نبود ساختارهای چابک؛ مانع چانه‌زنی برای جذب بودجه قرآنی + فیلم
گروه فعالیت‌های قرآنی ــ معاون سابق قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اعتقاد دارد که ساختارها در امور قرآنی چابک نیست و مدیران درگیر مسائلی می‌شوند که مانع حرکات بزرگ است و تصریح کرد که فعالان قرآنی ایده‌پردازی جدیدی نداشته و هنوز هم به روش سنتی فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدرضا حشمتی، معاون سابق قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در بخش اول گفت‌وگوی خود با خبرنگار ایکنا با موضوع بررسی مدیریت امور قرآنی کشور در چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی به بیان دیدگاه‌های خود در این زمینه پرداخت. او با بیان اینکه از بدو انقلاب تاکنون مدیر قرآنی تربیت نکرده‌ایم، یکی از مهم‌ترین معضلات عرصه مدیریت را افرادی دانست که گمان می‌کنند چون حافظ قرآن هستند یا تخصص قرآنی دیگری دارند می‌توانند بدون داشتن دانش مدیریت در یک نهاد قرآنی مدیر شوند. بخش دوم و پایانی این گفت‌وگو در ادامه آمده است.
ایکنا - وجود نیروی انسانی ماهر در نهادها را برطرف‌کننده بسیاری از چالش‌ها تعریف کردید. آیا می‌شود این طور برداشت کرد که در بحث فعالیت‌های قرآنی چون این نیرو وجود نداشته است، بودجه به خوبی جذب نشده است، یعنی دریافت نشدن بودجه را در دولت‌های مختلف ناشی از نداشتن نیروی انسانی ماهر بدانیم؟
اگر نگوییم سوءاستفاده باید بگوییم همه دولت‌ها هم از این فضا به خوبی استفاده کرده‌اند. دولت‌ها زمانی که دیده‌اند ما مهارت و تخصص در حوزه برنامه‌ریزی، بودجه و اعتبارات و نیروی انسانی نداریم، گفته‌اند مبلغی به آنها خواهیم داد تا مشغول کار خود شوند.
در ادامه به جای اینکه نهادهای موجود را متمرکز کنیم تا قدرت بیشتر شود، به دنبال تفرقه رفته‌ایم و مبلغ کمی هم که دریافت شده برای امرارمعاش نهادها هزینه شده است. در حالی که دوران حاضر چیزهای دیگری را می‌طلبد. باید فیلم تولید کنیم، تئاتر اجرا کنیم، انیمیشن بسازیم و فعالیت‌های دیگری انجام دهیم، اما همه هزینه‌ها صرف امرارمعاش نهادها می‌شود.
جالب است در زمان مدیریت در معاونت قرآن وزارت ارشاد باید اعتبارات را برای یک سری فعالیت‌های سنتی همچون نمایشگاه و ... هزینه میکردم؛ در صورتی که این برهه زمانی چیزهای دیگری را می‌طلبد. لذا تمام اعتبارات برای برنامه‌های سنتی هزینه می‌شد.
ایکنا - پس اگر بخواهیم به فهرست شما درباره دلایل ناکامی فعالیت‌های قرآنی اضافه کنیم، باید آگاه نبودن از اولویت‌ها را نیز افزود. شما چرا در زمان مدیریت خودتان به جای برنامه‌های سنتی این فعالیت‌ها را انجام ندادید؟
اگر فعالیت‌های سنتی کنار گذاشته می‌شد، متهم به ضدیت با قرآن می‌شدم. در بحث اولویت هم باید بگویم، چه کسی می‌خواهد اولویت‌ها را بشناسد؟ کسی غیر از مدیر و نیروی ماهر و متخصص؟ اگر این نباشد، شخص دیگری نمی‌تواند اولویت‌ها را تشخیص دهد. نبود همین نیروست که باعث شده تاکنون به جای فعالیت در فضای مجازی درگیر چاپ قرآن شویم.
ایکنا - یعنی جامعه قرآنی هنوز در فعالیت‌های سنتی، که همان الفبای اولیه است، باقی مانده است؟
بله، چون ما خیلی معتقد به سنت هستیم، حفظ آن را واجب می‌دانیم.
