مسجدی که «محمود عبدالحکم» افتتاح نکرد

به گزارش ایکنا؛ محمود عبدالحکم در سال 1923 در مصر به دنیا آمد و در 10 سالگی حافظ کل قرآن شد. عبدالحکم از همان سنین به سراغ یادگیری قرائات مختلف رفت و ابتدا قرائت حفص از عاصم و سپس، ورش را فرا گرفت.
محمود عبدالحکم در رابطه با تأثیرپذیری‌اش از قراء مشهور می‌گوید: «در ابتدا، تلاوت‌های علی محمود و عبدالفتاح شعشاعی را خیلی گوش می‌دادم، اما بیشترین تأثیر در سبک ادایی و اسلوب را از محمد رفعت گرفتم».
او پس از دوره‌ای که شروع به یادگیری قرائات مختلف می‌کند، به مدرسه الاحمدی می‌رود که این مدرسه یکی از‌ آموزشگاه‌های خوب قرائت قرآن در زمان قاریان مشهور مصری بوده است و قراء مشهوری مانند مصطفی اسماعیل، محمود علی‌البنا، محمود خلیل الحصری در این مدرسه آموزش دیده‌ بودند.
بنابر این، محمود عبدالحکم نیز به همین شکل به آموزشگاه مدرسه الاحمدی و پس از آموختن نکات مربوط به مباحث علوم قرائت قرآن به دانشگاه الازهر می‌رود.
او از آن دسته قاریانی است که خدمات ارزنده‌ای را در عرصه فعالیت‌های قرآنی از خود بر جای گذاشته و به اتفاق علی محمود و محمد صیفی، کانون همبستگی قاریان مصر را که در آنجا سمت دبیری نیز داشت به خوبی اداره می‌کردند. محمود عبدالحکم از آن دسته افرادی بود که این کار را بسیار رواج داد و برای ترویج حفظ قرآن کارهای خیلی خوبی کرد. در المقارئ المصریة که هیئتی متشکل از بزرگان مصر شامل برخی وزرا و نمایندگان دولت، دانشمندان الازهر، مسئولان قرآنی وزارت اوقاف، مدیر وقت رادیو قرآن و رادیو مصر و بسیاری از مشاهیر قرائت قرآن مانند حجاج سویسی، محمود علی‌البنا، طبلاوی و ... بود، حضور یافت و با ورود وی به این مجمع، کار حفظ قرآن با روند بهتر و سریع‌تری در مصر پیگیری شد به طوری که خیلی از جریانات فکری تقریبا از سوی عبدالحکم ارائه و پیگیری شده است. با تصمیم این هیئت، مساجد به مراکز آموزش حفظ قرآن تبدیل شدند و قوانینی نیز در این زمینه وضع شد که از جمله این قوانین، قانون آموزش کودکان بود که ایشان باید شش روز در هفته و هر روز سه ساعت در کلاس‌های آموزش حفظ مساجد آموزش می‌دیدند. همچنین، طبق این قوانین مساجد باید زیر نظر یک استاد حاذق حفظ اداره می‌شد و اساتید کلاس‌ها نیز حتما باید حافظ قرآن باشند و اگر احیانا اساتید حافظ به تعداد کافی وجود نداشت، در این زمان از قاریان خوشخوان و قرائی که در جریان قرائت قرآن کارهای فاخری داشتند، استفاده می‌شد.

