شناخت امام حسن عسکری(ع) راه شناخت امام عصر است

مرضیه محمدزاده، نویسنده کتاب «حسن بن علی امام عسکری علیه‌السلام» در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان‏، به معرفی این اثر پرداخت و اظهار کرد: این کتاب دربردارنده زندگانی امام یازدهم شیعیان است و در دو فصل تقدیم خوانندگان شده که فصل اول با عنوان «زندگانی تاریخی امام عسکری(ع)» و فصل دوم اختصاص به زندگانی معرفتی امام عسکری(ع) دارد.

مسئله وکالت در زمان امام حسن عسکری(ع)
وی اظهار کرد: در این کتاب، در طول بخش‌های مختلف ذکر کرده‌ام که در چه زمینه‌هایی در حوزه شناخت امام عسکری(ع) بیشتر و در چه زمینه‌هایی کم کار شده است. به طور مثال مسئله وکالت در زمان امام حسن عسکری(ع) مسئله بسیار مهمی است؛ یعنی امام همه تلاش خود را می‌کنند که وکیلان را به مردم معرفی کنند. درست است که وکالت از زمان امام موسی کاظم(ع) رسمیت یافت اما امام حسن عسکری(ع) و پدر ایشان امام هادی(ع)‏، تلاششان بسیار زیاد بود که وکلا را به مردم بشناسانند؛ چرا که در زمان امام عصر(ع) مردم باید با وکلا و نایبان در ارتباط باشند.

محمدزاده ادامه داد: تلاش‌های امام حسن عسکری(ع) در این زمینه‌ که شرایط را برای غیبت امام عصر(ع) فراهم کند، بسیار مهم است و تقریباً هر کسی درباره امام حسن عسکری(ع) می‌نویسد این بُعد زندگی امام را مهم می‌یابد و بسیار جای کار دارد. در جامعه صحبت‌هایی وجود دارد که نواب امام حسن عسکری(ع) که افرادی شناخته شده بودند‏، شاید از طرف خودشان برای اینکه شیعه یکدست باشد خود را نایب امام اعلام می‌کردند؛ اینها نکات ظریفی است. برخی سخنان نواب را دروغ‌گویی مصلحتی می‌دانند که جامعه نسبت به وجود امام آگاه شود؛ اعتقادشان این بود که امامی نبوده است. روی این‌ها باید بیشتر کار شود. درباره شخصیت این نواب باید کار شود.

سیره اخلاقی امام حسن عسکری(ع)
نویسنده کتاب «حسن بن علی امام عسکری علیه‌السلام» با تصریح به اینکه درباره سیره اخلاقی امام حسن عسکری(ع) هم کم کار شده است، گفت: عصر امام حسن عسکری(ع) فوق‌العاده حساس بود. به طور مثال امام حسن عسکری(ع) در عزای پدرشان جامه پاره می‌کنند چون امام هادی(ع) با اذیت و درد از دنیا رفتند. برخی از شیعیان به ایشان توهین می‌کنند که امام به ایشان پاسخ می‌دهند. درباره شهادت امام هادی(ع) فردی به امام حسن(ع) می‌فرماید: مگر شما جزء این خاندان نیستید. اینها صبرشان زیاد است. امام در جواب فرمود مگر موسی(ع) که پیامبر بود به دنبال جنازه برادر جوانش جامه پاره نکرد و پا برهنه راه نرفت؟ مگر گریه نکرد؟ او اینها را نمی‌داند اما امام می‌داند و آن را توضیح می دهد. مسائل زندگی امام حسن عسکری(ع) خیلی حساس است چون بسیار مورد اذیت و آزار قرار گرفت و نه تنها عباسیان که شیعیان هم به ایشان آزار رساندند.

این پژوهشگر تاریخ اسلام بیان کرد: سن کم امام حسن عسکری(ع) و در محاصره بودن ایشان نکاتی است که باید درباره آنها دقت کافی شود. در این مورد کارهایی انجام شده است؛ اما باز هم به کارهای اساسی در این زمینه احتیاج داریم؛ چون اگر ما امام حسن عسکری(ع) را شناختیم راه برای شناخت امام عصر(عج) باز می‌شود.