ایکنا - وضعیت مدیریت قرآنی که مشخص است. درباره وضعیت ساختارها بگویید. شاید بخشی از ضعف مدیریت به دلیل ضعف و ناقص بودن ساختارها باشد که باعث شده تا فعالیت مدیران نیز کارآمدی لازم را نداشته باشد؟
ساختارها در صورتی مانع می‌شوند که چابک نباشند. شما اگر به خبرگزاری‌های پیشرو دنیا نگاه کنید، مشاهده می‌کنید که ستاد آنها نیروهای بسیار کمی دارد و با همین نیروهای اندک خبرهای آنها تمام دنیا را فراگرفته و با این اخبار به دنیا جهت می‌دهند. اگر ساختار چابک نباشد، مدیر درگیر حقوق و دستمزد و مسائلی از این دست خواهد شد. ستاد که چابک نباشد، مدیر کمتر زمان خواهد داشت تا به اولویت‌ها که در اینجا فهم قرآن است فکر کند.
من دوست دارم در نشست‌ها و همایش‌ها آن قدر ایده جدید مطرح شود که آن ایده‌ها دغدغه شب و روز منِ مدیر شود، اما در مدت زمانی که مشغول مدیریت در عرصه قرآنی بودم، شاهد چنین چیزی نبودم و فضای دید مدیران از جایگاهی که در آن قرار داشتند فراتر نمی‌رفت.
ایکنا - در کشور چند نهاد قرآنی داریم. به نظر می‌رسد حداقل برای این تعداد نهاد مدیر ماهر قرآنی داشته باشیم، یا حداقل اگر براساس اهمیت این نهادها رتبه‌بندی کنیم، حداقل به میزان نهادهای مهم‌تر مدیران ماهر داشته باشیم. فکر نمی‌کنید ایراد از جایی دیگر باشد؟
وقتی شما در حوزه قرآنی جمعاً 50 نیروی خوب قرآنی دارید، باید آنها را در یکجا متمرکز کنید. اگر این تعداد در یک وسعت بزرگتر پراکنده شوند، کاری از پیش نخواهند برد.
من بارها برای دریافت ایده‌های جدید نشست‌هایی را برگزار کرده‌ام، اما دریغ از یک ایده. نکته دیگر این است که افرادی را که از دایره جامعه قرآنی دور هستند قرآنی نمی‌دانیم و ایده‌های آنها را قبول نداریم در حالی که گاهی اوقات آنها ایده‌هایی به مراتب بهتری دارند.
شما به نمایشگاه قرآن نگاه کنید. در چندین سال گذشته تغییری نکرده است. جای غرفه‌ها تغییر می‌کند، اما محتوا همچنان همان محتواست. این نقد را همان زمان به مدیریت خودم وارد می‌دانستم.
اگر می‌خواهیم در چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی تغییری ایجاد کنیم باید مدیران عرصه فعالیت‌های قرآنی با هم تصمیم واحدی بگیرند و متمرکز باشند نه اینکه خوش‌باورانه به فعالیت‌های قرآنی نگاه کنند.
این نگاه خوشبینانه معضل دیگری است که همه را به اشتباه می‌اندازد. گمان می‌کنیم که فعالیت‌ها به خوبی انجام می‌شود و وضعیت مطلوب است در حالی که اگر یک پژوهش انجام شود، این نتیجه به دست نمی‌آید. گزارش هم که می‌دهیم، گزارش‌های خوبی ارائه می‌دهیم و این نگاه خوشبینانه تا انتها ادامه دارد.
به خاطر اینکه زورم و حرفم به جایی نمی‌رسد، ایده‌های خودم را در یک جای کوچکی در مسجدی که مشغول فعالیت هستم اجرا کرده‌ام و در آنجا روشی را که می‌دانم درست است اجرا می‌کنم. اعتقاد دارم قرآن را باید برای مردم تلاوت کرد. این روش‌ها هیچ کدام جواب نمی‌دهد و همه می‌دانند که این گونه است، اما روال بر همان منوال پیش می‌رود.
ایکنا - نگاه شما به این موضوع بدبینانه نیست؟
شاید این گونه باشد، اما این حرف من نیست، نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد. من خودم از دور دستی بر آتش پژوهش دارم و می‌دانم که وضعیت خراب است. اگر مدیران قرآنی پژوهش‌های معتبری انجام دهند و به نتیجه‌ای غیر از آنچه من می‌گویم برسند، دست تک‌تک فعالان قرآنی را خواهم بوسید. می‌دانم این گونه نیست، چرا؟ چون فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، دانش‌آموزان و ... نمی‌توانند قرآن بخوانند. چرا؟ چون فرهنگ قرآنی چیزی نیست که بتوان آن را پنهان کرد. چیزی است که در رفتار، گفتار و اخلاق مردم بعینه قابل مشاهده است. آیا به موضوع مطرح شده در سوره تکاثر، که جامعه به آن مبتلاست، عمل می‌شود؟ اینکه نتوانسته‌ایم کاری کنیم باید یک نفر بگوید و حتماً لازم نیست در تریبون‌ها فریاد بزنیم، بلکه حداقل در جمع خودمان این را اقرار کنیم. همه می‌دانیم، گرفتار این بلا هستیم، اما پنهان می‌کنیم.