سفر محمود عبدالحکم به الجزایر و تلاوت‌‌های ماندگار وی در این کشور
محمود عبدالحکم در سال 1965 سفری به الجزایر داشت و تلاوت‌های خیلی خوبی را برای مردم این کشور انجام داد. در یکی از روزهایی که در الجزایر اقامت داشت، از او برای افتتاح یک مسجد مهم دعوت شد، ولی اتومبیل حامل وی و دیگر همراهان در بین راه واژگون می‌شود و این اتفاق به اینجا می‌انجامد که وی به مدت یک ماه در الجزایر بستری می‌شود. عبدالحکم پس از این یک ماه به مصر بازگشته و ادامه درمان خود را در وطن پیگیری می‌کند. پس از اینکه حال او رو به بهبودی می‌رود، اطرافیانش به او می‌گویند که در سانحه واژگونی اتومبیل، به جز شما، تمامی سرنشینان از دنیا رفتند. محمود عبدالحکم پس از شنیدن این قضیه، تا پایان عمر هر زمان که یاد این موضوع می‌افتاد، سجده شکر به جا ‌آورده و از خداوند متعال سپاسگزاری می‌کرد.

صوت کارشناسی احمد فراهانی را بشنوید.

در ادامعه غلامرضا شاه‌میو‌ه، پیشکسوت قرآنی کشور در تحلیل و بررسی تلاوت سوره مبارکه مؤمنون محمود عبدالحکم اظهار کرد: آغاز این قطعه با «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ» است که در جایی اجرا شده که مرحوم عبدالحکم بازگشت داشته و اوج‌گیری خود را از اینجا انجام داده است. این بیان در واقع در جنس راست است که از درجه هفت بیات قبلی آغاز شده و سپس، این را به سبک مصطفی اسماعیل تکمیل کرده و وارد فضای بیات می‌شود که همان مقام نوروز است.
شاه‌میوه تصریح کرد: او پس از اینکه اکتاو بیات را گرفت، دوباره فرودی در «وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ» دارد که از درجه هشت بیات به پایین فرود می‌آید و پس از آن از اکتاو درجه چهار بیات یا همان بیات نوا در «وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ» به عنوان نت شاهد استفاده می‌کند. در نفس بعدی «فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاءَ» نغمه‌ای را اجرا می‌کند که ثلاثی بیات اما متأثر از سبک رفعت است. سبک مرحوم عبدالحکم را می‌توانیم سبکی بینابینی و برگرفته از سبک مرحوم محمد رفعت و مصطفی اسماعیل بدانیم که چینش ردیف‌ها به مصطفی اسماعیل شباهت دارد، اما ادا و نحوه اجرای نغمات وی متأثر از رفعت است.
این مدرس قرآن ادامه داد: او پس از آن از «وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ » وارد جنس صبا می‌شود و چند نفسی را در این فضا می‌خواند. البته برخی اوقات با تأکید بر سه درجه اول صبا که مشترک با بیات است و برخی اوقات نیز با تأکید بر درجه چهارم صبا یا صبا نوا اجرای خود را ادامه می‌دهد. در نهایت نیز در «وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ» آنجایی که «فِيهَا خَالِدُونَ» را می‌خواند، باز به غفله بیات باز‌می‌گردد که این از کارهایی است که معمولا در سبک‌هایی مانند منشاوی و یا عبدالباسط دیده می‌شود.
شاه‌میوه تصریح کرد: محمود عبدالحکم از عبارت «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ» یک عقد راست را به شکل نزولی اجرا می‌کند، اما این در اینجا باقی می‌ماند تا در نفس‌های بعدی با فرود و جنس حجاز در پایین، مقام کامل شود و می‌توانیم بگوییم که مجموع این نفس‌ها می‌تواند تشکیل‌دهنده گام صعودی حجاز اما به شکل نزولی باشند، یعنی همان چیزی که در سبک مصطفی اسماعیل در یک نفس شنیده می‌شوند که از رست بالا یک فرود روی حجاز می‌آید که مشهور به جواب حجاز است. در حقیقت مرحوم عبدالحکم این‌ مقام را در دو نفس مجزا اجرا کرده است.
پیشکسوت قرآنی کشور افزود: نکته جالبی که باید به آن اشاره کنیم این است که مرحوم عبدالحکم هم این حالت فرود در رست را با الهام از سبک محمد رفعت اجرا کرده و هم اینکه تحریرهای بسیار ریزی در این قطعه داشته است که در این تحریرهای ریز، انتقال پرده نیز محسوس است. این‌ها تحریرهای انتقالی است که در هر نت یا پرده‌ای، تحریرها اجرا شده و سپس به صورت پلکانی به سمت نت‌های قرار هدایت می‌شود.

