«فقه نظام» توهم و ناشدنی است/ تخریب فقه امام(ره) و شهید صدر

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی امروز، اول دی‌ماه، در جلسه پرسش و پاسخ در مورد فقه نظامات که در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد، با بیان اینکه به هر میزان در حوزه علمیه به دنبال بارورکردن عقل باشیم هم برای دین و هم دنیای‌مان مفید است، گفت: اگر هوای نفس را مسلط کردیم، یعنی آرزوهای طولانی و کلام زائد داشته باشیم، عقل از بین می‌رود.

وی با اشاره به طرح نظریه‌ای از سوی خود و واکنش‌هایی که در حوزه به وجود آمد، ادامه داد: به دنبال واکنش و نقدها بنده آن را تشریح و تبیین کردم، ولی لازم بود مجدداً جلسه بگذاریم؛ بنده بیش از 90 درصد نقدها و واکنش‌ها را با دقت ملاحظه کردم؛ ابتدا از همه ناقدان که در میان آنان چهره‌های بزرگی هم هستند و البته برخی هم اهلیت نداشتند، تشکر می‌کنم و آن را نشانه پویایی و زنده بودن حوزه می‌دانم.

فاضل لنکرانی با بیان اینکه برخی مؤسسات بحث فقه نظامات را به نحو نادرستی به پیش می‌برند، اظهار کرد: نظریه بنده این است که آیا با فقه موجود، که منابع استدلال، احکام و مسائل در ابواب مختلف، قواعد فقهیه و اصولیه دارد، می‌توانیم نیازهای جامعه امروز را به ویژه نیاز نظام اسلامی را پاسخ بدهیم یا خیر؟ آیا می‌توانیم از همین فقه با تغییر موضوعات و قیود، فقه حکومتی استخراج کنیم؟ آیا می‌توانیم با تغییر قیود و اضافه کردن برخی قیود و لحاظ خصوصیات زمان و مکان چیزی به عنوان نظام اقتصادی، قضائی، سیاسی و ... داشته باشیم یا اینکه از این فقه، نظام بیرون نمی‌آید و باید فقه جدیدی را تولید کنیم که نامش را «فقه نظامات» گذاشته‌اند و مکلف، تکلیف و موضوعات و ثواب و عقاب جدیدی دارد؟.

فقه نظامات توهم است

وی ادامه داد: حرف بنده این است که دستیابی به فقه نظامات توهم است و ممکن و شدنی نیست؛ هدف اصلی بنده دفاع از حرکت و فقه امام(ره) نه به لحاظ سیاسی بلکه از جهت علمی است؛ باید حرکت انقلابی امام(ره) را بر موازین فقهی مسلم و غیرقابل تردید مبتنی کنیم و اگر بر موازین شرعی مبتنی شد، هزار سال دیگر هم کسی نمی‌تواند بر مشروعیت کار امام(ره) خدشه وارد کند؛ امام(ره) از همین فقه موجود، نظام و حکومت را فهمید؛ یعنی از همین آیات و روایات، ضوابط فقهی و منابع و روش استدلالی موجود حکومت اسلامی و نظام قضائی و سیاسی ایجاد کردند.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) افزود: ۴۰ سال است که از انقلاب می‌گذرد؛ آیا مسئولان قضائی آمده‌اند بگویند که قوانین قضائی چیزی جدا از فقه موجود است؟ می‌گوییم که همه چیزهای مورد نیاز در این فقه موجود است، در حالی که مخالفان ما می‌خواهند فقه جدیدی با مسائل جدید، موضوعات و منابع جدید و ... ایجاد کنند.

وی با بیان اینکه یکی از ناقدان در مورد بنده نوشته است که شما انقلاب و فرمایشات امام(ره) را قبول ندارید، اظهار کرد: امام(ره) در صحیفه فرمودند که اسلام خود دارای سیستم و نظام خاص اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است و برای تمام شئون فردی و اجتماعی قوانین خاصی وضع کرده است؛ ولی امام(ره) همین قوانین موجود فقهی را نظام می‌دانست؛ آیا ایشان می‌گفت که نظام چیزی متفاوت از این قوانین اسلامی است؟ آیا امام(ره) به حوزه فرمود که اسلام نظام سیاسی دارد و بروید آن را استخراج کنید؟