سازوکارهایی که چهل سال پیش برای فرهنگ قرآن در نظر گرفته‌ایم تغییری نکرده است، در حالی که همه چیز تغییر کرده است، اما هنوز درگیر اداره‌کل، معاون اداره‌کل و کارشناس اداره‌کل هستیم. آنچه باید بگویم این است که با وضعیت فعلی نمی‌توانیم تغییراتی را که منجر به جهش شود ایجاد کنیم.
ایکنا - به اعتقاد شما در حال حاضر حرکت‌هایی مشاهده نمی‌شود که وضعیت را بهتر کند؟
شما باید ابتدا به یک نقطه صفر برسید. بعد فعالیت‌ها را آغاز کنید. اگر ابهام وجود داشته باشد، هیچ کاری نمی‌توان انجام داد و هیچ تصمیمی نمی‌توان اتخاذ کرد. بنابراین باید ابتدا به این نتیجه برسیم که وضعیت فعالیت‌ها خوب نیست و وضعیت سبک زندگی بر مدار قرآنی نمی‌چرخد. این نقطه صفر است.
ایکنا - یعنی هنوز به نقطه صفر نرسیده‌ایم؟
بسیاری خوش‌باورانه می‌گویند که همه چیز خوب است. این باور نادرست مانع از حرکت درست می‌شود. برای حرکت درست باید گروه‌های مطالعاتی را دعوت کنیم تا مطالعاتی را انجام دهند و بعد نیروی انسانی متناسب با آن سازوکار را تربیت کنیم. با این وضعیت، نهادهای کوچک که هر کدام اعتبار مختصری دارند و هیچ کدام هم همدیگر را قبول ندارند نمی‌توانند حرکت رو به جلو داشته باشند.
در کشور گوشت، تاکسیرانی و قند و شکر یک اتحادیه یا یک مرجع دارد، اما حوزه فعالیت‌های قرآنی چندین نهاد و سازمان دارد. جالب است که همه این نهادهای دولتی بعد از انقلاب ایجاد شده است، در حالی که قبل از انقلاب همه چیز مردمی بود و همان گونه که مردم امام حسین(ع) و عاشورا را زنده نگه داشتند، قرآن را نیز زنده نگه داشته بودند.
ایکنا - پس در چنین شرایطی برای چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی جامعه قرآنی چیزی برای ارائه ندارد. این برداشت من از صحبت‌های شماست.
به فعالیت‌ها که نگاه کنیم حجمشان زیاد بوده و هر نهادی خدماتی را انجام داده است. ما بیشتر فضای قرآنی ایجاد کرده‌ایم، اما نیرو تربیت نکرده‌ایم و این اشکال کار است. اکثر کارهای ما از مقوله تبلیغ و ترویج است. پژوهش تقریباً تعطیل است و در حوزه آموزش نیز اگر کاری شده است، بیشتر تبلیغی بوده است، در حالی که باید تربیتی باشد. هیچ فارغ‌التحصیلی تربیت شده قرآنی به معنای خاص نیست و بیشتر به فضاسازی، که همان تبلیغ است، گرایش دارند. این یک اشکال رویکردی است. رویکردها درست نیستند. ابتدا قرآنی‌ها باید رویکرد صحیح انتخاب کنند.
اکنون رویکرد من این است که اگر تمامی نهادهای قرآنی فعالیت‌های خود را تعطیل کنند، هیچ مشکلی پیش نخواهد آمد، اما در ازای آن یک سری محتوا را که به درد جامعه می‌خورد تولید کنند. در حال حاضر در حوزه کودک چه تولیداتی داریم یا داشته‌ایم؟ یا طرحی نیست یا اگر هم هست، باز هم تبلیغی و ترویجی است و تربیتی نیست.
اگر بخواهیم در چهل سالگی انقلاب شرایطی ایجاد کنیم تا وضعیت فعالیت‌های قرآنی ارتقا یابد، باید فعالیت‌ها بازنگری شود، نهادها متمرکز شوند و در ادامه اصلاح رویکردها آغاز شود. در حوزه سیاست‌گذاری و تعیین خط مشی باید به موضوع واحدی برسیم. در رأس حاکمیت شخصیت متخصص و کاملاً آشنا با امور قرآنی داریم که بارها به تنظیم سبک زندگی و مفاهیم قرآنی پرداخته‌اند. مقام معظم رهبری در بین مسئولان تنها شخصیتی است که کامل در حوزه قرآن رهنمود ارائه می‌دهند. باید زیر این پرچم جمع شویم.
