معنایی خاص از آزادی

حجاب و عفاف واژه‌های آشنایی هستند که در گذر زمان از سنت به سوی مدرنیته، فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده است. در طول تاریخ همواره مردان و زنانی بوده‌اند که ‌میان طوفان‌های جاهلیت که عطر مدرنیته به خود گرفته بود، حجاب را برای خود نه یک امر ظاهری بلکه یک امر باطنی و قلبی دانسته و با تمام وجود آن را حفظ کردند.

نخستین نشانه‌ها از کشف حجاب در ایران، به برخی محافل درباری یا روشنفکری در دوره ناصرالدین شاه قاجار برمی‌گردد که بیشتر به‌دلیل تأثیرپذیری فراوان این شاه قاجار در سفرهای خود به فرنگ بود. اما اولین شنیده‌ها درباره کشف حجاب به زمان رضا شاه برمی‌گردد که همزمان با اصلاحات دموکراتیک افغانستان، شاه و ملکه افغانستان به ایران آمدند و در آن سفر، ملکه افغانستان بی‌حجاب بود.

اما میان تمام این اندیشه‌های به اصلاح مدرن که تمام تلاشش تیشه زدن بر ریشه زندگی‌‌های نجیبانه ایرانیان بود، زنان پاکدامن این سرزمین حتی خود را از حضور در اجتماع محروم کردند تا مبادا چادر عفت از سرشان کشیده شود و این همان پیشینه پرافتخار ایرانیان است. حیف است دختران این سرزمین که از تبار این زنان هستند از جوامع غربی پیروی کرده و به صورت ظاهری با بی حجابی آن را تایید کنند، آرایش ظاهری که به مرور در باطن نیز اثرگذار خواهد بود. در واقع حجاب و عفت یکی از ره‌آوردهای پیروزی انقلاب اسلامی برای ایرانیان مسلمان بود.

در دین مبین اسلام با طرح و تأکید حجاب به تمام جوانب شخصیت زن و مرد در اجتماع توجه کرده است و با توجه به آن حجاب را به صورتی متعادل و متناسب مطرح کرده است تا جامعه‌ای سالم و به دور از فساد داشته باشیم. حجاب براساس آیات قرآن کریم بر چند نوع تقسیم می‌شود:

حجاب فیزیکی بدن
این بعد همان محوری است که مورد توجه اکثر دانشمندان، علما، فقها و روشنفکران بوده است. این بخش از حجاب محسوس ترین و ملموس ترین بعد از حجاب است. خداوند در آیه 59 سوره احزاب به این حجاب اشاره کرده و می‌فرماید: «یَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا؛ اى پيامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوشش‌هاى خود را بر خود فروتر گيرند اين براى آنكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند به احتياط نزديكتر است و خدا آمرزنده مهربان است».

حجاب در گفتار
حجاب در گفتار در آیات شریفه قرآن کریم در مورد نحوه گفتار زنان به نامحرم است آنجا که می‌فرماید: «فلا تَخضَعنَ بالقَول فَیطمَعَ اَلَّذی فی قَلِبه مَرَضٌ وَ قُلنَ قَولاً مَعروفاً» (سوره احزاب، آیه 32).

حجاب در رفتار
مقصود از حجاب در رفتار اعمال و افعالی است که به واسطه اعضا و جوارح پدید می‌آیند. آن چه به حجاب در رفتار تعلق می‌گیرد پوشاندن زینت‌های پنهان زنان و پرهیز از آرایش در مقابل نامحرم است.

خداوند در آیه 31 سوره نور می‌فرماید: «و به زنان با ايمان بگو ديدگان خود را از هر نامحرمى فرو بندند و پاكدامنى ورزند و زيورهاى خود را آشكار نگردانند مگر آنچه كه طبعا از آن پيداست و بايد روسرى خود را بر سينه خويش فرواندازند و زيورهايشان را جز براى شوهرانشان يا پدرانشان يا پدران شوهرانشان يا پسرانشان يا پسران شوهرانشان يا برادرانشان يا پسران برادرانشان يا پسران خواهرانشان يا زنان همكيش خود يا كنيزانشان يا خدمتكاران مرد كه از زن بى ‌نيازند يا كودكانى كه بر عورتهاى زنان وقوف حاصل نكرده‏‌اند آشكار نكنند و پاهاى خود را به گونه‏‌اى به زمين نكوبند تا آنچه از زينتشان نهفته مى‌دارند معلوم گردد، اى مؤمنان همگى به درگاه خدا توبه كنيد اميد كه رستگار شويد».

