نقد و بررسی دیدگاه فخر رازی در تفسیر وعده الهی قرآن

به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ؛ حسنعلی نوروزی، معاون آموزش و پژوهش دانشکده علوم قرآنی ملایر، در این نشست اظهار کرد: در حوزه اعتقادات دینی، اسلام در میان ادیان توحیدی، به‌‌منزله آخرین و کامل‌ترین دین آسمانی، آینده بشریت را در قالب اندیشه مهدویت، بسیار روشن و درخشان ترسیم کرده است که در پرتو آن با حاکمیت دین اسلام و اجرای قوانین الهی، حکومت جهانی از آن صالحان و مستضعفان بوده و شخصیتی از تبار پیامبر اکرم(ص) با مدیریتی منظم، پیشرفته و بی‌نظیر، امنیت، عبودیت و عدالت را فراگیر، همه‌جانبه و جهانی مستقر خواهد کرد.
وی در ادامه به تفسیر آیه 55 سوره مبارکه نور پرداخت و گفت: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ ...»؛ فخر رازی صاحب تفسیر مفاتیح‌الغیب، هشت مطلب مهم در تفسیر و تبیین آیه بیان کرده است. ایشان در ابتدای مطلب هشتم به صراحت می‌گوید آیه وعده بر خلافت و امامت امامان چهارگانه – ابوبکر، عمر، عثمان و علی(ع) – دلالت دارد.
معاون آموزش و پژوهش این دانشکده علوم قرآنی ملایر بیان کرد: وی در ادامه بحث با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی زمان خلیفه چهارم، دلالت آیه را نسبت به حضرت علی(ع) نفی می‌کند (تفسیر کبیر ج 24 ، ص ص 24 ) که در استدلال بر مدعای خود می‌گوید خدای متعال در آیه شریفه خطاب به مؤمنانی که در زمان پیامبر اکرم(ص) حضور داشتند، وعده به استخلاف در زمین داده و روشن است که این وعده ناظر به همان دوران رسالت بوده و منظور از آن خلافت خلفای چهارگانه است.
وی ادامه داد: اولاً جریان استخلاف‌، بعد از مرگ پیامبر‌(ص) معنا پیدا می‌کند، ثانیاً از آنجایی که او خاتم پیامبران است و بعد از وی پیامبری نخواهد آمد، معلوم می‌شود که منظور از استخلاف مورد نظر، شکل‌گیری امامت و خلافت خلفا است. فخر رازی در ادامه تفسیر خود در تبیین خلافت عملی خلفای چهارگانه به لحاظ کارکردهای اجتماعی، سیاسی، تاریخی و ... می‌گوید جریان استخلاف الهی در عرصه عمل فقط در دوران خلافت سه خلیفه نخست نمود واقعی پیدا کرد زیرا در این دوران فتوحات عظیم اسلامی رخ داد و دین اسلام به‌صورت فراگیر تجلی یافت و امنیت و آرامش عمومی حاصل شد.
نوروزی اظهار کرد: در زمان حکومت حضرت علی‌(ع) به‌دلیل آنکه وی درگیر نبرد با مخالفان و سرگرم جنگ داخلی بود، مجالی پیدا نکرد تا وعده‌های مورد اشاره آیه را تحقق بخشد و لذا نمی‌توان وعده‌های موجود در آیه را ناظر به دوران حضرت علی(ع) دانست. به گفته مورخان، سال نخست خلافت ابوبکر بیشتر با جنگ‌های بزرگ و خطرناک داخلی سپری شد. بنابراین، عدم شایستگی مفسران و اندیشمندان اسلامی اعم از شیعه و سنی برای اثبات مدعای خود در تفسیر آیه استخلاف، در اینکه وعده‌های مورد اشاره در آیه چه وقت و در مورد چه کسانی مطرح شده به روایاتی تمسک کرده‌اند. در این خصوص روایات متعددی وجود دارد و چنانکه فخر رازی با استناد به ظاهر برخی روایات، معتقد است که آیه در مورد چهار خلیفه اول است.
وی گفت: بنابراین مجموع روایاتی که در منابع فریقین در تفسیر آیه شریفه آمده را می‌توان به چهار دسته یعنی در مورد صحابه، امت پیامبر(ص)، چهار خلیفه و اهل بیت(ع) تقسیم کرد. در بسیاری از منابع فریقین آمده است که آیه وعده در مورد اهل بیت(ع) است.

محمد جوکار
انتهای پیام