تنها فریاد زنان برای نشان دادن موقعیتشان/ قانون اجازه دخالت دارد؟

صدیقه شکوری‌راد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا؛ به روند تغییر نگاه به مهریه و کارکرد آن در جامعه ایران اشاره و اظهار کرد: تغییر ساختار خانواده‌های ایرانی موجب تغییر کارکرد مهریه در جامعه ایران شده است. در خانواده سنتی زنی با مردی ازدواج می‌کرد و بنا بر این بود که با لباس سفید به خانه شوهر برود و با لباس سفید هم از آن خانه خارج شود. یعنی طلاق به عنوان راهکار پایان ازدواج‌های اشتباه مطرح نبود و زن باید همه شرایط را تحمل می‌کرد. پس مهریه صرفاً سنت بود و درباره آن گفته می‌شد «کی داده کی گرفته» و حتی زنان قدرتی برای گرفتن مهریه نداشتند.

وی ادامه داد: مسئله مهریه از زمانی برجسته شد که طلاق به عنوان پایان ازدواج‌های ناموفق مطرح شد. در این دوره نگاه زنان به خودشان و ازدواج تغییر کرد و احساس کردند که موظف نیستند هر ازدواجی را تحمل کنند. این تغییر نگاه به ازدواج و طلاق معلول تغییر نگاه به زندگی مشترک و شرایطی بود که برای زنان امکان تحصیل و اشتغال و ... را فراهم کرده بود و عملاً آگاهی آنان افزایش می‌داد.

این استاد دانشگاه تهران تغییر نگاه زنان به خود و زندگی مشترک را مثبت ارزیابی و بیان کرد: تمام طلاق‌ها لزوماً به معنی حضور مردی ظالم و زنی مظلوم در خانواده نیست. هر طلاقی منحصربه‌فرد است و هر زوجی باید خودش زندگی‌اش را داوری کند، اما مطرح شدن مهریه و زندانیان مهریه امری است که به دلیل بروز مشکل فرهنگی در جامعه رخ داده و آن هم  توجه بیشتر به ظواهر است.

ساختار جامعه تغییر کرده اما مردان همچنان خواهان قدرت سنتی هستند

وی گفت: به اصل ازدواج توجه نمی‌کنیم؟ چرا ازدواج می‌کنیم و چه معیارهای درستی را باید برای ازدواج در نظر بگیریم. از سوی دیگر جامعه کاملاً مدرن نشده و هنوز درگیر سنت‌ها هستیم، مثلاً مردان جامعه همچنان همان اقتدار سنتی خود را می‌خواهند و از زنان انتظار دارند که نقش زن سنتی را ایفا کنند ولی شاغل هم باشند، در حالی که ساختار خانواده و وظایف زن و مرد تغییر کرده است. اگر در گذشته زن در خانه و مرد بیرون خانه کار می‌کردند و هر دو راضی بودند، اکنون زنان مطالباتی دارند که می‌خواهند به آن‌ها دست یابند.

شکوری‌راد برجسته شدن مهریه را مربوط به سال‌های بعد از انقلاب دانست و گفت: در اوایل انقلاب ارزش‌ها و نگاه‌ها کاملاً متفاوت بود. در آن زمان زنان  طلاق را امری عادی نمی‌دانستند و نگاهشان این بود که یک عمر با همسر خود زندگی خواهند‌ کرد اما اکنون به خودشان حق می‌دهند که در زندگی احساس رضایت و خوشبختی کنند و اگر چنین حسی نداشتند طلاق می‌گیرند. دیگر ارزش‌هایی مانند نادیده گرفتن خود، فداکاری کردن و ... مانند گذشته مطرح نیست. وقتی این ارزش‌ها وجود ندارد روابط هم تغییر می‌کند.

مهریه پشتوانه‌ای برای زن

وی افزود: اگر نگاهی دینی یا اجتماعی به موضوع مهریه داریم باید ببینیم مهریه برای چه هدف و منظوری وضع شده است و کارکرد آن چیست؟ مهریه در گذشته سنت بود و برای شأن خانواده مهریه‌ای معین می‌کردند، اما اکنون زنان می‌بینند در جامعه‌ای زندگی می‌کنند که باید در چارچوب قانونی با مردی زندگی کنند. آن مرد حق یکطرفه طلاق، حق تعدد زوجات، حق ایجاد مانع برای تحصیل و اشتغال زن، حق ممانعت از خروج زن از خانه و کشور، حق تعیین محل سکونت و ... را دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: زنان تحصیل‌کرده و حتی زنانی که تحصیلات زیادی ندارند اما در جامعه فعال‌اند می‌بینند که هیچ نوع حمایت و پشتوانه‌ای ندارند و کارکرد کنونی مهریه برای آن‌ها پشتوانه‌ای است در مقابل قوانینی که به نفع مردان وضع شده‌اند.