حجاب در نگاه
بعد دیگر حجاب از دیدگاه قرآن و روایات در نگاه» است. دستور صریح قرآن کریم بر این بعد از حجاب دلالت دارد که حجاب هم برای زن و هم برای مرد است، خداوند در آیه 30 سوره مبارکه نور به مردان و زنان به طور جداگانه امر می کند: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ؛ به مردان با ايمان بگو ديده فرو نهند و پاكدامنى ورزند كه اين براى آنان پاكيزه‌ تر است زيرا خدا به آنچه مى كنند آگاه است».

حجاب در قلب
خداوند متعال در برتری تقوای دل در امر حجاب در سوره احزاب، آیه 53 می‌فرمایند: «اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد داخل اتاقهاى پيامبر مشويد مگر آنكه براى خوردن طعامى به شما اجازه داده شود آن هم بى‏آنكه در انتظار پخته‏ شدن آن باشيد ولى هنگامى كه دعوت شديد داخل گرديد و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد بى‏آنكه سرگرم سخنى گرديد اين رفتارشما پيامبر را مى ‌رنجاند ولى از شما شرم مى‌دارد و حال آنكه خدا از حق گويى شرم نمى ‏كند و چون از زنان پيامبر چيزى خواستيد از پشت پرده از آنان بخواهيد اين براى دلهاى شما و دلهاى آنان پاكيزه‏‌تر است و شما حق نداريد رسول خدا را برنجانيد و مطلقا نبايد زنانش را پس از مرگ او به نكاح خود درآوريد چرا كه اين كار نزد خدا همواره گناهى بزرگ است».

حجاب و عفاف هدیه‌ای از سوی دین مبین اسلام به پیروانش است، هدیه‌ای که سلامت فرد را در تمام زندگی تضمین می‌کند، و در این میان دشمنان اسلام حجاب و عفاف را همیشه یکی از مهم‌ترین موانع در راستای عملیاتی کردن برنامه‌های خود برای تضعیف دین دانسته‌اند و از سال‌های بسیار دور تضعیف پایبندی به حجاب در دستور کار آن‌ها قرار گرفته است.

حجاب در واقع رعایت حقوق اجتماعی است، چرا که این امر مقدس جامعه را از فساد و گناه دور می‌کند و این گونه حقوق اجتماعی تک تک افراد جامعه حفظ می‌شود.

فرد عفیف معمولاً به درجه بالایی از خودکنترلی می‌رسد که کنترل چشم، کنترل زبان و رعایت حریم شخصی از جمله آنان است. فواید حجاب به دو شکل شخصی و بین فردی(روابط بین انسان‌ها) متجلی می شود.

حجاب آرامش روانی را به همراه دارد و کسی که به آرامش درونی می‌رسد یعنی اینکه بهترین شرایط روانی را تجربه کرده است. در خصوص بعد برون فردی یا همان تاثیر حجاب در جامعه به اصلاح معمول، حفظ حریم خانواده در ذهن متبادر می‌شود که البته این امر مهم ترین پیامد حجاب در جامعه است.

شیوه درست امر به معروف
حتی در جوامع غرب به این نتیجه رسیده‌اند که انسان‌هایی که با معنویت ارتباط دارند از امنیت و آسایش بالاتری برخوردار هستند، امروز می‌شود نیاز به حجاب و عفاف را در چهره خسته غرب به وضوح دید.

باید دانست که شیوه امر به معروف در این زمینه باید بسیار با دقت صورت گیرد چراکه گاهی یک برخورد نادرست، فرد را فرسنگ‌ها از دنیای حجاب دور می‌کند. گاهی یک حرف تحکم‌آمیز و یا رفتار خشک متعصبانه یک فرد باحجاب، باعث دلزدگی افراد از این نوع پوشش می‌شود. بنابراین رفتار افراد باحجاب نیز باید بسیار مهربانانه و با عطوفت اسلامی باشد.

بینش عمیق؛ لازمه داشتن حجاب
هادی زینی ملک‌آباد، مدرس و عضو هیئت علمی دانشگاه در گفت‌و‌گو با ایکنا از خراسان‌جنوبی، گفت: از آن جا که حجاب خاستگاه ملی ـ مذهبی دارد، یعنی از یک سو ریشه در تمدنی کهن و از سوی دیگر از نظرگاه دین مورد تأکید فراوان قرار گرفته است، برای درک درست از موضوع حجاب باید با بینش عمیق و چند جانبه به آن نگریست.

