تعاون اجتماعی در تفاسیر قرآن

از نظر مفسران تعاون و همیاری اجتماعی در آیات مختلف قرآن آمده است و به نوعی معرفی موارد نیک و بد تعاون اجتماعی در این آیات تشریح شده است و خداوند با عبارات مختلف افراد را به رقابت در نيكى‏ها و تعاون دعوت کرده و بر اين اساس عاملان به تعاون را گرامی ‏ترين انسان‌ها می ‏داند.

در این قسمت نمونه‌های از تفاسیر قرآن در رابطه با تعاون و اثرات آن ارائه می‌شود:

جصاص، یکی از مفسران بزرگ قرآن در کتاب احکام القرآن ذیل آیه «تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ» می‌نویسد ظاهر آیه ایجاب تعاون در کل امور خیر و طاعت خدا را می‌رساند و در معاصی خدا دستور به ترک می‌دهد.
شیخ طوسی در تفسیر التبیان فی تفسیر القرآن تعاون را به معنای تعاون گرفته و چنین معنا می‌کند که عده‌ای پشت به پشت هم داده‏‌اند و یکدیگر را یاری می‌رسانند.

‏ضمن اینکه در تفسیر تبیان ذیل آیه 62 سوره نور آمده است:
منظور از «عَلى‏ أَمْرٍ جامِعٍ» اموری است که مؤمنان به توحید و عدل خدا با تعاون و اجتماع به انجام می‌رسانند و در مقاطعی مانند جنگ، مشورت و نماز جمعه و مواردی مثل این‌ها مشارکت می‌کنند و از رسول خدا را تنها نمی‌گذارند.

مجمع البیان که یکی از تفاسیر بزرگ شیعه است نیز در توضیح عبارت «وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالًا كَثِيراً وَ نِساءً» می‌آورد «و خداوند زنان و مردان بسيارى از اين زن و مرد نخستين، در روى زمين، منتشر كرد».
در حقيقت، همه انسان‌ها از يك تن، يعنى آدم آفريده شده‌‏اند زيرا همانطورى كه گفتيم، حوا نيز از خود آدم متفرع است و اين خود منّتى است از خداوند بر همه انسان ها تا با توجه به يگانگى اصل و مبدأ خود، دست از نفاق و عداوت برداشته، در سايه دوستى و مهربانى و تعاون زندگى كنند.

و در رابطه با آیات 73 و 74 سوره انفال، نویسنده لزوم تعاون و همکاری مؤمنان در نیکی‌ها و تبری از کفار را یادآوری می‌کند.
در تفسیر روض الجنان و روح الجنان برای واژه «تتظاهرون» معنی تعاون ارائه می‌شود و در دلیل آن می‌نویسد:
براى آن كه يار را پشت خوانند كه پشت صاحب قوى دارد و از اين جاست كه در عبارت فرقى نبود ميان آن كه گويند: يارى او مى‏كند، و ميان آن كه پشتى او مى‏كند. و تظاهر، تعاون باشد، و تفاعل از ميان جماعت باشد، پندارى جماعتى‏اند در معاونت پشت به هم داده‏‌اند.

نویسنده تفسیر جوامع الجامع با تشریح نهی از تعاون در گناه چنین می‌نگارد:
خصومت با جمعيّتى كه شما را از آمدن به مسجد الحرام (در سال حديبيه) مانع شدند نبايد شما را وادار به تعدّى و تجاوز كند و (همواره) در راه نيكى و پرهيزگارى با هم تعاون كنيد و (هرگز) در راه گناه و تعدّى همكارى ننماييد و از خدا بپرهيزيد كه مجازاتش شديد است.

و در توضیح آیه 32 سوره زخرف و با اشاره به تعاون اقتصادی در جامعه می‌نویسد:
آيا آن ها رحمت پروردگارت را تقسيم مى‏كنند؟ ما معيشت آنها را در حيات دنيا در ميان آنان تقسيم كرديم و بعضى را بر بعضى برترى داديم تا يكديگر را تسخير و با هم تعاون كنند و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع‏آورى مى‏كنند بهتر است.

در کتاب التفسیر الکبیر برای عبارت «وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي‏»
اینکه حضرت موسی(ع) در امور الهی از خدا طلب وزیر و معین می‌کند نشان از اهمیت و عظمت همیاری و تعاون در امور الهی است که پیامبر خدا برای آن دست به دعا بر می‌دارد.

نویسنده این تفسیر در ادامه بحث تعاون در امور دینی را کار بزرگی معرفی می کند که اهل این عمل یعنی تعاونگران، صاحبان مرتبه‌ها و درجات بالایی هستند.
در تفسیر صافی نیز ذیل عبارت «وَ نَذْكُرَكَ كَثِيراً» مفسر عنوان می‌کند که تعاون به ذکر باعث ایجاد هیجان و گسترش خیر می‌شود.
تفسير لاهيجى نیز با اشاره به آيات 25 تا 35 سوره طه اینگونه بیان می‌کند که ذكر، ثنا و ستايش زیاد خداوند و تعاون در آن را موجب هيجان و رغبت در خيرات و تكاثر در عبادات است.
در تفسیر نورالثقلین ذیل عبارت رحماء بینهم به روایتی تفسیر اشاره می‌شود که در آن امام صادق(ع) عبارت وَ التَّعَاوُنُ عَلَى التَّعَاطُف‏ را ذکر می‌کنند و تعاون عاطفی اجتماعی را یادآور می‌شوند.

نویسنده تفسیر کاشف نیز تعاون را یک اصل و اساس در قرآن برای حقوق انسانی معرفی می‌کند و می‌نویسد:شريعت قرآن حقوق انسان و روابط مردم را با يكديگر براساس عدالت و تعاون تنظيم كرده است.
در کتاب «التفسير المبين» نیز برای تفسیر آیه «وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً»
مفسر مودت بین زوجین را یک تعاون قلبی و عملی در زندگی می‌داند که این تعاون سبب احیای حیات طیبه می‌شود و مشکلات را از بین می‌برد و یک زندگی رضایت‌مندانه را به ارمغان می‌آورد.
در برخی تفاسیر نیز رفتارهای نیکی که سبب تعاون اجتماعی می‌شود، ذکر شده است برای مثال در تفسیر پرتوى از قرآن، انفاق یکی از عوامل تعاون معرفی می‌شود و نویسنده عنوان می‌کند انفاق، امداد مستمر و عمومى، پايه و مايه جهاد است از اين جهت موجب تعاون و پيوستگى خلق و قواى داخلى اجتماع و تهيه تجهيزات و تسليحات سپاهى است‏.

گردآورنده: امیرحسین محبتی؛ خبرنگار ایکنا

انتهای پیام