مهریه تنها ابزار اعمال قدرت زن در مقابل مردی است که اخلاقی رفتار نمی‌کند

وی به ذکر مثال‌هایی از شرایط چنین زنانی پرداخت و گفت: اگر زنی مهریه و درآمدی نداشته باشد و در خانواده با خشونت، محدودیت و مشکل مواجه باشد، آن زن چه کار می‌تواند بکند؟ یا مرد زن صیغه می‌کند و یا زن دوم می‌گیرد، زن چه کار می‌تواند بکند؟ مهریه تنها ابزار اعمال قدرت زن در مقابل مردی است که اخلاقی رفتار نمی‌کند.

شکوری‌راد تصریح کرد: در اسلام و فرهنگ ایران آمده است که مرد باید در برابر زن رئوف و مهربان باشد و بهترین وضعیت زندگی را برای زن فراهم کند حتی بهتر از آنچه در خانه پدری داشته است. ولی بسیاری از مردان چنین رفتاری ندارند و دست زن در چنین شرایطی به جایی بند نیست.

چرا زنان مهریه خود را به اجرا می گذارند؟

وی افزود: اگر زن حق طلاق و حقوقی را که ذکر کردیم داشت، چه نیازی به گرفتن مهریه احساس می‌کرد؟ زنی که حقوق انسانی او در خانه همسرش تأمین می‌شود مگر بیمار است که برود مهریه خود را مطالبه کند، به خصوص زنانی که خودشان درآمد دارند. سؤال اصلی مسئله مهریه این است: چرا زنان مهریه خود را به اجرا می‌گذارند؟ اما متأسفانه کسی در پی یافتن پاسخی برای این سؤال نیست.  

عضو هیئت علمی مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران بر لزوم تغییر نگاه‌ها و قوانین درباره زنان تأکید کرد و گفت: وقتی ساختار خانواده، وظایف و مسئولیت‌ها و نسبت زن و مرد به هم عوض شده و بسیاری از زنان اکنون بخش قابل توجهی از هزینه خانواده را تأمین می‌کنند، باید نگاه‌ها و قوانین هم درباره زنان تغییر کند. زنانی هستند که هزینه اجاره منزل برعهده آن‌هاست اما همسرانشان درباره اینکه زنشان چه وقت باید به خانه بیاید و بیرون برود امر و نهی می‌کنند. آن هم زنی که همراه همسرش است و علاوه بر آن نگهداری از فرزندان و نقش‌های سنتی خود را هم انجام می‌دهد. حال اگر در همین خانواده مشکلی بروز کند، مرد می‌تواند به راحتی زن را طلاق دهد. مجدداً ازدواج کند و یا حتی روابط خارج از خانواده را تجربه کند.

وی ضمن یادآوری این مسئله که زنانی هم ناسازگارند و نمی‌خواهند با همسرشان زندگی کنند، گفت: اگر چنین زنی بخواهد طلاق بگیرد دیگر نمی‌تواند مهریه‌اش را مطالبه کند و باید آن را ببخشد تا طلاق بگیرد. پس فقط مردانی که  همسرشان ناسازگار است و می‌خواهند او را طلاق دهند و زن هم تقاضای مهریه می‌کند ممکن است به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه زندانی شوند اما چند درصد از زندانیان مهریه چنین شرایطی دارند؟ این مسئله نیاز به بررسی دارد.  

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اظهار کرد: وقتی زن مظلوم واقع می‌شود مهریه تنها فریادی برای نشان دادن موقعیتش است و وقتی کارکرد مهریه تغییر کرده نگاه به مهریه هم باید تغییر کند. وقتی کارکرد مهریه تنها ابزار قانونی برای زن در مقابل حقوق مرد است و با استفاده از این ابزار است که می‌تواند خود را از دست همسرش نجات دهد نمی‌توانیم این ابزار را از زن بگیریم.