این دکترای الهیات با بیان اینکه دستیابی به الگوی حجاب از فرآیند تربیتی تبعیت می‌کند، افزود: از این رو باید نگاه کل نگر به فرآیند داشت، در فرآیند تربیتی برای تثبیت یک موضوع باید از بینش به گرایش و سپس عملکرد دست یافت.
زینی ملک آباد اظهار کرد: برای تثبیت امر تربیتی چنانچه فرآیند گفته شده شکل نگیرد، مسیر نادرست تلقین و یا تحمیل جایگزین خواهد شد که بی‌ریشه بوده و دوامی ندارد.

وی با بیان اینکه در بحث حجاب نیز تمرکز بیشتر بر فعالیت‌های تبلیغی و روش‌های تلقینی و تحمیلی آسیب‌های موجود را ایجاد کرده است، اظهار کرد: اساساً در ده‌های اخیر برای ایجاد بینش درست تلاشی صورت نگرفته و اقدامات انجام شده بیشتر جنبه شکلی و تمرکز بر حوزه عملکردی است و توجهی به کل فرآیند حجاب یعنی عبور از بینش به گرایش صورت نگرفته است.

این مدرس و عضو هیئت علمی دانشگاه بیان کرد: طراحی و برنامه‌ریزی برای حجاب نیازمند هم‌افزایی متخصصان از رشته‌های مختلف علوم دینی، روانشناسی، جامعه‌شناسی و علوم تربیتی است تا در سطح بینشی افراد تحول ایجاد شود.

زینی ملک‌آباد گفت: از آن جا که فرآیند حجاب غالبا رونده است، چنانچه زمینه ایجاد بینش فراهم شود، گرایش و تمایل و سپس حوزه عملی ایجاد حجاب دست‌یافتنی است.

وی با اشاره به اینکه عدم سرمایه‌گذاری در این مرحله حجاب را به مسئله بزرگ و پیچیده تبدیل کرده است، افزود: وسعت حوزه‌های تحمیل و تلقین و ایجاد رفتارهای برخاسته از تحمیل و تلقین بستر ایجاد بینش را سخت کرده است.

این دکترای الهیات با بیان اینکه در آموزه‌های دینی نیز به حوزه بینشی توجه بسیار شده است، خاطرنشان کرد: انگاره غالب جامعه که بحث حجاب را در حوزه عملکردی و ظاهری خلاصه کرده است سبب شده تا بدون توجه به فراوانی آموزه‌های قرآنی و حدیثی در حوزه بینشی، حجاب را بحثی بی‌سابقه در قرآن و منحصر در زنان بداند.

زینی ملک‌آباد بیان کرد: نظام تربیتی قرآن تحمیل و تلقین را بر نمی‌تابد از این‌رو در آیات و روایات فراوان با تأکید بر حوزه بینشی، از حیاء به‌عنوان پل رسیدن به حجاب یاد کرده است.

وی با بیان اینکه اساساً حجاب حاصل و نتیجه بینشی حیاء است، افزود: جامعه اسلامی و نهادهای رسمی به بینش‌سازی توجهی چندانی نکرده‌اند از این‌رو در حوزه تبلیغ برای حجاب موفقیت چندانی حاصل نشده است.

این مدرس و عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به اینکه بینش ایجاد علاقه می‌کند و خودجوشی در روی آوری به حجاب را به‌دنبال دارد، اظهار کرد: سرمایه انسانی و مادی برای نظام عملیاتی حجاب باید در حوزه ایجاد و یا تحول حیاء و عفاف صورت گیرد.

وی یادآور شد: تحول در حوزه بینشی نیز با تبلیغات به تنهایی نتیجه مند نیست و در دراز مدت اثر تبلیغات را خنثی کرده و مخاطب را نسبت به پیام بی‌احساس می‌کند.

دشمنان دین اسلام حجاب و عفاف را همیشه یکی از مهم‌ترین موانع در راستای عملیاتی کردن برنامه‌های خود برای تضعیف دین اسلام دانسته‌اند و از سال‌های بسیار دور تضعیف پایبندی به حجاب در دستور کار آن‌ها قرار گرفته است. اولین ضربه بی حجابی، به پایه‌های خانواده اصابت می‌کند و دشمن هرگاه توانست بنیاد خانواده را از هم بپاشد، آن زمان موفق شده است. مراقب این توطئه دشمن باشیم.

گزارش از زهرا حمیدی، خبرنگار ایکنای خراسان‌جنوبی
انتهای پیام