این مدرس دانشگاه در ادامه یک تقسیم بندی از دوران امامت ارائه کرد و گفت: دوران امامت را می‌توان تقسیم‌بندی کرد؛ یکی دوران اولیه است که نقطه عطف آن شهادت امام حسین(ع) است. در این دوران ائمه(ع) محبوب و مورد اعتماد و مورد مراجعه هستند و اصحاب آنها نیز حرمت دارند. از شهادت امام حسین(ع) تا دوره امام رضا(ع)، دوران خاصی است‎؛ یعنی نه تنها ائمه مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند که شیعیان آنها هم آزار می‌بینند. نقطه عطف این دوران امام رضا(ع) است.

محمدزاده افزود: از دوران امام رضا(ع)‏، به بقیه ائمه(ع) «ابن‌الرضا» می‌گویند؛ یعنی به امام جواد، امام هادی و امام عسکری علیهم السلام ابن‌الرضا می‌گفتند. در این دوران دوباره ائمه مورد حرمت قرار می‌گیرند اما از طریق دیگری آنها را آزار می‌دهند؛ اگرچه آنها را ولیعهد می‌کنند، یا آنها را به بارگاه خود می‌آورند؛ اما اذیت کردن آنها به طریق دیگری انجام می‌شود. یعنی به ظاهر امام رضا(ع) ولیعهد است‏، اما در حصر مأموران است. به ظاهر امام جواد(ع) داماد مأمون است؛ ولی در حصر است؛ به ظاهر آنها را در سامرا به کاخ عباسیان آورده‌اند؛ اما بسیار آزار دیدند.

نویسنده کتاب «حسن بن علی امام عسکری علیه‌السلام» خاطرنشان کرد: این نکته مهمی است که «عسکر» یعنی جایی که امام حسن عسکری(ع) را به آنجا برده بودند، حالت کاخ داشت؛ اما در ظاهر چنین بود‏ و در آنجا آزار و اذیت زیادی دیدند. عباسیان آنها را از شیعیان دور می‌کردند تا کمتر با آنها ارتباط داشته باشند. وقتی ارتباط کم می‌شد، موقعیت انتشار و انتقال دانش و علم از ائمه(ع) به شیعیان  و مردم هم گرفته شد؛ چون در حصر بودند و عباسیان بر آنها سلطه داشتند و این باعث می‌شد کمتر سخنان آنها منتقل شود.

مروری بر کتاب‌های منتشر شده
محمدزاده در ادامه بخشی از کتاب خود را با عنوان کتاب نامه‏ امام حسن عسکری(ع) برای شناخت منابع موجود درباره امام حسن عسکری(ع) در اختیار ایکنا قرار داد:
درباره زندگی امام عسکری(ع) در خلال مجموعه‌هایی که در خصوص زندگی ائمه علیهم‌السلام نوشته شده، به گستردگی بحث شده است. كه مهمترین اثر در این زمینه كه به تفصیل به این بحث پرداخته، كتاب «الارشاد و مسار الشیعه» شیخ مفید، «اعلام الوری» ابوعلی فضل بن حسن طبرسی، «مناقب آل ابی‌طالب» محمد بن علی معروف به ابن‌شهر آشوب سروی مازندرانی، «روضة الواعظین» فتال نیشابوری، «مختصر احوال النبی و الائمة الاثنی عشر علیهم‌السلام» شیخ راشد بن ابراهیم بن اسحاق بحرانی، «كشف الغمّه فی معرفة الائمه» علی بن عیسی اربلی، «الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم» شیخ یوسف بن حاتم شامی، شاگرد محقق حلی می‌باشند.

بخشی از كتاب‌های تاریخی نیز كتاب‌هایی است كه از اساس برای ثبت معجزات امامان به قصد اثبات امامت آنها نگاشته شده است. در این آثار بخشی از زندگی تاریخی امامان نیز درج شده است. این کتب با نام  دلائل الائمه یا دلائل الامامه شهرت دارند. از آن جمله می‌توان به دو کتاب زیر اشاره کرد:

«دلائل الامامه»، منسوب به ابن رستم طبری، قم: 1413قمری.
«الخرائج و الجرائح»، قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله (م 573)، قم: مؤسسه امام المهدی (عج)، 1409 قمری. این کتاب با نام جلوه‌های اعجاز معصومین علیهم‌السلام به فارسی ترجمه شده است.
در میان كتب كلامی - تاریخی بحث‌های امامت عمدتاً شامل دو بخش است. بخشی عقلی كه مطالبی در اثبات ضرورت وجود امام و لواحق آن است و بخشی دیگر كه مباحثی تاریخی در اثبات وجود نص، دلیل عدم اعتنای دیگران به نص و نیز در انتقاد از صحابه عرضه می‏‌‎كند. سه کتاب زیر آگاهی‌هایی درباره زندگی امامان به ما می‌دهند:
الاحتجاج، طبرسی، احمد بن علی، به کوشش ابراهیم بهادری و محمد هادی به، قم: 1413 قمری.
فرق الشیعه، نوبختی، حسن بن موسی، محمد جواد مشكور، به کوشش ریتر، استانبول: 1931 میلادی.
المقالات و الفرق، اشعری قمی، سعد بن عبدالله ابی خلف، چاپ محمد جواد مشكور، تهران: مركز انتشارات علمی و فرهنگی، 1361 شمسی.
كتاب‌های حدیثی- تاریخی به علت اینکه حدیث و تاریخ ارتباط نزدیكی با هم داشته‌اند. در میان آثار حدیثی شیعه مواد تاریخی فراوانی یافت می‏شود. كتاب الكافی کلینی و آثار شیخ صدوق از آن جمله می‌باشند. در كتاب‌های رجالی- تاریخی نیز بارها فهرستی از اصحاب امامان و یا مؤلفان و راویان اخبار شیعی نگاشته شده است. مهم‌ترین اثر كتاب اختیار معرفة الرجال یا رجال كشی است كه از هر نظر باید مهم تلقی شود.
از كتاب‌های انساب نیز كه به نحوی به دانش تاریخ مربوط است، كتاب المجدی فی انساب الطالبیین (تألیف سال 443) از ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن محمد عمری را می‌توان نام برد.

کتب دیگر نیز که در خصوص زندگی پیامبراکرم (ص) و ائمه معصومین علیهم‌السلام نوشته شده، به زندگی امام عسکری(ع) به تفصیل پرداخته‌اند. کتبی چون:

1 - الائمة الاثنی عشر، ابن طولون، محمد، به کوشش صلاح الدین منجد، بیروت: دارصادر

2 - اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، حرّ عاملی، محمد بن حسن، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1380 قمری.

3 - الأعلام الزرکلی، تألیف خیرالدین الزركلی، الحسن الخالص (الحسن بن علی الهادی)، بیروت: دارالعلم للملایین، 1986 میلادی.

4 - اِعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، تحقیق سید محمدمهدی و سیدحسن خرسان، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، 1338 قمری.

5 - أعیان الشیعه، امین، سیدمحسن، تحقیق: حسن امین، أبومحمد الحسن العسكری، مولده و وفاته و مدّة عمره و مدفنه‏: در کتاب بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1403 قمری - 1983 میلادی، ج2، ص40- 44.

6 و 7 - بحار الانوار الجامعه لدرر الائمه الاطهار (ع)، ج 50، علامه مجلسی، ملا محمدباقر، تهران: مكتبه الاسلامیه، 1362 شمسی.

گفتنی است كه علامه مجلسی غیر از بحار الانوار، كتاب جلاء العیون را به فارسی در تاریخ چهارده معصوم نگاشته كه یكی از رایج‌ترین آثار فارسی در چند سده اخیر در زمینه سیره معصومین بوده است.

8 - تاریخ الائمه، ابن ابی‌الثلج، محمد بن احمد، مجموعه نفیسه فی تاریخ الائمه، چاپ محمود مرعشی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1406 قمری.

9 ـ  تاریخ موالید الائمه و وفیاتهم، ابن‌خشاب، عبدالله، مجموعه نفیسه فی تاریخ الائمه، چاپ محمود مرعشی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1406 قمری.

10 - تذكرة الخواص فی خصائص الائمه، سبط ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، مكتبه النینوی الحدیثه.

11 - ترجمة التفسیر العسكری، تألیف مولی علی بن الحسن زواری‏، در کتاب ریحانة الأدب، ج2، ص 393، ر.ک: الذریعه، ج4، ص90.

12 - الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم، شامی عاملی، جمال‌الدین یوسف.

13 - سیرة الائمة الاثنی عشر، معروف حسنی، هاشم، قم: انتشارات شریف الرضی، 1409 قمری. این کتاب با نام زندگانی دوازده امام علیهم‌السلام، به فارسی ترجمه شده است.