چرا از اول تا آخر فقه باید مرتبط باشد

آیت‌الله فاضل لنکرانی با بیان اینکه امام(ره) همین نظام و ولی فقیه را از فقه موجود ارائه کرد، تصریح کرد: نظریه مقابل می‌گوید که باید همه موضوعات مسائل را ردیف کرده و از همه آن‌ها موضوع جدیدی را بیرون بیاوریم و ارتباط همه مسائل از طهارت تا دیات را هم مفروض می‌گیرند. به باور آنان مسائل موضوع برای فقه نظامات است. وقتی می‌گوییم که بعد از پیداکردن موضوع چگونه حکمش را استخراج کنیم؟ پاسخ می‌دهند که روش اجتهادی خاص و مکلَّف خاص لازم دارد. می‌گوییم که چه کسی گفته که فقه از اول تا آخر باید مرتبط باشد؟ فقه اعتباریات است؛ شارع نماز و روزه را واجب کرده و به جای اینکه در پنج وعده واجب کند می‌توانست در دو وعده واجب کند، بنابراین چرا باید مرتبط باشند.

وی افزود: البته مراد از اعتبار، بی‌ملاک بودن نیست؛ احکام تابع مفاسد و مصالح است و ملاک دارد؛ بنابراین می‌پرسیم آیا باید میان وجوب روزه و نماز باید ارتباط باشد؟ در این صورت چرا زن حائض نمازش قضا ندارد، ولی روزه‌اش قضا دارد؟ هر جا شارع حکمی داده تابع مصلحت است، ولی چرا باید میان وجوب زکات، خمس، روزه، نماز، حج و جهاد ارتباط باشد؟ چه لزومی وجود دارد؟ شارع حکیم است و همین شارع برای بندگان احکامی در معاملات، سیاسات و قضائیات قرار داده که تابع مصالح و مفاسد است و بین این اعتبارات چه ملازمه‌ای برای ارتباط وجود دارد یا بین ملاکات چه ارتباطی وجود دارد؟.

وی افزود: اینکه بگوییم همان طور که در تکوین نظم هست در تشریع هم باید باشد؟ آیا مراد از نظم این است که باید میان احکام ارتباط باشد؟ دلیلی برای آن نداریم، ضمن اینکه در بسیاری از موارد دست ما از فهم ملاک خالی است.

فاضل لنکرانی با بیان اینکه برخی در مباحث علمی، هوچی‌گری می‌کنند تصریح کرد: احکام شارع ملاک دارد و گتره‌ای حرف نزده است؛ احکام تابع مفاسد و مصالح است، ولی چرا باید میان آن ارتباط باشد؛ ما معتقدیم که این افراد چیزی خیالی را به میدان می‌آورند. ما می‌گوییم در هر زمانی مسائل جدید آن زمان با کمک قواعد فقه موجود پاسخ داده می‌شود و این نظام در حال تکامل است.

تخریب فقه امام(ره) و شهید صدر

وی با بیان اینکه احکام به اختلاف مجتهدین مختلف است، بیان کرد: کسانی که می‌خواهند فقه نظامات درست کنند می‌گویند از همین مسائل نظام درست کنیم، در حالی که یک مرجع در مورد چیزی می‌گوید که واجب و دیگری می‌گوید حرام است با این اختلاف چه باید کرد؛ بنابراین اختلاف فتاوا و بحث زمان و مکان مؤید سخن بنده است، معتقدم که فقه نظامات هم فقه حکومتی امام(ره) و هم نظریه شهید صدر را خراب کرده است، در حالی که نظریه شهید صدر در اقتصاد ارتباطی با فقه نظامات ندارد، گرچه بنده به صدر هم انتقاداتی دارم.

این استاد حوزه بیان کرد: در نقد‌های وارده حدود 9 تا 10 تعریف برای فقه نظام پیدا کردم که همین بی‌نظمی و بی‌نظامی در معنای فقه نظام است و پیداست چیزی که اساس ندارد این گونه دچار اختلاف هم می‌شود؛ برخی نظام را مقاصدالشریعه تعریف کرده‌اند؛ برخی گفته‌اند که احکام شرعی در حیثیت مجموعی کل اعتباری را تشکیل می‌دهند؛ برخی نیز قواعد فقهی و اصولی را نظام دانسته‌اند؛ گروهی گفته‌اند که مجموعه آیات، روایات، اجماعات، منابع عقلی و ... نظام منطقی را درست می‌کنند؛ برخی گفته‌اند که مقصود از فقه نظام، ساختارها و فرایند‌هاست که به افعال مکلفین شکل می‌دهند؛ یکی از دوستان گفته که فقه نظام در برابر مسئله‌محوری است و حیث مجموعی مسائل را درنظر بگیریم. البته طرف اصلی این نظریه است که آیا می‌توان گفت تمام مسائل فقهی از اول تا آخر با هم مرتبط هستند؛ یعنی تمام احکام نماز با هم با احکام روزه ارتباط دارند. به نظر بنده این ممکن نیست.

