جایگاه مسلم جابر بن عبدالله انصاری در سیره‌نگاری رسول خدا(ص)

به گزارش ایکنا از خوزستان، حجت الاسلام و المسلمين هدایت پناه عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم در سومین نشست از سلسله نشست های مجموعه فرهنگی آیت الله معزی دزفول که شب گذشته 10 آبان در سالن ولایت برگزار شد، درباره نقش جابر بن عبدالله انصاری در تمدن شیعی اظهار کرد: قرار است در این جلسات درباره جایگاه علمی جابر، جایگاه او در سیره نگاری سیره نبوی و مکتب سیره نگاری این صحابی صحبت کنیم. همه این مراحل ما را به یک نقطه می رساند و آن میراث و مکتب جابر در تمدن اسلامی یا شیعی است. 

وی گفت: اینکه می‌گوییم شیعی نه از باب انحصار او در شیعه بلکه از این جهت است که به این مذهب اعتقاد دارد. او از مفاخر جهان اسلام است و اهل سنت در مباحث حدیثی، فقهی، تفسیری، کلامی و سیره نگاری فراوان از روایات جابر استفاده کرده اند. 

هدایت پناه پس از توضیح مختصری درباره فرزندان و نوادگان جابر بن عبدالله انصاری، درباره جایگاه علمی او گفت: مجموعه روایاتی که الان به عنوان میراث حدیثی جابر در منابع اهل تسنن و شیعه وجود دارد ما را به این نکته مهم علمی می رساند که جابر در حوزه حدیث، تفسیر، فقه و سیره و حتی کلام صاحب آثار و روایات و آرایی است.

عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم افزود: جلسه اول این نشست‌ها در ارتباط با تفسیر جابر بود که از آن عبور می کنم. اما در بخش فقه، جابر را از فقهای صحابه نام برده اند و ابن حزم اندلسی بر اساس ترتیب کثرت فتوا او را دوازدهمین نفر از فتوا دهندگان اصحاب رسول خدا(ص) نام برده است و ذهبی هم به این موضوع تصریح کرده است.

این محقق تاریخ بیان کرد: او صحیفه‌ای داشت که مشتمل بر احکام و شرایعی است که از رسول خدا(ص) شنیده است. همچنین کتاب کوچکی در باب مناسک حج برای او نام برده اند. آراء فقهی او تا آنجا که بررسی کردیم بر آراء فقهی شیعه کاملا منطبق است. 

وی در ادامه در ارتباط با شخصیت حدیثی جابر گفت: ایشان جزء کسانی است که بیشترین روایات را از رسول خدا (ص) نقل کرده است. بنابرنظر برخی، دانش اصحاب رسول خدا به شش نفر ختم می شود که یکی از آنها جابر است. جمع کل روایاتی که از جابر نقل شده هزار و 540 حدیث است و البته باید بیشتر از این باشد.

این محقق تاریخ اسلام ادامه داد: بخاری و مسلم که پایه های علمی اهل سنت هستند، 58 حدیث از جابر دارند که هر دو بر این روایت ها متفق القول هستند و آنها را صحیح می دانند. این مهم است. احمد بن حنبل هم در مسند خود صد صفحه به روایات جابر اختصاص می دهد. ابن کثیر دمشقی که فقیه، محدث، مورخ و مفسر است و نزد اهل تسنن جایگاه بالایی دارد، در کتاب جامع المسانید خود در دو جلد به روایات جابر پرداخته است. 

هدایت پناه افزود: جابر هفتاد حدیث دارد که به گفته خود فقط خود او از رسول خدا(ص) شنیده است. دانش دوستی جابر به قدری بود که برای شنیدن روایتی درباره قصاص از زبان یکی از صحابه به نام عقبه بن عامر جهنی از مدینه به مصر سفر کرد. این کار جابر نقطه عطفی در تاریخ حدیث شد؛ برای اینکه او اولین کسی بود که برای طلب و یادگیری حدیث پای مسافرت را باز کرد. لذا «الرحله الی طلب الحدیث» بابی را در علوم حدیث باز کرده است.

عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم با بیان اینکه دانش حدیثی جابر و دانش دوستی او نزد برخی سمبل شده است، گفت: خیلی از بزرگان تابعین و اتباع تابعین از او نقل کرده اند. چهره های سرشناس جهان اسلام از او نقل کرده اند و شاگردان او بودند. کرسی درس جابر در مسجد نبوی از شلوغ ترین جلسات بوده است که عده زیادی از دانشمندان و محدثان در آن شرکت می کردند. پس او از استادان بزرگ جهان اسلام است. 

