افزایش آگاهی جامعه پیرامون ابعاد و جوانب این مسائل شود بیشتر به شکل‌گیری دو جبهه موافقان و مخالفان و تکفیر و تخریب دو طرف منجر شده و این دو قطبی شدن سطوح سیاسی به سطوح اجتماعی نیز سرایت یافته و جامعه را دچار التهاب می‌کند.
لذا به نظر می‌رسد موانع شکل‌گیری فضای گفت‌وگوی عالمانه و کارشناسی در جامعه به ویژه در سطوح کلان نیازمند بحث و بررسی بیشتر در گفت‌وگو با کارشناسان و صاحب‌نظران است.
منیت؛ ریشه اصلی تقابل‌های سیاسی به جای گفت‌وگو
قاسم جعفری، کارشناس مسائل سیاسی و نماینده سابق مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره موانع پیش روی گفت‌وگوی عالمانه و کارشناسی‌شده در کشور به ویژه در سطوح حاکمیتی مانند مجلس در موضوعات حساس و کلان (مانند برجام و FATF) و سوق یافتن بحث‌ها به سمت تخریب و تهمت‌زنی گفت: برای پاسخ شفاف به این سؤال به کلامی از امام خمینی(ره) اشاره می‌کنم که مضمون آن این است که همه اختلافات بر سر هوای نفس و منیت‌هاست. امام خمینی(ره) در ادامه می‌فرمایند اگر تمام صد و 24 هزار پیامبر در یک جامعه در کنار هم باشند هیچ اختلافی با هم نخواهند داشت و این یک نکته اجتماعی بسیار ارزشمند است. یعنی آن همه پیامبر با وجود تقدم و تأخر و تفاوت رتبه و درجه وقتی کنار هم قرار می‌گیرند همه جایگاه خود را به خوبی متوجه می‌شوند. مشکل این است که متأسفانه افراد به خوبی متوجه جایگاه خود نیستند و وقتی جایگاه‌ها مهم‌تر می‌شود مراقبت بیشتری لازم است که البته این مراقبت‌ها کمتر می‌شود.
وی ادامه داد: معارف قرآنی، نبوی و علوی تکلیف ما را در این باره به خوبی روشن کرده‌اند که لازم است کمی بیشتر در محضر قرآن باشیم. قرآن می‌فرماید: «فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا؛ به پروردگارت سوگند که آن‌ها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود تو را به داوری طلبند و سپس از داوری تو در دل خود احساس ناراحتی نکنند و کاملاً تسلیم باشند.» متأسفانه این مسئله در گروه‌های سیاسی مشاهده نمی‌شود. به عبارتی همه از امام و رهبری سخن می‌گویند اما وقتی رهبری نیز سخنی را شفاف و صریح می‌گویند باز هم هر گروه و جریانی شروع به تفسیر دلخواه خود می‌کند و این ریشه در همان منیت‌هایی دارد که حضرت امام خمینی(ره) فرمودند.
حق‌طلبی در میان جریان‌های سیاسی فراموش شده است
جعفری اظهار کرد: نکته دیگری که باعث بگومگوهای سیاسی می‌شود تعصب‌های بی‌جای حزبی، سیاسی، قومی، گروهی و ... است که همان تعصب جاهلیت است که طبیعتاً انسان را دچار مشکل می‌کند، زیرا تعصب انسان را از حق‌طلبی دور می‌کند. یادم می‌آید در دور‌ه‌ای که نماینده مجلس بودم رئیس‌جمهور برای معرفی فردی به عنوان وزیر به مجلس آمده بود. ایشان در صحبت‌های خود بیان کرد که من وزرای خود را از بین همه جریان‌های سیاسی، اصولگرا و اصلاح‌طلب انتخاب می‌کنم. وقتی نوبت من برای صحبت شد به رئیس‌جمهور گفتم ای کاش اصولگرا و اصلاح‌طلب نداشتیم و همه حق‌طلب می‌شدیم. مشکل جریان‌ها و گروه‌های سیاسی این است که به حق‌طلبی توجه چندانی ندارند که اگر توجه می‌کردند خیلی وقت‌ها بی‌دلیل کسی را رد نمی‌کردیم یا بی‌دلیل تأیید نمی‌کردیم.
