تجسس از منظر آیات و روایات

اعمال انسانی عبارت از حرکات و سکناتی که برحسب اراده‌ انسان عاقل از او سر می‌زند مداومت بر اعمال نیک و مکرمات‌ حمیده سبب پیدایش صفات و فضائل حمیده و حسنه می‌گردد و تکرار و پیگیری عادات و کردار زشت زمینه‌ساز پیدایش صفات بد و رذیله خواهد بود. اگر روانکاوان دینی و علمای‌ اخلاق در کتاب‌های مربوطه صحبت از فضائل و مکرمات‌ اخلاقی و یا تهذیب و تزکیه انسان از اعمال‌ بد و اخلاق رذیله داشته‌اند، تأکید بر همین موضوع بوده است.
کسانی که در پرتو انس با قرآن کریم و در جستجوی کمالات معنوی و سعادتمندی ابدی و تحصیل سلامت و آرامش روح و روان و فراهم آوردن‌ بهداشت روحی و روانی و جسمی هستند، به صورت اجمال بر این موضوع آگاهی یافته‌اند که یکی از گناهان‌ کبیره و رذائل اخلاقی که مداومت و تکرار آن سلامت جسمی و روحی و آرامش و امنیت انسان را سلب‌ و راه صعود به کمالات معنوی و قرب الی الله را مسدود و زمینه‌های آلودگی روح و روان و سقوط انسان‌ را رقم می‌زند ظن و گمان بد است.

نگهداری حرمت و آبرو
از مسائل بسيار مهمی كه دين اسلام به آن شديداً اهتمام دارد، نگهداری حرمت و آبروی مسلمين و پرهيز از جستجو و تفتيش عقايد آنهاست تجسس و خبر جويی از اندرون زندگی شخصی مردم جايز نيست و به هيچكس اجازه داده نشده است كه اسرار ولغزش های مردم را افشا كند. امنيت و آسايش خاطر همگانی مردم با موارد فوق فراهم می شود و ادله متعددی شامل آيات و روايات نيز بر عدم جواز چنين مساله‌ای دلالت دارد.
خداوند در قرآن کریم می فرماید يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد از بسيارى از گمان ها بپرهيزيد كه پاره‏ اى از گمان ها گناه است و جاسوسى مكنيد و بعضى از شما غيبت بعضى نكند؛ آيا كسى از شما دوست دارد گوشت برادر مرده‏ اش را بخورد از آن كراهت داريد؛ پس از خدا بترسيد كه خدا توبه‏ پذير مهربان است.
طبق نظر مفسرين منظور از كلمه (و لا تجسوا) تحريم كنجكاوی و دنبال كردن لغزش های اهل اسلام است؛ چنانچه در مجمع البيان مرحوم طبرسی فرموده است كه در پی جستجوی عيب های مردم نباشيد. امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايد «اگر كسی لغزش ها و گناهانی راكه از مومنين با دو چشم خود ديده و يا با دو گوش خود شنيده باشد و برای ديگران بازگو كند او از مصاديق اين آيه شريفه است كه می فرمايد آنان كه نقل و پخش كردن كار بد در ميان مومنان را دوست دارند ،در آخرت برايشان عذابی دردناك وجود دارد».
پيامبر اسلام (ص) نيز مي فرمايد «درباره لغزش های مومنين تجسس نكنيد چون كه هر كس لغزش های برادران مومن خود را پی جويی كند، خداوند نيز لغزش های خود او را پی جويی خواهد كرد و او را بی آبرو و رسوا خواهد كرد هرچند كه در درون خانه اش باشد».
امام علي(ع) در نامه 53 نهج البلاغه معروف خود به مالك به عنوان حاكم مصر چنين می نويسد كم ارج ترين افراد نزد تو بايد كسانی باشند كه نسبت به كشف و پخش عيوب و اسرار مردم حريص تر و بی باك ترند برای اينكه نوعا مردم دارای عيوبی است كه حاكم برای پنهان داشتن آن‌ها از همه سزاوارتر است. پس هرگز در صدد كشف كردن آن لغزش‌هايی كه پنهان از تو (پنهان از حكومت) صورت گرفته بر نيا چون تو به عنوان حاكم مسلمين فقط مسئول پاكسازی جامعه از آلودگی‌های آشكار و ظاهری هستی؛ درباره لغزش‌های پنهان مردم خداوند خود داوری خواهد كرد؛ بنابراين تا آنجا كه می توانی اسرار مردم را پنهان نگه دار تا خداوند نيز اسرار تو را از مردم پنهان نگه دارد.
مجموعه آيات و رواياتی كه در اين زمينه وجود دارد به خوبی بيانگر آن است كه از ديدگاه اسلام هرگز نبايد حقوق افراد مسلمان با استراق سمع، تفتيش و تجسس و افشاگری مورد تعرض قرار گيرد.
تحقيق و تفحص در امور شخصی افراد از ديدگاه قانون اساسی: در اصل 23 قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران چنين آمده است : تفتيش عقايد ممنوع است و هیچ كس را نمي توان به صرف داشتن عقيده ای مورد مواخذه قرار داد . و در اصل 25قانون اساسي نيز آمده است :بازرسی و رساندن نامه ها ،ضبط و فاش كردن مكالمات تلفنی ،سانسور ،عدم مخابره آنها ،استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است مگر به حكم قانون.

تفتيش در امور شخصی جايز نيست
همچنانكه گذشت اصل كلی از نظر اسلام و قانون اساسی بر عدم جواز تحقيق و تفحص در امور شخصی و مسائل پنهانی افراد جامعه است و حتی برای ماموران امنيتی نيز تفتيش در امور شخصی جايز نيست با اين حال از بررسی مجموع آيات و روايات و اصول قانون اساسی مربوط به اين موضوع مشخص می شود كه قلمرو محدوده اين تحريم فقط اسرار شخصی و خانوادگی است كه با مصالح عمومی جامعه هيچ گونه ارتباطی ندارد.
امام علی(ع) در عهدنامه خود با مالك‌اشتر بعد از آنكه به او دستور داد كه كارگزاران و ماموران خود را از ميان افراد با حيا و با تجربه و از بين خانواده های شايسته و پاك و پيشگام در اسلام برگزيند، راجع به ضرورت اعمال تفتيش در كارها و رفتار آنان چنين می فرمايد سپس بر رفتار و كردار آنان مراقبت كن و مراقبين و گزارشگران مخفی از افراد راستگو، باوفا و متعهد بر آنان بگمار چون مراقبت و بازرسی سری تو درباره آنان، آن ها را وادار می كند و انگيزه می دهد كه در منصب خودشان به عنوان يك امانت نگريسته و كارايی بيشتری به خرج دهند و با مردم به خوبی و مهربانی رفتار كنند. البته همچنانكه مشخص است اقدام بايد توسط دستگاه های حكومتی و از طريق مجاری قانونی اعمال شود و افراد غير مسئول به هيچ وجه مجاز به تحقيق و جستجو در امور شخصی ديگران نبوده و چنين اقدامی شرعا حرام و غير قانونی است.

انتهای پیام