14 - شرح حدیث صعدنا ذریالحقائق المروی عن الامام العسكری (ع)، تألیف مولی حسین بن معین الدین من أكابر علماء عصر شاه اسماعیل صفوی، أنظر: الذریعه، ج13، ص200.

15 - العسكری (به الأردو)، تألیف سید أولاد حیدر فوق بلگرامی (ت 1361 قمری)، ر.ک:مطلع أنوار، ص119، الذریعه، ج15، ص263.

16 - كتاب زهد أبی‌محمد الحسن بن علی علیه‌السّلام (الحسن العسكری)، صدوق، أبوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی، ر.ک: رجال نجاشی، ص391.

17 - كتاب صفة أبی‌محمد العسكری (ع)، تألیف احمد بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقان، ر.ک: رجال النجاشی، ص87، الذریعه، ج15، ص65.

18 - مدینة المعاجز لائمة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر, بحرانی, سیدهاشم, تهران: مؤسسه المعارف الاسلامیه, 1416 قمری.

19 - معجم ما كتب عن الرّسول و اهل البیت صلوات اللّه علیهم،‏ القسم الثّالث عشر الإمام الحسن بن علی العسكری علیه‌السّلام، عبدالجبّار الرّفاعی القحطانی.

20 - نوادر المعجزات فی مناقب الائمة الهداة علیهم السلام، طبری آملی، محمد بن جریر، قم: 1410 قمری.

21 - الوافی بالوفیات، صفدی، صلاح الدین خلیل بن ایبك صفدی، العسكری والد الامام المنتظر، الحسن بن علی بن محمد بن علی الرضا، در کتاب قیسبادن: دار النشر فرانز شتاینر، 1399 قمری- 1979 میلادی، ج12، ص112- 113.

22 - وفیات الأعیان، ابن خلّكان، شمس‌الدین أحمد بن محمد بن أبی‌بكر ( 608- 681 ق)، الحسن بن علی بن محمد، أبومحمد العسكری‏، تحقیق: احسان عباس، قم: منشورات الرضی، 1985 میلادی ، ج2، ص94- 95.

حال به نوشته‌هایی اشاره می‌شود که مستقلاً در‌باره امام عسکری (ع) نوشته شده‌اند:

1- آثار حیدری فی ترجمه تفسیر العسكری (به الأردو)، سید شریف حسین صاحب هندی، هند: (تقریظ سید نجم الحسن صهر المفتی میر محمد عباس تستری لكهنوی).

2 - الامام الحسن العسکری، تألیف مؤلفان مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌السلام ضمن مجموعه اعلام الهدایه، تهران: 1424 قمری.

3 - الامام أبی‌محمد الحسن العسكری و كلماته القیمه، سیدراضی حكیم، ذكریات المعصومین علیهم‏السّلام كربلاء المقدسه: ربیع الثانی 1386 قمری، ص26- 29.

 4 - الامام الحادی عشر الحسن العسكری‏، شیخ محمد حسن قبیسی عاملی، بیروت: 1403 قمری / 1983 میلادی.

5 - الامام الحسن بن علی العسكری (ع)، علی محمد علی دخیل، نجف الأشرف: 1967 میلادی، بغداد: مطبعة حسام، 1979 میلادی.

6 - الامام الحسن العسكری (ع)، محمد علی أسبر، الثقافة الاسلامیه: 1411 قمری / 1990 میلادی.

7 - الامام الحسن العسكری علیه‌السّلام. لجنة التألیف فی مؤسسة البلاغ، طهران: مؤسسة البلاغ، 1368 شمسی.

8 - امام حسن عسكری كی دو واقعی (به الأردو)، قنبر عباس نقوی، ماهنامه الجواد، بنارس: 1979 میلادی، ص 31- 32.

9 - الامام العسكری حلقة جدیدة فی سلسلة النور، توفیق رمضان، مجلة الجهاد، طهران: 1404 قمری، ص 94- 96.

10 - الامام العسكری: قدوه و أسوه، مدرسی، سیدمحمدتقی، طهران: مكتبه السید المدرسی، 1411 قمری.

11 - الامام العسكری و التشیع‏، دراسات و بحوث، طهران: 1402 قمری.