وی با انتقاد شدید از کسانی که می‌خواهند مسئله اقتصادی مهریه را علیه زنان تغییر دهند، گفت: نباید از مسائل اقتصادی علیه زنان استفاده کنیم. اگر مسئولان نمی‌توانند مسائل اقتصادی جامعه را حل کنند نباید آن را به نفع مردان مصادره کنند. اگر من به شما پنج سکه قرض داشته باشم دو سال بعد آیا می‌توانم بگویم سکه را به قیمت دو سال قبل حساب کنیم؟! مهریه هم قرض و بدهی مالی مرد به زن است. آیا با سایر بدهی‌های مالی هم این گونه عمل می‌شود؟

قاضی نمی‌تواند در میزان مهریه دخالت کند 

شکوری راد به جایگاه حقوقی مهریه در اسلام اشاره کرد و گفت: ازدواج در اسلام قراردادی است که بین دو فرد مستقل بسته شده و درباره مقدار مهریه هم باید طبق توافق آن دو فرد عمل شود و قاضی نمی‌تواند در این زمینه دخالت کند.

وی با تأکید بر اینکه مهریه‌های سنگین را قبول ندارد، گفت: اینکه زنان برای کم کردن مبلغ مهریه تحت فشار قرار گیرند یا به آنان بگویند مهریه 110 سکه باشد و همچنین بحث 55 سکه و یا محاسبه سکه براساس قیمت زمان ازدواج را هم قبول ندارم، چراکه همه این‌ها این امکان را به مرد می‌دهد که هر کاری را که می‌خواهد انجام دهد و زن حمایت و پشتوانه‌ای نداشته باشد.

صدای زنان مظلوم شنیده نمی‌شود 

شکوری‌راد از زنانی مثال زد که براساس دیدگاه سنتی به خانه شوهر رفته و مهریه کمی هم برایشان تعیین شده است. زنانی که به خانه و بچه‌داری پرداخته‌اند، تحصیل نکرده‌اند، شغلی ندارند و تمام وقتشان را به خانواده اختصاص داده‌اند، اما همسرانشان فرصت ادامه تحصیل یافته‌اند و وضعیت مالی خوبی دارند. حال این مرد رفتاری غیراخلاقی می‌کند و زن هم حمایتی ندارد. صدای چنین زنان شنیده نمی‌شود، اما صدای مردانی که زندانی مهریه هستند مدام شنیده می‌شود.

شکوری‌راد با ابراز تأسف از اینکه همچنان خانواده سنتی و روابط سنتی زن و مرد تعریف و تبلیغ می‌شود، گفت: واقعیت جامعه چیز دیگری است و براساس واقعیت‌ها باید نگاه‌ها و حقوق زن و مردتغییر کند. ازدواج قرارداد است و زنان می‌توانند در این قرارداد شرط ضمن عقد بگذارند اما زنانی که چنین می‌کنند بعدها متوجه می‌شوند که باید این شروط به صورت یک قرارداد جداگانه تنظیم و امضا می‌شد یعنی حتی زنان اطلاعات کامل از قانون مربوط به شروط ضمن عقد ازدواج را نداشته‌اند و عملاً شروطشان ضمانت اجرا ندارد.

وی در ادامه دو مسئله مهم را متذکر شد: اول اینکه وقتی زنان حقوقی مثل شغل، طلاق، تعیین محل زندگی و ... را می‌گیرند نمی‌توانند انتظار داشته باشند که مهریه سنگین برای آن‌ها تعیین شود. دوم اینکه هیچ اصراری نیست که همه به سبک مدرن ازدواج کنند. جامعه ما در حال گذار است و همه افراد جامعه فهم مشترکی از ارزش‌ها و شرایط ندارند اما مهم این است که دو نفری که با هم ازدواج می‌کنند ارزش‌های یکسانی داشته باشند. یعنی از ابتدا مشخص کنند که در چه قالبی با هم ازدواج و زندگی می‌کنند.

اگر مرد نمی‌خواهد مهریه سنگین پرداخت کند می‌تواند حقوق زن را بدهد

این استاد دانشگاه گفت: اگر مرد نمی‌خواهد مهریه سنگین بپردازد می‌تواند حقوق زن را بدهد و زن هم مهریه بالا نخواهد. این گونه همه چیز با تفاهم و ملاحظه به سامان می‌رسد. در ازدواج نباید کسی قدرت بیشتری داشته باشد. در دنیای امروز اگر رابطه غالب و مغلوب در ازدواج باشد آن ازدواج سرانجام خوشی نخواهد داشت.  

وی در پایان به میزان بالای طلاق‌های عاطفی و جنسی در خانواده‌های اشاره کرد و گفت: میزان طلاق‌های عاطفی و جنسی بسیار بالاست. پس وقتی طلاق به شکل قانونی مطرح می‌شود باید بررسی کرد که چرا زن مهریه‌اش را به اجرا گذاشته است. پس این سؤال باید در رسانه‌ها طرح و برجسته شود. وقتی پاسخ این سؤال داده شود، آن وقت می‌توان وضعیت حقوق زنان را ارزیابی کرد.

انتهای پیام