این کارشناس مسائل سیاسی بیان کرد: مسئله دیگر تشخیص درست مفاسد و مصالح بر مبنای مقتضیات زمان و مکان است. خیلی از تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران کشور مصالح و مفاسد را به درستی تشخیص نمی‌دهند که مثلاً کجا باید صحبت کنند و کجا باید سکوت کنند. یک مسئول باید در تشخیص مصالح و مفاسد بصیرت داشته باشد. عامل دیگر ایجادکننده‌های تنش‌ها و دعواهای جناحی و جریانی، که گاهی ابعاد بین‌المللی هم پیدا می‌کند، سوء ظن افراد و گروه‌های سیاسی به یکدیگر است. به جرئت می‌توان گفت گروه‌ها و جناح‌های سیاسی صددرصد به یکدیگر سوء ظن دارند. یعنی به صرف انتساب یک فرد به یک جریان و جناح سیاسی آن فرد را نفی کلی یا تأیید کلی می‌کنیم. به عقیده من مبنای قرآن در پرهیز از سوء ظن به یکدیگر به همین معناست.
جعفری منفعت‌طلبی‌های شخصی را مانع دیگر گفت‌وگو و بحث‌های دقیق تخصصی در سطوح کلان دانست و گفت: منفعت‌طلبی خود به خود باعث می‌شود انسان چشمانش را بر روی حقیقت ببندد و برای اینکه باب بحث عالمانه بسته شود افراد با فرافکنی و تخریب و توهین مسائل را از مسیر اصلی منحرف می‌کنند تا به منفعت مد نظر خود برسند.
وی یادآور شد: نکته دیگر به‌روز نبودن مسئولان در رده‌های مختلف است و این سبب می‌شود در اظهارنظرها و تحلیل تحولات و رخدادهای مختلف دچار مشکل شوند. البته مردم هم وظیفه مهمی در انتخاب افراد دارند؛ مردم باید تشخیص دهند که افرادی را که بیشتر دنبال وصل کردن هستند انتخاب کنند نه اینکه افراد فرافکن و غوغاسالار را برگزینند.
دوقطبیهای فرساینده مانعی برای تبیین واقعیت مسائل کلان در جامعه
این نماینده سابق مجلس ابراز کرد: یکی دیگر از مسائلی که باعث می‌شود کشور در مراحل حساس آسیب ببیند ایجاد دوقطبیهای انرژی‌بر و فرساینده است. این دوقطبی‌ها موجب می‌شود به جای هم‌افزایی، همدیگر را خنثی کنیم و اینجا دشمن اساساً نیازی به هزینه کردن ندارد. نداشتن مشاوران عاقل و هوشمند یکی دیگر از اشکالات اغلب مسئولان است. وجود چنین مشاورانی مسئولان را به سمت مسیر درست و صحیح هدایت می‌کند اما در غیر این صورت، مسئولان به نگاه صفر و صدی به سایرین دعوت می‌شوند و این مانع بحث و گفت‌وگو با منتقدان و مخالفان و مخل شنیدن نظرات آنان می‌شود.
جعفری بیان کرد: پیامبر اکرم(ص) در روایتی می‌فرمایند: «برادرت را کمک کن چه ظالم باشد چه مظلوم»؛ وقتی سؤال می‌شود که چگونه برادر ظالم را یاری کنیم پیامبر(ص) پاسخ می‌دهند «جلوی ظلمش را بگیرید.» وقتی در گروه و جریان سیاسی یکی از اعضا زیاده‌خواهی می‌کند، غیرمنصفانه حرف می‌زند و نسبت‌های ناروا به رقبای سیاسی‌اش می‌زند باید جلوی وی را گرفت و او را به صلاح دعوت کرد نه اینکه به خاطر جریان و جناح سیاسی از او دفاع کرد یا نهایتاً به توجیه حرف‌هایش پرداخت که این افراد را از مسیر انصاف، که مقدمه اول گفت‌وگوی عالمانه است، دور می‌کند.
وی با تأکید بر اینکه مسئولان بیش از بقیه شایسته شرکت در درس‌های اخلاق و بهره بردن از صاحب‌نفسان هستند، گفت: اتفاقاً مسئولان باید از ماه رمضان، اربعین و ... بیش از سایرین استنفاده کنند تا در سلوک رفتاری و حکومتی خود متحول شوند و از آفت این منیت‌ها، منفعت‌طلبی‌ها و جناح‌گرایی‌ها رهایی پیدا کنند.