12 - إمامة الحسن العسكری (ع) (به الأردو)، سیدوصی محمد، ماهنامه الجواد، بنارس: 1397 قمری، ص 5- 10.

13 - بحثی درباره تفسیر امام حسن عسكری (ع)، استادی،رضا، مجله نور علم، قم: 1406 قمری، ص 118- 136.

14 - پیشوای یازدهم حضرت امام حسن عسكری (ع)، إعداد: هیئت التحریر فی مؤسسة فی طریق الحق، قم: مؤسسة فی طریق الحق، 1369 شمسی/ 1990 میلادی.

15 - ترجمة الامام الحادی عشر من أهل بیت رسول اللّه (ص)، أبومحمد الحسن بن علی العسكری علیه السّلام، قزوینی، سیدمحمدصادق، ذكریات المعصومین علیهم‌السّلام، كربلاء المقدسه: ربیع الثانی 1386 قمری.

16 - ترجمة تفسیر العسكری (ع) به فارسی، حسینی ذهبی شیرازی، ابو‏القاسم مشهور به میرزا بابا.

17 - ترجمة التفسیر العسكری (ع) به فارسی، عبداللّه بن نجم‏الدین  مشهور به فاضل قندهاری.

18 - تصحیح سند تفسیر العسكری، قاضی طباطبائی تبریزی، حاج محمدحسین بن علی أصغر (ت 1294 ق)،  ر.ک: الذریعه، ج4، ص 195و ج11، ص152.

19 - التفسیر المنسوب إلی الامام العسكری(ع)،‏ قم: مدرسة الامام المهدی، 1409 قمری- 1988 میلادی.

20 - توقیع الامام العسكری (ع)، ر.ک: الذریعه، ج4، ص500.

21 - جواهر الأیمان فی ترجمة تفسیر القرآن‏، ترجمه تفسیر امام عسكری (ع) به فارسی، یزدی سیرجانی كرمانی، شیخ محمد باقر بن محمداسماعیل تاجر.

22 - الحسن العسكری، محمد حسن آل الطالقانی، نجف الأشرف: مطبعة النعمان، 1965 میلادی.

23 - حضرت امام حسن عسكری علیه‌السّلام (به الأردو)،. قم: فی طریق الحق، 1365 شمسی.

24 - حضرت امام حسن عسكری (ع). فولادزاده، عبدالأمیر، طهران: انتشارات أعلمی، 1359 شمسی.

25 - حضرت امام حسن عسكری (ع) (به الأردو)، نقوی، سیدعلی‌نقی، ماهنامه شمس و قمر، حیدرآباد: 1990 میلادی، ص 9- 10.

26 - حضرت امام حسن عسكری علیه‌السّلام (به الأردو)، رضوی، سید ناظرالحسنین، ماهنامه شمس و قمر، حیدرآباد: 1990 میلادی، ص 18- 21.

27 - حیاة الامام الحسن العسكری علیه‌السّلام، تألیف شیخ باقرشریف القرشی، بیروت: دار الأضواء، قم: دارالكتاب الاسلامی، 1369 شمسی. این کتاب با نام زندگانی امام حسن عسکری (ع) به فارسی ترجمه شده است.

29 - ذكری مولد الامام الحسن العسكری (ع)، تألیف جمعی از روحانیون، كربلاء المقدسه: مكتبة ذكریات المعصومین، 1386 قمری.

 30 - رسالة التكذیب لروایة التفسیر المنسوب إلی العسكری (ع)، فی تكذیب روایته و جرح أسانیده، بلاغی، شیخ محمدجواد (1285- 1352 قمری)، ر.ک: الذریعه، ج4، ص 285- 292 و ج11، ص152، 155.

31 - رسالة فی تفسیر العسكری‏، کلباسی، میرزا ابوالمعالی بن محمد إبراهیم، ر.ک: الذریعه، ج11، ص152.

32 - زندگانی امام حسن عسگری (ع)، جهانی، علی اکبر، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1384 شمسی.

33 - زندگانی امام حسن عسكری (ع)، جابری قمشه‏ای، تهران: انتشارات مسجد الغدیر، 1364 شمسی.

34 - زندگانی امام حسن عسكری (ع)، یازدهمین پیشوای معصوم، عقیقی بخشایشی، تهران: انتشارات نسل جوان، 1977 میلادی.

