ساخت جامعه ایمانی با بررسی سیر تحول در تفسیر تنزیلی

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سلطانی، مدیرگروه تفسیر تنزیلی مؤسسه تمهید در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به انتشار ششمین جلد از این تفسیر که اخیراً صورت گرفته به تشریح ویژگی‌های آن پرداخت و گفت: حجت‌الاسلام عبدالکریم بهجت‌پور، نویسنده تفسیر تنزیلی معتقد است که علاوه بر محتوای غنی قرآن کریم، ساختار سور نیز در جریان نزول حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و می‌توان نتایج زیادی را در زمینه تربیت دینی از آن استنباط کرد.

وی با بیان اینکه روش تفسیر تنزیلی روش بسیار مناسبی برای ساخت جامعه ایمانی است، تصریح کرد: اعتقاد به نقش تفسیر تنزیلی در ساخت جامعه ایمانی به معنای اعتقاد به دست‌خوردگی قرآن نیست، اما می‌توان از این روش، بحث تحول در جامعه را بهتر استخراج کنیم.

سلطانی با اشاره به انتشار جلد ششم این تفسیر اظهار کرد: در این جلد، سوره‌های 55 تا 57 قرآن کریم یعنی انعام، صافات و لقمان مورد بحث قرار گرفته است و سوره قبل از 55 هم سوره حجراست که آخرین آیه آن فرموده «فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ؛ پس آنچه را بدان مامورى آشكار كن و از مشركان روى برتاب»؛ بررسی این آیه و ارتباط آن با سوره‌های بعد نشان می‌دهد که دعوت پیامبر(ص) از آغاز علنی بوده است ولی مسلمین مخفی بوده‌اند و اعمال عبادی آنان تظاهر و بروز بیرونی و اجتماعی نداشته است.

سلطانی تصریح کرد: با ارتباط آیه آخر حجر و سوره‌های بعدی مشخص می‌شود که در جریان فضای نزول، خداوند در سوره حجر اعراض از مشرکین را مورد تأکید قرار می‌دهد و در سوره انعام با اشاره به ناسزاگویی آنان بر مجادله و انتقاد از آنان تأکید فرموده است.

عضو گروه تألیف تفسیر تنزیلی همچنین با اشاره به ویژگی مؤمنان براساس آیه آخر سوره فتح اظهار کرد: به تعبیر آخرین آیه سوره فتح مؤمنان مثال درختی را دارند که در زمین ریشه کرده است؛ یعنی هسته اولیه رشد اجتماعی در دوره پیامبر(ص) به صورت زیرخاکی و مخفیانه بوده و مسلمین کم کم تبدیل به درختی تنومند شدند و به فرایند ساخت جامعه توسط پیامبر(ص) کمک کردند و این گروه تحت القائات مشرکان هم قرار نگرفتند.

سلطانی با بیان اینکه سوره انعام که از دیگر سوره‌های جلد ششم است که یکجا نازل شد، ادامه داد: در این سوره که واژه «قُلْ» در آن زیاد است، انتقاد صریح از مشرکین شروع می‌شود و در کنار آن نیز جداسازی مؤمنان از مشرکان با رویکرد رفتاری و ایمانی متفاوت تصریح شده است.

وی افزود: از آیه 108 به بعد این سوره هم روش مواجهه مثبت و منفی با مشرکین مطرح شده و در آیات بعدی دشنام مؤمنان به بت‌ها و مشرکان را نهی فرموده است؛ پیامبر(ص) مأمور به نقد دیدگاه آنان و موضع‌گیری منفی می‌شود؛ یعنی نوعی فرایند در ساخت جامعه ایمانی و تفکیک آن از مشرکان به تدریج در ترتیب نزول قابل بررسی است.

این محقق و پژوهشگر اظهار کرد: در این آیات سوره انعام، بحث قربانی کردن، گوشت حلال و حرام و اینکه ذبح بدون ذکر بسم‌الله حرام می‌شود مورد بحث قرار گرفته است که نوعی اعلام موضع اجتماعی صریح در برابر مشرکین است.

سلطانی با بیان اینکه چرا به ختم انعام این همه اصرار شده است، گفت: این سوره یک‌جا نازل شده و هفتادهزار ملائکه آن را مشایعت کرده‌اند اما در باب ترتیب نزول هم خواندن مداوم این سوره سبب می‌شود تا انسان از شرک‌هایی که گاهی وجود او را فرا می‌گیرند رها بخشد.

این قرآن‌پژوه با بیان اینکه تفسیر تنزیلی در واقع تفسیر اجتهادی جامع است که از روش قرآن به قرآن با توجه به ترتیب نزول هم بهره زیادی برده است، گفت: البته روش قرآن به قرآن معطوف به آیات قبل است و آیات بعد مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

وی در مورد نحوه نوشتن این تفسیر هم اظهار کرد: برای هر سوره ابتدا شناسه آن مانند نام یا نام‌ها، وجه تسمیه، مکی و مدنی بودن، جایگاه سوره در ترتیب نزول، جایگاه سوره در مصحف، مقصود و غرض سوره و بعد هم محتوای آن بررسی می‌شود.

سلطانی با بیان اینکه روش این تفسیر پستی، ماکتی و ایستگاهی است، ادامه داد: مراد از پستی و ماکتی بودن این است که فرد با خواندن یکی دو صفحه در مورد سوره متوجه محتوای کلی آن می‌شود و ایستگاهی بودن هم نشان‌دهنده آن است که سوره در کجا تمام می‌شود، سپس ارتباط با سور قبل و گام تحولی آن آغاز می‌شود.

وی با بیان اینکه فضیلت سوره، اسباب نزول و محتوای تفسیری و بیان مقاصد گام‌های بعدی در نوشتن این تفسیر است، تأکید کرد: برای ایجاد گام‌های تحولی در اصلاح جامعه و یا تولید فرهنگ مورد پسند دین به کارگیری روش‌های قرآن کریم توجه به تفسیر ترتیب نزولی بسیار کارگشا است.

انتهای پیام