هدایت پناه درباره جایگاه جابر در دانش سیره نبوی توضیح داد: جابر گزارشات و روایات دیگری در حوزه های دیگر تاریخی هم دارد؛ منتها سیره نبوی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. وقتی فتوحات در جهان اسلامی آغاز شد، مهم ترین مساله برای تازه مسلمانان این بود که در عصر نبوی چه اتفاقاتی افتاد. لذا تمایل شدید مسلمین و تازه مسلمانان به این مساله زیاد بود و دانش سیره نبوی اهمیت زیادی داشت و حتی می گویند دانش حدیث از سیره نبوی آغاز شده است. 

وی با اشاره به اینکه تخصص جابر در حدیث،  فقه، کلام، علوم قرآن و تفسیر کاملا محرز است، افزود: او در سیره و مغازی رسول الله(ص) دارای روایات،  دفاتر و آراء؛ یعنی مکتب است. وقتی می گوییم مکتب، منظور یک دانش زود بازده نیست، این طور نیست که یک مکتب در ظرف زمانی کم ایجاد شود، گاهی به یک تطور زمانی طولانی احتیاج دارد تا مشخصه ها و ساختار خود را  پیدا کند.

این محقق تاریخ ادامه داد: وقتی می گوییم مکتب جابر در سیره نگاری به اعتبار یک دوره تقریبا 5 قرنی و یا حداقل 3 قرنی است. وقتی روایات جابر را از جهت مفاهیم گونه شناسی می کنیم، می بینیم دارای مشخصه هایی است.

عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم با بیان اینکه جایگاه جابر در سیره نگاری رسول خدا(ص) در جامعه اسلامی یک جایگاه مسلم بوده است، افزود: اگر سیره نگاری به معنی راویت اطلاعاتی از دوران رسول خدا(ص) باشد، به این معنا جابر مسلما جزء سیره گویان است، اما اگر بگوییم برای تخصص در سیره، کثرت روایات و مکتوب بودن آنها شرط است، هر دو درباره جابر اثبات شده است. همه شرح حال نگاران و فهرست نویسان برای جابر یک صحیفه و کتاب ذکر کرده اند. 

هدایت پناه با اشاره به اهمیت سیره نگاری در صدر اسلام شواهدی بیان کرد که طبق آنها جابر نه تنها روایات سیره را نقل کرده بلکه آنها را در صحیفه ای نگاشته که سلیمان بن قیس یشکری و قتاده و معمر بن راشد و گروهی دیگر از تابعین آن را دیده و روایت کرده اند.

این محقق تاریخ اظهار کرد: صحیفه جابر از طریق امام باقر(ع) به امام صادق(ع) می رسد و ایشان آن را در بین محدثان شیعه و سنی ترویج می دهد. این نکته برای ما کلیدی است؛ چرا که اگر امام نسبت به آن اطمینان نداشت، آن را انتشار نمی داد. بنابراین وقتی امام صادق(ع) صحیفه جابر در سیره نبوی را نشر داده است، جابر برای ما یک شخصیت بسیار ممتاز در میراث مکتوب علمی و حدیثی خواهد شد.

گفتنی است؛ این نشست با حضور حجت الاسلام و المسلمین سید محمدعلی قاضی امام جمعه دزفول و دیگر چهره های علمی این شهرستان همراه بود.

یادآور می‌شود؛ نشست های علمی مجموعه فرهنگی آیت الله معزی دزفول از ۸ تا ۱۷ آبان همزمان با دهه آخر ماه صفر در سالن ولایت دزفول واقع در ضلع جنوبی مصلای این شهر برگزار می شود. 

در جلسات آینده این سلسه نشست، آقایان هدایت پناه، مصطفی صادقی و عبدالحسین طالعی درباره موضوعاتی مانند نگاه تحلیلی به کتاب لهوف، آشنایی با عیون اخبار الرضا علیه السلام، تحلیل تاریخی سقیفه، نظریه خلافت، نقد خیر کشتار یهود بنی قریظه و جایگاه تاریخی جابر بن عبدالله انصاری در سیره نگاری رسول خدا نتایج تحقیقات و یافته های پژوهشی خود را ارائه خواهند کرد.

انتهای پیام