فقدان شفافیت و شکل‌گیری چند قطبی‌های خطرناک
جعفری نبود شفافیت در حکمرانی را عامل دیگر اختلافات و به تبع آن جبهه‌گیری‌ها، دوقطبی‌ها و چندقطبی‌های خطرناک و ضربه‌زننده دانست و گفت: رهبر معظم انقلاب هم اخیراً بحث شفافیت را با استناد به سیره حکومتی امام علی(ع) بیان کردند. امام علی(ع) می‌فرمایند یکی از حقوق جامعه آن است که حاکم از مردم احتجاب نکند و پنهان‌کاری نداشته باشد جز در موارد نظامی و امنیتی. به عنوان نمونه یکی از دلایلی که باعث شد در بحثی مانند برجام دچار برخی مشکلات شویم آشکار نبودن برخی از مطالب و اسناد مربوط بود. فقدان شفافیت باعث می‌شود هر کسی به گمان خودش نظری بدهد و همین سوء ظن ایجاد می‌کند. اگر در این مسائل با مردم روراست باشیم و عملاً آگاهی را حق مردم بدانیم، اتفاقات خوبی رقم می‌خورد و فضا برای گفت‌وگوی شفاف و کارشناسی و به دور از حب و بغض‌های شخصی و سیاسی فراهم می‌شود و دیگر حاشیه‌ها بر متن غلبه نمی‌کند.
این کارشناس مسائل سیاسی یادآور شد: البته یک اشکال این است که برخی مسئولان متأسفانه مدام خودشان را در مظان اتهام قرار می‌دهند و سوء ظن دیگران را برمی‌انگیزند؛ امام علی(ع) در این باره می‌فرمایند: «خودتان را در لغزشگاه‌ها قرار ندهید.»
وی تصریح کرد: تقویت معادباوری در مسئولان عامل مهمی است که می‌تواند نظام و کشور در چهلمین سالگرد انقلاب از این آفت برهاند. درصد بسیاری از سخنان و خطبه‌های امام علی(ع) زمانی بوده که در مصدر حکومت بوده‌اند اما وقتی نهج‌الابلاغه از مطالعه می‌کنیم تصور می‌شود که امام علی(ع) بیش از اینکه حاکم باشند واعظ و استاد اخلاق هستند و معلوم می‌شود حاکمان بیش از سایرین نیازمند به تقوا و یاد خدا هستند.
آسیب‌های الگوپذیری از سیستم حکمرانی غربی
جعفری ادامه داد: الگوپذیری از سیستم حکمرانی غربی به ویژه در مدل احزاب و رقابت‌های سیاسی یکی دیگر از عوامل ایجاد تنش در عرصه سیاسی کشور است. اصل حزب مشکلی ندارد و اگر احزاب بر مبنای اصول و آموزه‌های دینی شکل بگیرند این امر تأثیر بسیار زیادی در ارتقای کیفیت حکمرانی و کارآمدی نظام دارد. اما متأسفانه احزاب براساس الگو و مبانی غربی بنا شده‌اند که باعث می‌شود اصول اخلاقی در بحث‌ها و گفت‌وگوها به حاشیه رفته و فراموش شود و قدرت و شکست رقیب به هر وسیله اصالت پیدا کند. همین باعث شده مسئولان در رده‌های مختلف به جای اینکه «کاری کنند که بماند» دنبال این هستند که «کاری کنند که بمانند» و نتیجه این می‌شود که سایرین را به عنوان رقیب، دشمن و بدخواه خودش می‌بینند و این در مرحله اول باعث تنش و درگیری در گفتار و در مرحله بعد در اجرا و عمل می‌شود.
ضعف نظام آموزشی در تقویت مهارت گفت‌وگو و تحمل نظر مخالف
وی ریشه اساسی این آفت را در نظام آموزشی دانست و گفت: متأسفانه در متون آموزشی مدارس مفاهیم گفت‌وگو، تحمل یکدیگر، شنیدن نظرات همدیگر و ... کمتر به چشم می‌خورد و این باعث می‌شود افراد از دوران کودکی و نوجوانی با چنین مفاهیمی در نظر و عمل عجین نشده و همین افراد وقتی که وارد دانشگاه می‌شوند چون تربیت لازم را نیافته‌اند در فعالیت‌های سیاسی دچار آفت سیاسی‌کاری و رویکرد تقابلی می‌شوند و نمی‌توانند با وجود اختلاف، با یکدیگر تعامل کنند. از طرفی در دانشگاه نیز سیاست‌ورزی آموزش داده نمی‌شود و از طرف دیگر جریان‌های سیاسی به آن‌ها نگاه ابزاری دارند و به چشم نیروی میدانی به این افراد می‌نگرند.
گفت‌وگو از مهدی مخبری
انتهای پیام