به‌کارگیری از تحریرهای زیبای «عُرب» از سوی محمود عبدالحکم
این داور بین‌المللی بیان کرد: این تحریرهای ریز، تحریرهایی است که در نزد خواص عرب و کسانی که در عالم قرائت هستند، به «عُرب» معروف است، یعنی تحریرهای بسیار سرعتی و ریزی که اجرای آن از عهده هرکسی بر نمی‌آید و شاید در عالم قرائت در بین قراء مصری تعداد اندکی قادر به اجرای این نوع تحریرها بوده‌اند.
شاه‌میوه تصریح کرد: در ادامه، قاری، زمینه را برای ورود خود به مقام حجاز آماده می‌کند که از کلمه «وَلَقَدْ خَلَقْنَا» که در حجاز نوا تکرار می‌شود، بقیه تلاوت در فضای حجاز ادامه پیدا می‌کند به جز اینکه در کلمه «مُضْغَةً» وقتی فرود می‌آید و غفله آن را اجرا می‌کند، اشاره به جنس صبا وجود دارد. اتفاقی که اینجا رخ می‌دهد این است که همان حجازنوا یعنی درجه چهار حجاز را که در بخش قبلی خوانده، با سه درجه نزول به سمت پایین، اشاره به صبا می‌کند که خود این، یک گام نزولی در صبا از درجه شش تا یک می‌شود.
پیشکسوت قرآنی کشور بیان کرد: نکته بسیار جالبی برای کسانی که علاقه‌مند به یادگیری الحان هستند، این است اگر قاری در ادامه همان صبا را دنبال می‌کرد، تلاوتش یک‌ونیم پرده کاهش ارتفاع پیدا می‌کرد، ولی دوباره ایشان به حجاز برگشته و با اشاره به حجاز حسینی در بخش پایانی، تلاوت خود را تمام کرده است.
این داور و کارشناس قرآنی اظهار کرد: مجموع مساحتی که مرحوم عبدالحکم در این تلاوت اجرا کرده، با توجه به شروع و اوجی که در درجه پنجم حجاز دارد، 13 درجه صوتی است و وی یکی از قرائی است که هرگز به جواب‌الجواب‌ها اشاره نکرده و به لحاظ سبکی اگر کسی بخواهد مثالی از یک تلاوت مقبول و معقول مصری داشته باشد که بدون اجرای جواب‌الجواب یا اکتاودوم، (15 درجه) بتواند مخاطب را جذب کند، می‌توانیم به سبک مرحوم عبدالحکم اشاره کنیم. او در شیوه تلاوت خود بیش از اینکه تأکید بر دانگ بالای صدا(دانگ چهارم) باشد، بیشتر بر تحریرها و بازی با نت‌ها در طبقات مختلف صوت تأکید دارد و با این روش مخاطب خود را جذب می‌کند.

یادآوری می‌شود، این تحلیل در برنامه «اکسیر» از شبکه رادیویی قرآن پخش شد. اکسیر پنجشنبه‌های هر هفته با مجری‌‌کارشناسی «احمد فراهانی»، مدیر گروه آموزش رادیو قرآن و با هدف بیان نکات آموزشی تلاوت‌های شاخص قاریان مصری به‌ روی آنتن می‌رود و در هر برنامه دو تلاوت الگو از قاریان صاحب‌سبک و تأثیرگذار پخش می‌شود. پس از هر تلاوت نیز دو کارشناس در زمینه مباحثی همچون آموزش، تحلیل و بررسی تکنیک‌ها و فنون تلاوت نکاتی را مطرح می‌کنند.
انتهای پیام