ایکنا - شما به ایجاد ساختار واحد اعتقاد دارید. موضوعی که در زمان مسئولیت «صالحی امیری» در وزارت ارشاد نیز چند بار مطرح شد. پس اعتقاد دارید که ساختار واحد وضعیت را بهتر می‌کند؟
بله، قطعاً اگر ساختار واحد بود، وضعیت بهتر بود. از ابتدای انقلاب در وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات اسلامی در کادرسازی‌ها حضور داشته‌ام. نهادها ابتدا مقدس تشکیل می‌شوند در ادامه تقدس آنها کمتر شده و پس از آن، مدیران تمام تلاش خود را صرف اداره نهاد می‌کنند. اداره نهاد برای ما مهم نبوده است. اداره یک نهاد برای این است که به هدف اصلی برسیم. اصلاً نهاد ایجاد شده است تا هدف محقق شود. در این زمینه موقعیت‌هایی که مردمی بوده‌اند موفق‌تر شده‌اند؛ چرا که هدف خود را جزئی انتخاب و بر آن تمرکز کرده‌اند و دغدغه حقوق و دستمزد نداشته‌اند. لذا توفیق آنها بیشتر بوده است. برای همین باید بگویم یکی از دستاوردهای انقلاب تأسیس این مؤسسات بوده است.
ایکنا - به فضاسازی‌های قرآنی پرداختید. به اعتقاد شما این فضاسازی‌ها حاصل عملکرد همین مدیران نبوده است؟
بله عمکرد مدیران است، اما کار چندان شاقی نبوده است. این کار تبلیغاتی بوده است و کار تبلیغاتی آسان است؛ چراکه ثمره آن بلافاصله دیده می‌شود؟ اما برخی کارهای دیگر که اصل هستند، تبلیغی نبوده و تربیتی هستند. انجام این قبیل کارها سخت است؛ چون ثمره آن سال‌ها بعد مشخص می‌شود. در مسجدی که حضور دارم، 10 سال قبل کاری را آغاز کردم، اکنون نتیجه آن را می‌بینم. در این سال‌ها هم هیچ جایی درباره آن بحث نشده است.
ایکنا - به نظر می‌رسد مشکل اصلی از نظر شما نیرو و سرمایه انسانی است، اما به هر حال سرمایه فعالیت‌های قرآنی همین نیروهایی است که وجود دارد. با این سرمایه و دارایی چگونه می‌توان فعالیت‌ها را به اوج رساند؟
مدیران قرآنی اولین کاری که باید انجام دهند ایجاد همدلی است. باید متوجه شوند که برای پیشرفت فعالیت‌ها همدلی واجب و لازم است.
ایکنا - شما با وضعیت موجود آینده فعالیت‌های قرآنی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با این سیر هیچ پیش‌بینی وجود ندارد. به اربعین نگاه کنید. طی چند روز همه چیز در خدمت اربعین است، اما با تمام شدن آن همه چیز فراموش می‌شود، کسی که ذهنش درگیر اربعین باشد، باید در تمام طول سال درگیر آن باشد. لذا فعالیت‌هایی که اکنون رصد می‌کنیم، منجر به فرهنگ قرآنی نمی‌شوند و این نیاز به تحول و تغییر دارد.
ایکنا - شنیدن حرف‌های شما تلخ بود. امیدوارم در گفت‌وگوهای بعد شاهد این حد از تلخی نباشیم.
بله، من در این گفت‌وگو تلخ صحبت کردم. اگر نخواهیم تغییر ایجاد کنیم، محکوم به شکست خواهیم شد و این را خداوند در قرآن کریم بیان کرده است.
این نعمت و موهبتی که خداوند در قالب جمهوری اسلامی به ما داده است و این مردمی که علاقه به قرآن دارند، باید قدر بدانیم و از این نقطه قوت استفاده کنیم. ایرادهایی که وجود دارد باید شناسایی شوند. فکر می‌کنیم هر کسی مدیر قرآنی شد مقدس می‌شود؛ در صورتی که خود قرآن مقدس است و نه شخص مدیر. لذا در روش‌ها باید تجدید نظر شود.
ایکنا - مهم‌ترین نقد و ضعف مدیران قرآنی چه ضعفی است؟
مدیران قرآنی فکر استراتژیک ندارند. فعالیت‌های قرآنی تفکر استراتژیک می‌خواهد و اگر غیر از این باشد، فقط به حوزه فعالیت خودمان فکر خواهیم کرد. در حالی که باید فراتر از حوزه کاری خودمان و حتی جهان اسلام و کل دنیا فکر کنیم.
حتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز نگاه استراتژیک ندارد. علت آن هم این است که تاکنون دو طرح اساسی ارائه نکرده است.
انتهای پیام