اثبات ولایت فقیه از فقه موجود

آیت‌الله فاضل لنکرانی تصریح کرد: دنبال اثبات حکومت اسلامی و ولایت فقیه از همین فقه هستیم؛ گفته‌اند که دعوای امام(ره) و شاه بر سر ولایت فقیه بود، در حالی که دعوا بر سر اصل اسلام بود؛ در همه فرمایشات امام(ره) و شهید صدر یکجا بحث فقه نظام هست؟ همین که مباحث امام(ره) به صورت علمی بحث نشده جفا به ایشان است.

وی در مورد توانائی فقه موجود برای پاسخ به فقه نظام، بیان کرد: این همه مسائل مستحدثه را بزرگان، مراجع و محققان جواب داده‌اند و نگفته‌اند که چون فقه نظام نداریم نمی‌توانیم جواب بدهیم؛ شیخ حسین حلّی بهترین کتاب را در مورد مسائل مستحدثه قبل از انقلاب نوشته است و فقها هم هر سؤالی از آنان شده جواب داده‌اند.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با بیان اینکه مدعیان فقه نظام حرفشان این است که در ساختار اقتصاد دنیا موضوعات جدیدی مانند بانک ایجاد شده که مسئله نیست بلکه ساختار است و ما هم باید فقه نظام درست کنیم تا به این ساختار جواب دهیم، تصریح کرد: فقیه باید مسئله‌شناسی و تحقیق کند که بانک مضاربه دارد یا قرض و یا خلق اعتبار می‌کند و یکی یکی به مسائل جواب دهد و پاسخ به این موضوعات هم نیازی به فقه نظامات ندارد.

چرا به حوزه افترا می‌زنید

وی افزود: برخی دوستان که وارد فقه نظام شده‌اند ابتدا این ذهنیت را درست کرده که دنیای غرب با نظاماتی مانند سند ۲۰۳۰ و سند‌های مالی و ... بر مسلمین سیطره می‌یابند. جواب ما این است که بله، باید با آن مقابله کنیم و راهکار بدهیم، ولی راهکارش این نیست که بگوییم فقه موجود روبنایی است و باید فقه جدیدی ایجاد کنیم؛ الان در کشور مشکل بر سر اجراست؛ بانک‌های ما ربوی هستند و معاملات صوری فراوان است و هر دو از نظر اسلام حرام است؛ به خاطر اینکه این اجرا‌ها خراب است، کاسه و کوزه را بر سر حوزه می‌شکنند؛ به ما بگویند که کدام یک از سؤالات بانکی جواب داده نشده است؟ چرا به حوزه افترا می‌بندید.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با بیان اینکه برخی می‌گویند که درباره روابط بین‌المللی در فقه بحث نشده است، تصریح کرد: اگر این چنین است بیایید بحث کنیم، ولی آیا باید فقه جدید را بیاوریم تا در این زمینه بحث شود؟ معتقدم فقه نظام مدنظر قابل استخراج نیست.

وی با اشاره به تمسک برخی به نظریه شهید صدر گفت: شهید صدر اهداف احکام شریعت را یکی می‌داند، ولی نمی‌گوید که میان احکام ارتباط وجود دارد؛ ایشان می‌گوید که چند اصل اصلی و مشترک مانند عدالت را از احکام بیرون بیاوریم که این حرف قاعده بر فوق قاعده است و نه فقه جدید.

آیت‌الله فاضل لنکرانی در پاسخ به این سؤال که آیا دین اسلام الگوی صفر تا صد اسلامی در سیاست، اقتصاد ارائه می‌دهد؟ بیان کرد: جامعیت اسلام اقتضا دارد که الگوی ثابت و لایغتیِّر نداشته باشیم کمااینکه در دنیا هم الگوی ثابتی وجود ندارد.

وی در مورد تفاوت میان فقه نظام و فقه حکومتی، تصریح کرد: فقه نظام یعنی نظام سیاسی، اقتصادی، قضائی و ... که همه این‌ها تحت عنوان فقه حکومتی است و فقه حکومتی ذیل فقه اجتماعی است. فقهی را حکومتی می‌دانیم که بر تمام فروعات برتری دارد و در تزاحمات ترجیح با فقه حکومتی است؛ لذا انکار فقه نظام به معنای قبول نداشتن نظام اسلامی نیست؛ بلکه امام(ره) از همین فقه، حکومت، ولایت و ... را استنباط کردند.

انتهای پیام