 35 - زندگانی حضرت امام حسن عسكری، عمادزاده، حسین، تهران: شركت سهامی طبع كتاب.

36 - سوانح امام حسن عسكری علیه‌السّلام (به الأردو)، صدر، سیدمرتضی، ر.ک: تذكره علماء امامیه پاكستان.

37 - شذرات من حیاة الامام الحسن العسكری (ع)، التوحید، تهران.

 38 - شذرات من معاجز الامام الحسن العسكری علیه السّلام، داعی الحق، شیخ محمد علی، ذكریات المعصومین علیهم‌السّلام، كربلاء المقدسه: 1386 قمری.

39 - العسكری (الحسن بن علی)، معجم المؤلفین، عمر رضا کحاله، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج3، ص261.

40 - فی ذكری مولد الامام الحسن العسكری (ع)، (قصیده)، ذكریات المعصومین علیهم السّلام، كربلاء المقدسه: 1386 قمری، ص 9- 10.

41 - كتاب فی مقتل أبی محمد الحسن بن علی العسكری (ع)، شیخ محمد بن عبداللّه، أبوعزیز الخطی البحرانی( ت 1186 قمری)، ر.ک: تاریخ البحرین المخطوط، ص 267.

42 - كتاب فی وصف سیدنا أبامحمد علیه السّلام، احمد بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقان، ر.ک: رجال النجاشی، ص87؛  معالم العلماء، ص21.

 43 - مسائل أبی محمد الحسن العسكری (ع)، زواری، ابی‌طاهر محمد بن سلیمان بن الحسن بن الجهم بن بكیر بن أعین (237- 301 قمری)، ر.ک: الذریعه، ج20، ص334.

44 - مسائل أبی‌محمد الحسن العسكری (ع) و توقیعاته أیضاً، حمیری، ابوالعباس عبداللّه بن جعفر ر.ک: الذریعه، ج20، ص334.

45 - مسائل الحسن العسكری (ع)، ابوسلیمان داود بن مافنّه الصرمی، ر.ک: رجال النجاشی، ص161، الذریعه، ج20، ص334.

46 - مسائل لأبی محمد الحسن علیه‌السّلام علی ید محمد بن عثمان عمری لعبداللّه بن جعفر بن الحسین بن مالك بن جامع الحمیری أبوالعباس القمی، ر.ک: رجال النجاشی، ص220، الذریعه، ج20، ص334.

47 - مسائل لأبی محمد العسكری علیه‌السّلام، قمی، محمد بن علی بن عیسی، ر.ک: رجال النجاشی، ص371، الذریعه، ج20، ص335.

48 - مسند الامام العسكری علیه‌السّلام‏، عطاردی، شیخ عزیزاللّه، مشهد: المؤتمر العالمی للامام الرضا، 1410 قمری.

49 - معجزات الامام الحسن العسكری علیه‌السّلام، شیرازی، سیدمجتبی، ذكریات المعصومین علیهم السّلام،كربلاء المقدسه: 1386 قمری، ص30- 36.

50 - معجم ما كتب عن الامام الحسن العسكری و هو القسم الثالث عشر من معجم ما كتب عن الرسول (ص) و أهل البیت، عبدالجبّار الرفاعی القحطانی.

51 - مكتوب الامام أبی‌محمد العسكری (ع)، شیخ علی بن بابویه، پدر شیخ صدوق، مكتبة مجلس شوری اسلامی، تهران، ر.ک: فهرس المجلس، ج4، ص52- 53.

52 - منتخب تفسیر الامام العسكری (ع)، تألیف بعض الأصحاب، ر.ک: الذریعه، ج22، ص386.

53 - موسوعة الامام العسکری، خزعلی، ابوالقاسم.

54 - نبذة من حیاة الامام الحسن العسكری (ع)، صافی، شیخ عبدالرضا، ذكریات المعصومین علیهم السّلام،كربلاء المقدسه: 1386 قمری، ص17- 24.

55 - الوسیلة الی النجاة فی المحشر فی شرح احوال الامام الحادی العشر( زندگانی حضرت امام حسن عسكری (ع)، سحاب، ابوالقاسم، به اهتمام علی بابا عسكری، تهران: انتشارات سحاب، 1369 شمسی. این کتاب در سال 1375 قمری در تهران به فارسی چاپ شده است.

انتهای پیام